Didier Reynders mag Viktor Orbán in het gareel houden: kan hij het verschil maken?

Polen en Hongarije vinden vanaf november onze landgenoot Didier Reynders op hun weg. De twee Oost-Europese lidstaten kwamen de voorbije legislatuur in conflict met de Europese Unie vanwege Europese ongerustheid over het onder druk staan van de rechtsstaat in beide lidstaten. Nu Reynders aangeduid is als commissaris voor Justitie, zal net hij moeten toekijken of de democratische principes niet geschonden worden. 

Reynders moet die bevoegdheid wel delen met de Tsjechische Vera Jourova, commissaris voor ‘Transparantie en Waarden’ en  vicevoorzitter in de commissie. Zij staat dus in principe een trapje hoger dan hij. 

Jourova moest in de vorige legislatuur op een gelijkaardige manier samenwerken met de Nederlander Frans Timmermans, die toen het voortouw nam. “Het zal uitkijken worden hoe de verhoudingen tussen de twee liggen”, zegt professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent). “Hoeveel speelruimte krijgt hij van haar?”

Als voormalig minister van Buitenlandse Zaken kan Reynders alvast zijn internationale netwerk in de strijd gooien. Hij toerde Europa al rond met een voorstel om in alle lidstaten op regelmatige basis te controleren of de principes van de rechtsstaat worden nageleefd. Hij krijgt van Von der Leyen de expliciete opdracht om zo’n European rule of law mechanism uit te werken.

In zijn nadeel pleit dat hij Belg is. Dat maakt het makkelijk voor figuren als de Hongaarse premier Viktor Orbán om hem weg te zetten als hooghartige West-Europeaan die komt uitleggen hoe het moet. “De Tsjechische Jourova heeft mogelijk meer krediet”, zegt Vos. Volgens Von der Leyen kunnen ze een uitstekende tandem vormen.

Reynders, die eerder hoopte op een zware, economische functie, is toch tevreden met de rol die hij krijgt toebedeeld. “Ik hoop het toezicht op de rechtsstaatregels op hetzelfde niveau te brengen als dat op de economische criteria van Maastricht”, zegt hij.

Artificiële intelligentie

Daarnaast zal Reynders als Europees commissaris voor Justitie de wetgeving van de verschillende lidstaten beter op elkaar afstemmen. Denk bijvoorbeeld aan de werking van het Europese aanhoudingsbevel of de wetgeving rond artificiële intelligentie. “Dat gaat om een juridisch volledig nieuw domein”, zegt Vos. “De Commissie wil vermijden dat elke lidstaat zijn eigen regelgeving uitwerkt en wil de leiding nemen.” Ook consumentenbescherming valt onder zijn bevoegdheid.

Het kneusje van de commissie zal Reynders niet zijn, maar een absolute toppost heeft hij niet in handen, stelt ook Vos’ collega Steven Van Hecke (KU Leuven). “Dat was ook niet echt de verwachting. Ons land heeft met Charles Michel (MR) als Europees president al een van de hoogste functie beet”, zegt hij. Bovendien was ook West-Europa al goed bediend. Naast Von der Leyen zullen de Nederlander Timmermans en de Deense Margrethe Vestager als ‘hoogste ondervoorzitters’ mee de lijn bepalen.

Hun portefeuilles zijn overigens niet min. Timmermans krijgt, zoals verwacht, klimaat – een thema waar Europa vol op wil inzetten. Vestager moet van Europa dan weer een voorloper maken in het digitale tijdperk, en behoudt de belangrijke en erg zichtbare portefeuille van mededinging. Haar pogingen tijdens de voorbije legislatuur om de dominante marktpositie van giganten als Apple en Google in te perken, bleven niet onopgemerkt. Nu neemt haar macht nog toe en wordt ze een soort ‘supercommissaris’ met heel ruime bevoegdheden.

De komst van Von der Leyen is een duidelijke stijlbreuk met haar voorganger Jean-Claude Juncker. Op de persconferentie, waar ze vlot schakelde tussen Engels, Frans en Duits,  gaf ze een duidelijke visie van waar Europa naartoe moet. Haar prioriteiten zijn naast klimaat en digitalisering, de verdediging van de democratie en migratie.