Zondag houden de traditionele volkspartijen in Duitsland de adem in. Hoeveel zetels gaan de christen- en sociaaldemocraten ditmaal moeten afstaan aan de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland en de Grünen?
Zondag vinden in de Duitse deelstaten Saksen en Brandenburg deelstaatverkiezingen plaats. In vergelijking met 2014 is er veel veranderd. De kolenuitstap, de migratiecrisis en de implosie van de sociaaldemocraten. Wat staat er in Oost-Duitsland op het spel?
Brandenburg
Brandenburg wordt al sinds die Wende aangestuurd door de sociaaldemocratische SPD en de regionale economie doet het er erg goed. De werkloosheid is de jongste tien jaar zowat gehalveerd, de export is er met drie procent gestegen en het aantal faillissementen is er gedaald. Toch vinden bedrijven er moeilijk geschikt personeel. De bureaucratische mallemolen draait er nog steeds bijzonder langzaam en door de ineenstorting van de textielindustrie in de jaren negentig zijn veel mensen naar West-Duitsland verhuisd. Voor die beweging valt nog steeds wat te zeggen. Een kleine dertig jaar na de hereniging is de loonkloof tussen Oost en West nog steeds significant.
Maar dertig jaar na de eerste Wende is er momenteel een tweede episode aan de gang die eveneens aanzienlijk ingrijpt in het dagelijkse leven van de Oost-Duitsers: de Energiewende. De kolenindustrie zit de Oost-Duitsers als het ware in het bloed. Ondanks de energieomslag stoot Duitsland per hoofd van de bevolking gemiddeld bijna de helft meer uit dan Frankrijk, Spanje of Portugal. Grootste reden? De kolenverbranding. Hoewel Duitsland eind vorig jaar zijn laatste steenkoolmijn sloot, draait nog een significant deel van de energiecentrales op geïmporteerde kolen. Die centrales staan voornamelijk in het Oosten van het land.
De kolenindustrie zit de Oost-Duitsers als het ware in het bloed.
Nu de Bondsregering op voorstel van de zogenaamde Kolencommissie werkt aan een voorstel om de kolenuitstap tegen 2038 te vervolmaken, staat de klimaatverandering centraal in het politieke debat. De Alternative für Deutschland zijn tegen, want de opwarming van de aarde is volgens de radicaal-rechtse partij niet meer dan een overtrokken kwakkel. Daartegenover staan de Duitse ecologisten, die het afgelopen jaar de ene na de andere verkiezingsoverwinning wisten te verzilveren. Beide partijen zijn elkaars zwarte beesten en gaan er in de peilingen flink op vooruit. De Groenen zullen hun score van 2014 naar alle waarschijnlijkheid verdubbeld zien.
De christendemocraten (CDU) en sociaaldemocraten (SPD) willen echter niet langs de zijlijn blijven toekijken. Vanuit Berlijn werken beide regeringspartijen aan een investeringspakket, de zogenaamde Strukturstärkungsgesetz, om de energieomslag vlot te laten verlopen. Zo werd begin augustus besloten dat Lausitz, een regio tegen de Poolse grens die zowel Brandenburg als Sachsen beslaat, 17 miljard ontvangt voor investeringen in onder meer technologie, onderwijs en een 5G-netwerk.
Ondanks de enorme bedragen zorgt de kolenuitstap voor de nodige politieke bezorgdheid bij de plaatselijke bevolking. Uit de meest recente peilingen haalt de SPD van huidig minister-president Dietmar Woidke tien procentpunten minder dan in 2014. Met 22 procent van de stemmen blijft de SPD nipt de grootste van de deelstaat. Woidke wordt uitgedaagd door zijn christendemocratische concullega Ingo Senftleben (CDU), die graag een coalitie wil vormen met de Groenen.
Grootste concurrent is echter de AfD van lijsttrekker Andreas Kalbitz, die momenteel slechts een procentpunt minder peilt dan de sociaaldemocraten. In vergelijking met 2014 gaat de partij er volgens de peilingen negen procent op vooruit, al moet ze ten opzichte van de nationale parlementsverkiezingen in 2017 wel enkele procentpunten inboeten. Kalbitz is echter geen doetje. Hij is lid van de racistische strekking van de partij, ook der Flügel genoemd, en werkt onder meer samen met de protestbeweging Zukunft Heimat, een actiegroep tegen migratie die onder meer gelinkt is aan de Identitaire Beweging.
Lijsttrekker van de AfD Andreas Kalbitz overnachtte in 2007 met neonazi’s in Athene. Aan het balkon hing de vlag met hakenkruis.
Het Duitse weekblad Der Spiegel meldt in zijn jongste uitgave dat Kalbitz in 2007 samen met de neonazistische Nationaaldemocratische Partij van Duitsland (NPD) heeft deelgenomen aan een betoging in Athene. ’s Nachts wapperde een vlag met hakenkruis aan het balkon van het hotel waar ze verbleven. Kalbitz ontkent niet, al heeft hij zich naar eigen zeggen steeds aan de principes van de grondwet gehouden. De SPD, die sinds de hereniging van Duitsland altijd aan de macht is geweest in Brandenburg, houdt de billen dicht.
Sachsen
In Brandenburg was de SPD jaren de grootmacht, in Sachsen was het de CDU. Die stuurde in 1990 de legendarische Kurt Biedenkopf van West naar Oost. Hij werd in Dresden zowat de vader van het land, hij zou de inwoners vertrouwen en bloeiende landschappen bezorgen, zoals de toenmalige bondskanselier Helmut Kohl had beloofd. Dat was geen sinecure. In de jaren negentig verlieten meer dan één miljoen mensen de deelstaat, de verouderde industriële sector stortte in elkaar en de werkloosheid was enorm. De financiële transfers uit het Westen konden het leed verzachten, maar – net zoals bij de SPD in Brandenburg – het vertrouwen brokkelde bij de bevolking in de christendemocraten gestaag af. Dat hoefde niet te verbazen: in 2004 bedroeg de werkloosheidsgraad in Sachsen nog steeds meer dan 20 procent.
De bevolking antwoordde in het stemhokje: de CDU verloor in dat jaar eensklaps 15 procentpunten en daarmee de absolute meerderheid. De SPD belandde onder de 10 procent. Toen werd al duidelijk dat in de deelstaten Oost-Duitsland de klassieke West-partijen op hun retour waren. Een groot decennium bleek té kort voor een stevige politieke verankering. Tien jaar later verscheen plots de Pegida-beweging op straat. In de herfst van 2015 arriveerden een groot aantal migranten in de deelstaat. Merkels keuze, Merkels politiek. In het Oosten scheidden de geesten.
De Bondsdagverkiezingen van 2017 zorgden voor een aardbeving in Sachsen. De CDU viel terug op 27 procent van de stemmen achter de Alternative für Deutschland. De toenmalige minister-president Stanislaw Tillich stapte op en werd vervangen door Michael Kretschmer. Nochtans had ook Kretschmer die verkiezingen verloren van een AfD-kandidaat in het stadje Görlitz aan de Poolse grens. Voor Kretschmer startte zijn verkiezingscampagne op dat moment. ‘Hard in de materie, fatsoenlijk qua toon’, luidde het devies. Hij voerde een offensief beleid met honderdpuntenplan. Meer leerkrachten, meer politieagenten, meer vrijheid voor steden en gemeenten, beter internet voor het platteland. Beschikkend over een goed gevulde staatskas kon Kretschmer die beloftes in coalitie met de sociaaldemocraten ook nakomen.
Veel mensen informeerden zich nog alleen via internet. Dus kon Kretschmer hen alleen via een direct gesprek bereiken.
De minister-president stelt zich direct aanspreekbaar voor de kiezer, probeert een positief beeld van Sachsen neer te zetten en een vertrouwensrelatie met de bevolking op te bouwen. Hij trok meerdere keren door het land, naar steden en gemeenten, pleinen, kerken, verenigingen. Waarom? Veel mensen informeerden zich nog alleen via internet. Dus kon hij hen alleen via een direct gesprek bereiken.
Ondanks zijn populariteit is Kretschmer ook controversieel. Twee maanden geleden nodigde hij Russsisch president Vladimir Poetin uit in Dresden om de herziening van de sancties tegen Moskou te bespreken. Precies de middenstand uit Sachsen lijdt bijzonder hard onder de terugval van de export naar Rusland. Vanuit dat perspectief is zijn reis volstrekt begrijpelijk: het kan hem alleen maar stemmen opleveren. Zijn partijgenoot Senftleben in het naburige Brandenburg heeft daarentegen niets met Poetin. Senftleben zei in een reactie op Poetins komst dat de annexatie van de Krim een inbreuk is op het volkerenrecht. Twee keer CDU, ook binnen de partij scheiden de geesten.
Nog een groot verschil tussen beide CDU-kandidaten is de uitstap uit de bruinkoolwinning. Die kan voor Kretschmer niet te vroeg komen. CDU-voorzitter en kersvers minister van Defensie Annegret Kramp-Karrenbauer moest in Dresden aan de arbeiders beloven dat de kolenuitstap niet voor 2038 zou komen. Bovendien levert hem dat een betere onderhandelingspositie op wanneer hij na zondag met de Grünen moet onderhandelen over een regeerakkoord.
Die datum moest vaststaan vooraleer Kretschmer na de verkiezingen van zondag waarschijnlijk met die Grünen moet onderhandelen over een coalitie. Want ook in Sachsen zullen de ecologisten naar alle waarschijnlijkheid de grote winnaar zijn. De Grünen zijn bezig aan een opvallende koers waarbij ze in vijf jaar tijd hun score bijna verdubbeld zullen zien. Het zou best kunnen dat ze zondag doorbreken in het Oost-Duitse landschap. Ze kunnen er traditie verzoenen met een nieuwe moderniteit.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
