Brexit tot dusver: verdeeld land, gapende wonden en niemand die het nog weet

Driemaal zullen vooraanstaande Lords en Ladies van het Britse Hogerhuis begin deze week hun hoed afnemen in de richting van een terugtredende delegatie Lagerhuisleden. Het is een onderdeel van de eeuwenoude ceremonie waarmee het krankzinnigste parlementaire zittingsjaar ooit wordt beëindigd. Achter dat Britse kostuumdrama gaat een onoplosbare brexit-crisis schuil, een politieke patstelling die de eilandnatie niet eerder heeft mogen aanschouwen. 

Regering en parlement kunnen geen kant meer op, terwijl de twee grote politieke partijen op het punt staan te breken. Premier Boris Johnson lijkt al na een paar werkweken een gebroken man. Zijn adviseurs, onder leiding van de van ‘anarchisme’ betichte Dominic Cummings, koesteren nog steeds het heilige geloof dat verkiezingen te winnen zijn, wanneer ze ook worden gehouden. Maar de tegenstellingen zullen er niet door verdwijnen. Integendeel.

De regering

De Lagerhuis-debatten hebben een iconische foto opgeleverd: Jacob Rees-Mogg die achteroverleunend op het regeringsbankje zit, als een patiënt van Sigmund Freud of een model voor diens kleinzoon Lucian. Oppositieleden reageerden woedend, lazen arrogantie en minachting in de pose. Het droeg in ieder geval bij tot het idee dat de regering een diepe afkeer koestert van de volksvertegenwoordiging. 

Zelden is de verhouding tussen uitvoerende en wetgevende macht zo slecht geweest. Onder Theresa May, die het parlement als een autocratische koningin buitenspel had willen zetten bij de brexit, was de regering middels een motie al veroordeeld voor minachting van het parlement. De sfeer is niet beter geworden na het aantreden van Boris Johnson. 

Niet alleen omdat deze Conservatief veel afkeer oproept onder parlementsleden, maar ook omdat hij Dominic Cummings aanstelde als zijn speciale adviseur. Cummings had vorig jaar de woede van kamerleden gewekt door ondanks herhaalde oproepen niet te verschijnen als getuige voor een kamercommissie die wanpraktijken bij de referendumcampagne onderzocht. Hij was ook de man achter de beslissing om het parlement naar huis te sturen, in een poging verkiezingen te forceren. Met één factor had hij bij zijn speltheorie geen rekening gehouden: dat Labour bij nader inzien toch geen verkiezingen wil.

Daardoor is Johnson, ontdaan van zijn krappe meerderheid, vakkundig vastgezet. De premier lijkt vastbesloten te zijn het brexit-referendumresultaat in de praktijk te brengen. Hij heeft gesuggereerd de uitstelwet te negeren, wat kan leiden tot zijn arrestatie en gevangenschap (martelaarschap, volgens de Brexiteers). Zijn oude baas Charles Moore heeft hem aangeraden in staking te gaan. 

Een andere optie is op te stappen en tegen oppositieleider Jeremy Corbyn te zeggen: doe jij het maar. Aan het begin van de rampweek had Johnson een jack russell naar 10 Downing Street gehaald. Het bracht een wijsheid van Harry Truman in herinnering: “Als je een vriend in de politiek wilt, neem een hond.”

Het parlement

Voor de tweede keer in een maand besloot The Kennel Club and Dogs Trust vorige week de Westminster Dog of the Year-verkiezingen uit te stellen, omdat ze zich zorgen maakte over de veiligheid van deelnemende kamerleden. Als Britten zich gedwongen zien een hondenshow af te gelasten, is dat meestal een teken dat er iets ernstigs aan de hand is. 

Dat de situatie allengs grimmiger wordt, bleek ook zaterdag toen de politie voor- en tegenstanders van de brexit uit elkaar moest houden en arrestaties verrichtte. Het EU-gezinde kamerlid Anna Soubry zag voor haar eigen veiligheid af van een toespraak. De strijd tussen ‘het volk’ en ‘de volksvertegenwoordigers’ verplaatst zich zo naar de straat.

Het is allemaal het gevolg van het feit dat The House of Commons zijn bijnaam ‘Moeder van alle Moderne Parlementen’ heeft waargemaakt. Waar in Europa is het mogelijk dat een parlement op de stoel van de regering gaat zitten? Dat is precies wat er afgelopen week is gebeurd in Londen. Met deze coup heeft het een no deal tegengehouden, hoopt het parlement. 

We mogen niet vergeten dat het Lagerhuis zichzelf in een penibele situatie heeft gebracht. Op 28 mei 2016 stemden alle kamerleden, op de Schotse nationalisten en de Conservatief Kenneth Clarke na, voor een volksraadpleging. Daarmee gaven ze de macht uit handen. Officieel was het brexit-referendum raadgevend, maar het nooit als zodanig gepresenteerd. 

Toen een kleine meerderheid van de Britse kiezers voor de brexit stemde, zat het Remain-gezinde Lagerhuis met een probleem. De directe democratie, een soort Deliveroo-democratie, kwam in het vaarwater van de vertegenwoordigende democratie. Toen het van de schok bekomen was, besloot het Lagerhuis terug te vechten. 

Zonder gevaar is dat gevecht niet, omdat het de indruk wekt dat het parlement ‘de wil van het volk’ wil negeren. Het heeft geleid tot de huidige impasse, die de verdeeldheid van het land weerspiegelt. De volksvertegenwoordigers hebben er geen blijk van gegeven te weten hoe het nu verder moet. Nieuwe verkiezingen? Nieuw referendum? Nieuwe deal? Intrekken van de brexit? 

Alles is mogelijk, maar niets maakt een einde een de verdeeldheid.

De Labour Partij

De Labour-partij heeft meer brexit-posities dan de Kamasutra, is vaak te horen in Westminster. Het laatste standje is wel heel ingewikkeld. 

Op het veelbekeken televisieprogramma Question Time legde Emily Thornberry, beoogd minister van Buitenlandse Zaken, uit dat haar partij een nieuwe deal met Brussel gaat sluiten, eentje waarbij de Britten in de douane-unie blijven, wat als voordeel heeft dat het Ierse grensprobleem deels verdwijnt. 

Toen kwam het: de partij wil ook een nieuw referendum, waarbij de meeste fractieleden campagne voor Remain zullen voeren, ofwel tegen het door de partij gesloten brexit-akkoord. Het gelach in de televisiestudio hield lang aan. 

De reden voor Labours verlammende spagaat is het feit dat de partij zowel de meest brexit-gezinde als de meest Remain-gezinde kiesdistricten vertegenwoordigt. En dan wordt de EU-gezinde fractie ook nog eens door een euroscepticus geleid. Zo vaag mogelijk blijven was jarenlang het devies van Corbyn, maar dat is niet lang meer vol te houden.

De Conservatieve Partij

Boris Johnson dreigt de zevende Conservatieve premier te worden die wordt opgevreten door het Europese vraagstuk. Dit keer lijkt zijn partij te worden meegesleurd. “Hoe is het, in de naam van alles wat goed en heilig is, mogelijk dat er geen plaats is voor Nicholas Soames in onze partij”, vroeg Ruth Davidson zich af, nadat de kleinzoon van Churchill uit de fractie was gezet. Zelf had de Schotse Conservatief een week eerder de partij vaarwel gezegd, een nieuwe stap in de transformatie van de Conservative and Unionist Party naar een partij van Engelse nationalisten. 

Veel gematigde Tory’s herkennen hun eigen partij, die de weg lijkt te volgen van de Republikeinen in de Verenigde Staten, niet meer. In het weekeinde trad minister Amber Rudd af, boos over de gang van zaken in Downing Street. Op hun beurt zijn de Brexiteers woedend over de contacten die de rebellen blijken te onderhouden met Brussel. 

Het referendum was bedoeld om de partij bijeen te houden, maar het averechtse is bereikt. David Cameron heeft heel wat uit te leggen in zijn memoires, die een van de komende weken verschijnen.