In tijden van politieke verharding kunnen we elkaar vaak enkel nog in de kunst ontmoeten

“Daar staat Yasmina”, zegt mijn zus wanneer we het theaterplein naderen, wijzend naar haar enthousiast wuivende schoonzus. In normale omstandigheden zou Yasmina’s turquoise hoofddoek op een plek als deze opvallen. Maar dat doet het vanavond, 6 september, niet. Want ook Leila is hier, voor een tweede maal, omdat ze zó onder de indruk was van de eerste keer dat ze de voorstelling zag. In de inkomhal lopen we verder ook Houda tegen het lijf, en Rachid, Youssef en Ramos, Chafia, Kirsten en Malika, maar ook Veerle, Kirsten, Bert en Sakina.

Het getater en geroezemoes zwellen aan. Een belsignaal geeft aan dat de show zo meteen zal beginnen. In de meterslange wachtrij voor de toiletten werpen nagelbijtende bezoekers – ondergetekende inbegrepen – jaloerse blikken op omstaanders die buigen onder de tijdsdruk en besluiten hun toiletbezoek later te houden. Het belsignaal klinkt andermaal. We hollen de trappen op terwijl we onze keuze voor balkonstoelen vervloeken en ploffen buiten adem neer, enkele seconden voor de zaal wordt verduisterd.

Wat er zich de komende twee uur afspeelt, kan ik niet samenvatten. Beter: ik kan het wel, maar ik wil het niet. Omdat wat ik zou schrijven, onmogelijk recht kan doen aan de magie die zich die welbepaalde vrijdagavond in september in de Antwerpse Stadsschouwburg voltrok. Zo gaat dat nu eenmaal met magie: je kan het niet geloven, tenzij je er zelf getuige van was. Wat ik wel kan zeggen, is dat ik nooit eerder een publiek zo diep in beweging voelde komen, zo even wonderlijk als oprecht in verroering zag worden gebracht.

"Aangenaam, ik ben Ish" is een mengeling van woord, theater, muziek en dans, net zo goed monoloog als dialoog, gaat van fictie naar non-fictie en weer terug, het is beweeglijk, vloeiend, kortweg, laat zich niet definiëren. Dat geldt niet alleen voor de vorm, maar ook de inhoud van de voorstelling, waarin Ish korte metten maakt met hokjesdenken. Hij reikt ons de hand, vraagt het publiek als het ware ten dans, neemt ons mee op zijn persoonlijke reis. Het éne moment staan we samen op de speelplaats, waar maatje Nikki bepaalt wie er in de Belgische dan wel de Marokkaanse voetbalploeg mag, het andere steken we de oceaan over naar Californië, waar Ish voor het eerst als Belg wordt gezien. We schaterlachen wanneer hij het concept (ja, het concept) “hshouma” probeert uit te leggen aan de hand van nergens te bespeuren tv-zappers en gênante tv-scènes, maar bedwingen onze tranen wanneer zijn mama op de markt een waterpistool voor haar kleinzoon koopt en daarop te horen krijgt dat ze “blijkbaar al jong beginnen”. We leren over de geboorte van ‘Ish’, over hoe de maatschappij een spreidstand tussen Ish en Ismail oplegt, en hoe hij die zelf, al dansend en verhalend, verzoent. 

Op die manier is de show zowel een kennismaking van Ish met het publiek als met zichzelf, een verkenning van de verhouding tussen zijn publieke figuur en wie daarachter schuilgaat. Die tweedeling is voor velen herkenbaar: welke delen van mezelf gooi ik weg of gom ik uit in een maatschappij die me vanuit een binair denkkader voortdurend als de “ander” verbeeldt? En hoe kan die maatschappij de “ander” echt ontmoeten? In tijden van politieke verharding is het vaak enkel nog de kunst die zulke openingen tot ontmoeting kan creëren.

Het relaas van Ish overstijgt ook het persoonlijke, doordat de reis waarop hij ons meeneemt, dienstdoet als metafoor voor de grotere thema’s: identiteit, schaamte, vervreemding, angst, maar ook liefde, toenadering, woede en verdriet. Net in die breedte, die universaliteit, en die kwetsbaarheid, schuilt de verbindende kracht van zijn verhaal: we zien iemand die stereotypering, vooroordelen en uitsluiting navigeert, maar ook gewoon het leven in al haar complexiteit, die nu eens wint, dan weer verliest, iemand die een goede ouder wil zijn, iemand die twijfelt, die ook maar gewoon zijn best doet, nu eens dansend (aan de zijde van de getalenteerde Joffrey Anane), dan schrijvend, soms fluisterend, soms schreeuwend, en bij tijden zwijgend, de stilte omarmend. Het is ook daaraan dat je als publiek tijdens de voorstelling wordt herinnerd: aan het belang en de kunst van de stilte in tijden waarin bijna uitsluitend nog wordt geroepen. En daarmee, aan de kunst van het luisteren. Aan de kunst van het (samen) leren dansen. Dat dat vallen betekent. Maar ook, en vooral: opstaan.

Dat brengt mij bij de slotscène van de show (spoiler alert). In de zaal zijn de lichten voor een laatste maal gedimd. Wanneer duidelijk wordt dat een diep geëmotioneerde Ish niet recht geraakt, klimt een man uit het publiek het podium op, hurkt naast hem neer en sluit hem in de armen. Kort nadien volgt een klein jongetje zijn voorbeeld. Drie mannen, elkaar onbekend, onlosmakelijk in elkaar verstrengeld. Links naast mij hijst een trillende bejaarde vrouw zich met behulp van een wandelstok uit haar stoel om de derde staande ovatie van de avond te vervoegen. Met eenzelfde trilling snikt een blonde man iets verderop “Shokran, Ish, Shokran”. ("shokran" betekent "dankuwel" in het Marokkaans, nvdr)

De dagen na de voorstelling zijn veel mensen nog sprakeloos. Zie daar de paradox van de kunsten: ze maken woorden overbodig. En tegelijkertijd herinneren ze ons aan het vitale belang van diezelfde woorden, de kracht van nieuwe verhalen, de nood aan nieuwe woorden. Zo werd tijdens het schrijven van deze tekst “shokran” door Word in het rood onderstreept. Ik begrijp dat signaal en klik, geïnspireerd door afgelopen vrijdagavond, vastberaden op: toevoegen aan woordenlijst.

En zo rest me enkel nog dit: shokran, Ish. Shokran.