‘De trukendoos lijkt helemaal leeg’: Europa-experten over de ‘misrekening’ van Boris Johnson

De wens van Boris Johnson, Britse verkiezingen op 15 oktober, wordt voorlopig geen waarheid. Een stemming daarover gisteren in het Britse lagerhuis vond niet de benodigde tweederdemeerderheid. De zogenaamde ‘Benn’-bill, die een no deal-brexit verbiedt, vond wél een meerderheid, al moet het hogerhuis zich daar nog over uitspreken. Die twee beslissingen hangen sterk samen: oppositieleider Jeremy Corbyn (Labour) wil alleen vervroegd naar de stembus als een no deal op 31 oktober definitief van tafel is.

Hoe interpreteren jullie de twee stemmingen?

Hendrik Vos: “Als de grote misrekening van Boris Johnson. Het parlement heeft zich heel snel georganiseerd en zich veel gecalculeerder getoond dan Johnson had voorzien. Dat die verkiezingen wel even snel te forceren zouden zijn, blijkt een fenomenale vergissing. Johnson moet nu maar even in zijn eigen nat sudderen, luidt de boodschap.”

Steven Van Hecke: “Op zich lag het wegstemmen van die no deal-brexit wel in de lijn van vorige stemmen. Dat een aantal conservatieven zijn overgelopen, is vooral te danken aan de dreiging die onder Johnson reëel is, waar niemand dacht dat Theresa May die stap maar zou overwegen. Het wegstemmen van de verkiezingen is wel een element van verandering. Eerder verkoos oppositieleider Jeremy Corbyn verkiezingen - en dus de hoop op een verblijf in 10 Downing Street - boven een brexit-deal. Nu blijkt de zekerheid dat er geen ‘no deal’ komt toch prioritair.”

Johnson heeft de ‘no deal-brexit’ altijd als een belangrijk onderhandelingselement beschreven, blufpoker op het hoogste niveau. Verzwakt dit de positie van het Verenigd Koninkrijk?

Vos: “Alles leek er op te wijzen dat Johnson geen andere deal zou kunnen voorleggen, omdat de Ierse backstop (een vangnet waarbij de grens tussen Noord-Ierland en Ierland open blijft, MM) een breekpunt blijft voor de EU. In de realiteit waren er geen Britse voorstellen meer en gingen we sowieso naar een no deal, dus het argument om ‘sterk te staan’ was toch al deel geworden van een schimmenspel.”

Van Hecke: “Johnson heeft gewoonweg geen alternatieven klaar om te gaan heronderhandelen. Ik denk dat Johnson wel beseft dat de EU, ondanks de dramatische gevolgen van brexit, haar kar niet plots zal keren. De reputatieschade voor Europa zou te groot zijn: hoe kan je dan ooit nog een akkoord sluiten met een andere handelspartner? Johnson’s blufpoker en zijn scherpe stellingen waren eerder aan het thuisfront gericht.

Is het spel van Johnson nu uitgespeeld?

Vos: “De trukendoos van Johnson om op 31 oktober die brexit te beklinken, lijkt door deze stemmingen helemaal leeg. Het ziet er naar uit dat hij zelf naar Brussel zal moeten gaan om uitstel te vragen. De EU zal dat uitstel ook aanvaarden, maar voor Johnson zou dat natuurlijk de ultieme vernedering zijn. Tenzij hij nog finaal ontslag neemt en een opvolger naar uitstel laat hengelen.”

Van Hecke: “Volgens mij hangt Johnson toch nog niet helemaal tegen de touwen. 31 oktober blijft de deadline en zolang die niet formeel herroepen wordt, tuimelt het Verenigd Koninkrijk er nog altijd uit. Eerder dan een bocht van 180 graden te maken en op zijn knieën naar Brussel te gaan, zie ik Johnson de beker tot op de bodem ledigen. Het parlement kan hem niet dwingen om uitstel te vragen, dat blijft het privilege van de regering.”

Wat is de logische volgende stap in deze saga?

Vos: “Dat zijn sowieso verkiezingen, maar die zullen volgens mij pas in november plaatsvinden. Het is vrij duidelijk dat het huidige parlement er niet in slaagt om de uitslag van het brexitreferendum te verzoenen met een plan waar zowel de meerderheid als de EU zich in kan vinden. Een resetknop is dus zeker aan de orde.”

Van Hecke: “Ik weet niet of nieuwe verkiezingen de grond van de zaak echt zullen veranderen. Stel dat de Conservatives winnen en meer dan de helft van de zetels in het parlement behalen, dan is de polarisatie compleet. Terwijl het Verenigd Koninkrijk nu vooral een beleid nodig heeft dat de gemoederen kan bedaren. Bovendien lijkt het me onwaarschijnlijk dat Corbyn daarin mee stapt zonder zekerheid op winst: dan pleegt hij misschien harakiri, en geeft hij een groot cadeau aan Johnson.”

Vos: “Waar die tussenstap toe kan leiden, is inderdaad moeilijk in te schatten. Een radicale meerderheid onder leiding van Johnson en Farage behoort tot de mogelijkheden, waarbij een brexit ten koste van wat dan ook wordt doorgeduwd. Maar er zou ook een meerderheid gevormd kunnen worden die een tweede referendum op poten zet, in de hoop dat er dan toch geen brexit hoeft te komen. Dat is ook waar de EU altijd is op blijven hopen. Zij zullen dus wellicht niet ontevreden zijn over de ontwikkelingen van gisteren.”