Binnenkijken in een gereanimeerde Brusselse atelierwoning in art nouveau

Rewind naar een dikke eeuw geleden: de Gentse schilder en decorateur Arthur Rogiers laat in Brussel une maison-atelier bouwen. Het is zijn vriend, architect Paul Hamesse, die voor het ontwerp mag zorgen, en die gaat voor art nouveau. “Het verbaasde ons dat zowel Rogiers als Hamesse met hun 25 en 22 jaar nog relatief jong waren om zo’n project te verwezenlijken”, vertelt Jan, die zich samen met zijn vrouw Niko sinds 2014 de trotse eigenaar van de voormalig atelierwoning mag noemen. “Had Rogiers een rijke familie? Misschien verdiende hij als decorateur wel goed de kost? Van de hand van Rogiers zijn slechts een paar schilderijen – wat landschappen en stillevens – op het internet terug te vinden. Als kunstenaar heeft hij geen grote bekendheid verworven.”

Zijn atelierwoning daarentegen is wél bekend en werd in 1988 zelfs tot erfgoed uitgeroepen. “Ze is niet gebouwd in de weelderige art nouveau. Hier zie je geen gracieuze lijnen of zwierige versieringen, ontleend aan planten, bloemen en vogels, die we bijvoorbeeld van Viktor Horta gewoon zijn. Hamesse liet zich eerder inspireren door de geometrische art nouveau van zijn leermeester Paul Hankar: strakke lijnen en vormen als vierkanten en cirkels. Je voelt ook dat Hamesse zijn eerste huis met heel veel liefde heeft ontworpen, met ­bijzonder veel aandacht voor details”, legt Niko verder uit.

Nadat hun twee dochters een paar jaar geleden de deur van het ouderlijke huis achter zich dichttrokken, gingen Jan en Niko op zoek naar een kleinere woning. Het Rogiers-huis kenden ze al: ze woonden een paar straten verderop en kwamen nu en dan voorbij de in het oog springende, asymmetrische gevel. “Het houtwerk van de ramen en deuren was toen bordeaux. De oorspronkelijke frisse, groene kleur zat ­er­onder en werd tijdens de restauratiewerken door het KIK (Koninklijke Instituut voor Kunstpatrimonium, red.) bloot­gelegd”, vertelt Niko. “Het huis was in een niet al te beste staat. Het is jaren verwaarloosd geweest. Onze eerste gedachte tijdens de eerste bezichtiging: een veel te hoge vraagprijs in verhouding tot de staat van de woning. We ­hebben het toen niet gekocht.”

Twee jaar later was het huis nog steeds op zoek naar een eigenaar die het nieuw leven wilde inblazen. Uiteindelijk zijn ze dan toch gezwicht. “We wisten toen beter wat we met de atelierwoning wilden doen. We geloven graag dat het huis op ons gewacht heeft, tot we klaar waren voor dit project. Dat het op een of andere manier ons gekozen heeft en niet andersom.” Wat heeft dan toch de doorslag gegeven? “De atelierwoning heeft een paradoxaal karakter: een relatief klein woongedeelte in combinatie met een groot atelier. De vloeroppervlakte is 60 vierkante meter, de hoogte van de ruimtes varieert van 5 tot 8,5 meter. Hamesse is er op een uitzonderlijke manier in geslaagd om die uiteenlopende maten met elkaar in harmonie te brengen. Kom je binnen in het woongedeelte, dan voelt de woning heel intiem en gezellig aan. Neem je de trap naar de eerste verdieping, dan beland je in het voormalig atelier en sta je versteld van het daglicht dat royaal langs het dakraam binnenvalt. Wat de ruimte dan weer immens doet lijken, zonder dat je het gevoel hebt dat je erin verdrinkt.”

Drie jaar heeft het geduurd om de atelierwoning te restaureren. Elk detail werd onder de loep genomen omdat Monumenten en Landschappen wilde weten hoe het er oorspronkelijk uitzag. Jan: “Het vooronderzoek en de procedures hebben veel tijd in beslag genomen. Er is enorm veel overleg met hen geweest. We moesten het niet alleen eens worden over de restauratie en in sommige gevallen de reconstructie, maar ook over de noodzakelijke toevoegingen die wij voor ogen hadden. Dat er in een monument absoluut niets veranderd mag worden, is een misvatting.”

Opvallend zijn het balkon en twee metalen terrassen die aan de achtergevel werden toegevoegd. Ze zorgen voor een meer industriële look, die licht contrasteert met de rest van het huis. De wandtegels die in de keuken zijn gebruikt, stammen eveneens uit de art-nouveauperiode, maar Jan en Niko hebben ze zelf gekozen.

Ook van de meubels zou je denken dat ze hier altijd al hebben gestaan of dat ze op z’n minst zorgvuldig uitgekozen zijn voor dit huis. Maar alles wat je hier ziet, sprokkelde Niko met haar geoefend oog bij elkaar op brocantemarkten, doorheen de jaren.

“Uiteraard kun je ook niet n’importe quoi doen in een monument”, benadrukt Niko. “Je mag niet plots alle muren gaan schilderen. Dat zouden we ook niet willen. Als je aan een ­restauratieproject begint, moet je ook bereid zijn om je aan te sluiten bij wat er oorspronkelijk was. Anders verlies je al snel de ziel van het huis.”

Niko en Jan waakten niet alleen over het behoud van de ziel van Atelier Arthur Rogiers, ook kunstenaars worden hier nog altijd met open armen onthaald. Jan: “Er hebben hier altijd kunstenaars gewoond en gewerkt. Het atelier wordt nu niet meer gebruikt als werkplaats, maar met mijn vzw Initia toveren we het regelmatig om tot een ontmoetings- en ­presenteerplek voor (video-)kunstenaars. Wat zo fijn is aan dit huis, is dat de geometrische art nouveau niet opdringerig is. De versieringen zijn niet in die mate aanwezig dat ze vloeken met hedendaagse kunst. Door die kunst te tonen, zoeken we bewust het contrast op. We doorprikken de bubbel van de klassieke kunst die zogezegd bij het huis zou passen. Dat is onze manier om het erfgoed en de ­oorspronkelijke functie van het atelier te actualiseren. We verbinden het verleden met het heden.”

De atelierwoning bezoeken? Op 14 en 15 september zetten Jan en Niko de deuren open. Tijdens de Open Monumentendagen wordt het werk To The Long Gone Darlings. And To You 1997-2017 van kunstenaar Elly Strik getoond, initia.be