Boris Johnson heeft op onnavolgbare wijze de politieke chaos vooral vergroot

Met die man zou het anders worden. Hij zou de EU klein krijgen, een Halloween-brexit realiseren, de blik richten op binnenlandse uitdagingen en het Britse Rijk in eer herstellen. Ruim een maand na zijn aantreden als premier heeft Boris Johnson op onnavolgbare wijze de politieke chaos vooral vergroot.

De nieuwe premier kreeg dezelfde kaarten als zijn voorgangster: de krappe meerderheid in het Lagerhuis, een verdeelde Conservatieve Partij, dezelfde onhaalbare alternatieven voor de Noord-Ierse backstop en eenzelfde houding bij Europa. Johnson zou naar eigen zeggen het verschil maken met zijn aanpak, onder andere door ernstig te dreigen met een harde brexit. Alleen was dat niet Johnsons echte agenda.

Het Singapore van Europa

Losgerukt van de ketens van de EU, heeft het VK de handen vrij om het Singapore van Europa te worden: een vrijhaven die bedrijven aantrekt door verregaande deregulering van de economie en arbeidsvoorwaarden. Om zulke plannen mogelijk te maken, als ze al realistisch zijn, moet Johnson eerst zijn machtsbasis veiligstellen met een comfortabele meerderheid via verkiezingen.

Johnson ging dan ook meteen na zijn aanstelling in verkiezingsmodus met een simpel programma: een brexit koste wat het wil, meer blauw op straat, investeringen in gezondheidszorg en onderwijs. De meeste maatregelen die hij aankondigt zaten al in de pijplijn onder Theresa May, maar Johnson weet ze prima te verkopen. In zo’n scenario is een brexit op 31 oktober overigens niet echt nodig. Hij moet vooral de indruk wekken dat hij er alles aan gedaan heeft om die te bewerkstelligen. Lukt dat niet, dan is het de fout van een onwrikbaar Europa en van een onwillig parlement dat de stem van het volk negeert en dus is een nieuw parlement wenselijk.

De afgelopen weken toonden Johnson en zijn adviseurs zich niet meteen meesterlijke strategen. Hij dacht het parlement in de tang te kunnen nemen door het in deze kritieke periode lam te leggen en door de oppositie zelf verkiezingen te laten afdwingen. Aan een motie van wantrouwen tegen hem zouden ze toch niet kunnen weerstaan als hij ze provoceerde? Johnson onderschatte het politieke inzicht van zijn tegenstanders, en vooral de verenigende kracht van de weerstand die hij oproept.

In het nauw gedrongen, werd hij zelfs zo roekeloos om openlijk zijn eigen fractieleden af te dreigen opdat ze hem zouden steunen of anders hun kans op herverkiezing zouden verliezen. Het zal hem nog lang achtervolgen. Die rebelse partijgenoten zijn stuk voor stuk parlementairen met een sterke staat van dienst, die bovendien – trouw aan hun partij en tegen hun overtuiging in – vóór de brexit hadden gestemd in het parlement. Dat net hun de wacht wordt aangezegd, valt zwaar in de partij – zie bijvoorbeeld het ontslag vorig weekend van de gematigde minister Amber Rudd – en bij minstens een deel van de publieke opinie.

Opties

Op vervroegde verkiezingen lijkt Johnson de komende weken alvast niet te hoeven rekenen. Het parlement stemde dat idee maandag voor de tweede keer in enkele dagen weg en een derde kans krijgt hij niet doordat hij het parlement zelf heeft opgeschort voor de komende weken. Met een in ijltempo gestemde wet heeft het parlement hem ook verplicht om een brexitakkoord hoe dan ook aan het parlement voor te leggen. Wil hij er een zonder akkoord, dan moet hij volgens die wet uitstel vragen aan de EU.

Welke opties houdt Johnson dan over? Hij kan zelf ontslag nemen, maar riskeert zo de weg te plaveien voor een ‘regering van nationale eenheid’ met de verenigde oppositie en tory-dissidenten. Als hij aanblijft, dreigt hij ermee de pas goedgekeurde wet naast zich neer te leggen. Dat kan van hem in de ogen van sommigen een martelaar maken – in een rechtsstaat grijpt de rechterlijke macht in tegen wie de wet breekt, ook al beweert hij aan de kant van het volk te staan – maar hij schiet er op korte termijn weinig mee op. Een laatste optie is Europa van binnenuit saboteren zodat de EU het VK er zelf uitgooit, maar de EU trapt nooit in die val.

Waar Johnson alvast in is geslaagd, is zijn partij een ruk naar rechts te laten nemen, zijn land nog verder te polariseren en de afkeer van de politiek naar een hoogtepunt te leiden. De ronduit brutale manier – in woord en daad – waarop hij de bevolking probeert op te zetten tegen de verkozenen des volks maakt van Johnson en de zijnen hooligans van de instellingen en principes die de fundamenten vormen van de Britse maatschappij. Op het puin dat hij nu creëert, zal hij alvast nooit een groots Brits Rijk kunnen bouwen.