Open Monumentendag: "De-Ster-der-Zee" en nog 6 eigenzinnige tips

Zondag is er de Vlaamse Open Monumentendag. Wie niet zo lang wil wachten, kan vandaag al naar Wallonië. Onze zuiderburen hebben de 30e verjaardag in 2018 wat aan zich laten voorbijgaan en pakken nu uit met een soort herbronning. Of: het beste van wat het Franstalige landsdeel op het vlak van restauraties en herbestemming van monumenten te bieden heeft. Een absoluut wonderlijk monument is de Glazen Kapel in Ronquières...  

(lees telkens verder onder de talrijke afbeeldingen, red) 

Het gebedshuis uit 1930 was bedoeld voor de werknemers van de glasfabrieken in de buurt. Maar het gebouw werd ook snel een tentoonstellingsruimte voor plaatselijke vervaardigde voorwerpen in glas en aanverwante grondstoffen. Heel belangrijk daarbij zijn de nevenproducten marbriet en cimorné. 

Marbriet is vlak glas gebrandschilderd als marmer, nauwelijks van echt te onderscheiden. Alle kleuren en motieven, de meest grillige eerst, zijn daarbij mogelijk. Tot in de jaren 50 van de vorige eeuw was marbriet erg populair bij de aankleding van gangen in woonhuizen, en van winkelinterieurs, vooral slagerijen, en zelfs van ziekenzalen en operatiekwartieren. Het was immers mooi, chic, makkelijk af te wassen en dus hygiënisch. Cimorné is een mengsel van cement en restjes marbriet. In Wallonië en Brussel vind je nog woningen waarvan de gevel met cimorné in verschillende tinten van dezelfde kleur is bepleisterd en gedecoreerd.  

De kapel in Ronquières toont allerlei toepassingen met glas en marbriet. Het gebouw stond er lange tijd verwaarloosd bij. De aankleding en de collectie zitten helemaal op de fascinerende grens tussen decoratieve volkskunst en zuivere kitsch. Alle informatie over Wallonië vindt u hier.  

Aan de Fabrieksstraat van Zaventem staan twee voormalige papierbedrijven. De gerenoveerde "Papeteries de Saventhem" of "Quartier Papier" is een absolute blikvanger en een beeldbepalend gebouw (zie foto bovenaan het artikel, red). De voormalige fabriek is omgebouwd tot evenementenhal, de indrukwekkende architectuur met grote glaspartijen leent zich daar goed toe.  Het bedrijf, gesticht in de 19e eeuw, specialiseerde zich in krantenpapier. Na de sluiting vond VT4 er een tijd onderdak.  

In dezelfde straat staat nog een vroegere papierfabriek, "Grellingen", ook uit de 19e eeuw. Nu "Zaventem Ateliers", een kunsten- en ambachtencentrum. "Grellingen" is kleiner dan "Quartier Papier" maar heeft na 40 jaar leegstand en een brand het authentieke industrieel- archeologische karakter beter behouden.  

In 1930 was de Electrabelsite in Schelle, toen nog "Interescaut", aan de monding van de Rupel in de Schelde, de grootste productie-eenheid van stroom in Europa. De monumentale gebouwen staan al 20 jaar te wachten op een nieuwe bestemming. De fabriek verkeert nog in uitstekende staat, de enorme leeggemaakte machinezalen stralen grandeur en technologische bravoure uit. Dat beseften ook verscheidene filmregisseurs die er opnames deden, onder meer voor "De Leeuwenkuil", "Cordon 2", "De zonen van Van As" en "Ghost Rockers".  

De "Interescaut" herbergt de grootste kolonie huiszwaluwen in de streek. In de buurt is er ook een nest van slechtvalken. Bezoekers mogen op Open Monumentendag wandelen in het anders gesloten natuurgebied de "Maaienhoek" aan de Scheldedijk. Hier leven reeën, vossen en kleinere dieren. Een buitenkans voor wie tuk is op contrasten.  

De ontginning van steenkool heeft in Limburg, meer dan in de Borinage, aanleiding geven tot prachtige architectuur. Overal in de Kempense mijnstreek staan er uiteraard vooreerst unieke industriële installaties, maar ook goed bewaarde woonwijken en imposante ingenieurs- en directiewoningen. En de Mijnkathedraal Sint-Barbara van Eisden. Vanop de vierkante spitsloze toren, 53 meter hoog, 300 treden, heb je overigens een riant uitzicht op de knappe urbanisatie van het gebied, en op de tuinwijk of cité. 

Alle mijnkathedralen, er zijn er ook in Winterslag, Waterschei, Zwartberg en Beringen, dateren uit het interbellum. Ze zijn opgetrokken in baksteen, ogen indrukwekkend en enigszins buitenproportioneel. Sint-Barbara in Eisden is in 1934 ontworpen door Auguste vanden Nieuwenborg in een expressionistische stijl met neo-gotische elementen.

De hele kuststrook is traditioneel erg boeiend op Open Monumentendag. Wie Blankenberge alleen kent van de zeedijk en van de liedjes van Hugo Matthysen alias Clement Peerens weet weinig over deze verrassende plek aan zee. Zelfs de dijk heeft wel wat te bieden. Tussen de "Atlantic Wall" door vind je het helaas te zwaar gerestaureerde casino, de pier, de velodroom met gekke rijwielen, een beschermd hotel, en richting haven het glazen windscherm en de vuurtoren. Maar achter de muur van appartementsgebouwen en hotels ligt een heuse belle epoque-stad.   

Het begint al met het "Belle Epoque Centrum", drie woningen van zowat 125 jaar oud, samengevoegd tot een heel keurig en interessant museum, waar tijdens de monumentendag films uit de pionierstijd van de cinema worden vertoond. Klim ook naar het dakterras en geniet van de Gaudí-achtige zitbanken gemaakt van tegelscherven en van het uitzicht op de indrukwekkende rozetten van de vlakbije Sint-Rochuskerk, bijgenaamd "Ster-der-Zee".

Aan de achterzijde van het casino is er een tentoonstelling met werk van Cindy Wright en wordt een schitterend tegeltableau uit de verdwenen vishandel "Tant-Azuur" onthuld, voorstellende een visser en zijn vrouw "op een bedje van wezens uit de zee".    

De belle epoque-woningen zijn het meest aantrekkelijke handelsmerk van de badplaats. Drie huizen, een oude bioscoop en hotel Manitoba met op de gelijkvloerse verdieping een authentiek receptie- en ontbijtzaal-interieur van voor de Eerste Wereldoorlog, zijn exclusief toegankelijk.

Blankenberge organiseert ook een interactieve "Belle Quiz-wandeling" langs prachtige gevels. Voorts zijn er gidsbeurten in "Majutte", het kleinste restaurant van de kust gevestigd in een origineel vissershuisje, en aan de haven een tentoonstelling met miniaturen van historische vaartuigen. Wie iets helemaal anders wil, kan naar de Uitkerkse Polder. 

Hoogtepunt van dit alles is de Villa D'Hondt, de indrukwekkende woning van een vroegere reder en burgemeester. Na 20 jaar leegstand en kraken is de stadsvilla piekfijn gerestaureerd met oorspronkelijke elementen, en deels ingericht als bed and breakfast. De schoonheid van de glasramen, tegelwanden, lederen behangsel, meubilair, lambrisering en nog zovele details, is verbijsterend, je weet niet waar eerst kijken. 

Wie nooit genoeg krijgt van villa's kan ook naar Sint-Denijs-Westrem en Sint-Amandsberg. De Villa de Nil uit 1935 is een prachtige modernistische woning die op de valreep werd gered en in volle glorie gerestaureerd, na een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek. Daarbij kwam het erop aan om de originele kleuren, materialen en andere elementen te behouden, te herstellen of correct te reconstrueren. De Villa de Nil in Sint-Denijs-Westrem is een speelse compositie van kubussen en ronde elementen, met adembenemend knappe glas-in-loodramen.    

De landelijke villa "Emma" in Sint-Amandsberg is enkele decennia ouder. De wonderbaarlijke tuin en de gelijkvloerse verdieping zijn toegankelijk. In die tuin kan je 75 planten ontdekken die ook voorkomen op "Het Lam Gods" van Van Eyck. Het interieur beneden geeft een goede blik op hoe rijke families leefden in de periode voor de Eerste Wereldoorlog. 

Vlaanderen heeft opnieuw geen programmabrochure, surf dus naar de app of de website. Traditiegetrouw nemen de 6 faciliteitengemeenten in de Vlaamse Rand niet deel aan de Monumentendag.  

Brussel is volgend weekend aan de beurt, dus ook tijdens de autovrije zondag. Hier heeft de monumentendag wel een thema:"Een plaats voor kunst". De 19 gemeenten tonen vooral concertzalen, bioscopen, musea, ateliers, en woningen en kerken met veel artistieke uitingen. 

De "Espace Lumen" in Elsene, niet ver van het Flageyplein, is een parochiecentrum uit 1958, ontworpen door Paul Rome, voorwaar een uitstekende naam voor een katholieke architect. Aartsbisschop Suenens wijdde het complex in halfweg 1960. Het gebouw heeft alles wat nodig is voor cultuur en ontspanning: een zaal van 550 plaatsen, een foyer en bar, een bibliotheek en een biljartzaal. De sixties-vintage-sfeer die zich uit in kleuren, lichtelementen, meubilair en materialen vormt de grote charme van het monument. Alle informatie over Brussel vindt u hier.