CD&V heruitvinden: kan dat wel?

Vandaag leggen de ‘twaalf apostelen’, de twaalfkoppige werkgroep die CD&V moet doorlichten na de verkiezingsnederlaag op 26 mei, hun eindrapport voor aan de rest van de partij. Dat doen ze toepasselijk in het Martin’s Klooster, een voormalig klooster in het hartje van Leuven dat in 2003 werd omgebouwd tot een hotel met een conferentiecentrum. De christendemocraten houden er hun jaarlijkse fractiedagen.

Dat de partij zich tussen de hoge muren wil bezinnen, is logisch. CD&V haalde amper 15 procent op 26 mei. Een historisch dieptepunt voor de ooit almachtige volkspartij. Eind jaren 80 was CD&V – toen nog de CVP – dubbel zo groot als vandaag. Sindsdien bloedt de partij langzaam leeg. Ze moet niet alleen de oude kartelpartner N-VA, maar nu ook Vlaams Belang laten voorgaan. Voor een zelfverklaarde bestuurspartij komt dat hard aan.

Horrorscenario

In Vlaanderen mag CD&V van geluk spreken dat ze onmisbaar is om een stabiele regering te vormen. Maar op federaal niveau is de partij niet eens meer zeker van regeringsdeelname. Zeker als PS en N-VA elkaar zouden vinden, is het lot van de christendemocraten onzeker. Het oranje horrorscenario van 1999, toen de partij voor het eerst in veertig jaar in de oppositie terechtkwam, duikt weer op.

In de partij rommelt het daarom al een tijdje. Amper drie weken voor de verkiezingen stelde einzelgänger Hendrik Bogaert zich spontaan kandidaat als partijvoorzitter, hoewel het zitje van Wouter Beke niet eens vacant was. Hij en Pieter De Crem hekelden de voorbije jaren de in hun ogen te linkse koers die CD&V in de Zweedse regering vaarde. Onder meer op het vlak van migratie zou de partij forser uit de hoek moeten komen.

Tot voor kort had Beke weinig moeite om die kritiek uit te zweten. Voor veel partijgenoten is hij nog steeds de man die de partij in de crisis van 2010 – nadat Marianne Thyssen ontslag had genomen als voorzitter – op sleeptouw nam. In 2013 en 2016 werd hij telkens met een stalinistische score herkozen. Maar vier maanden geleden, toen de eerste verkiezingsuitslagen binnenrolden, moest zelfs hij erkennen dat de verhoopte 20 procent niet werd gehaald.

Die bewuste avond weigerde de partijtop zijn ontslag, maar twee dagen later maakte Beke duidelijk dat zijn rol als voorzitter uitgespeeld was. “De kans is klein dat ik bij de komende voorzittersverkiezing kandidaat zal zijn”, kondigde hij na een rumoerig partijbureau aan op het hoofdkwartier in de Wetstraat 89. Tegelijk hield hij de timing van zijn vertrek erg vaag. Ergens in het najaar, klonk het.

Sluw manoeuvre

De twaalf apostelen – Vincent Van Peteghem, Robrecht Bothuyne, Bart Dochy, Nathalie Muylle, Nawal Farih, Raf Terwingen, Peter Van Rompuy, Els Van Hoof, Jef Van den Bergh, Griet Smaers, Cindy Franssen en Joris Poschet – kregen de opdracht de verkiezingsnederlaag te fileren en een reeks aanbevelingen te formuleren over de leiding en de koers van de partij. Ze moesten nagaan of CD&V fouten heeft gemaakt in de campagne, of ze haar historische verwevenheid met de christelijke zuil moet herzien én of de partij haar positie in het ‘moedige midden’ moet inruilen voor een meer linkse of rechtse koers.

Maar de scepsis over de werkgroep is groot. Het feit dat die vooral uit jonge subtoppers bestaat, die met andere woorden veel te verliezen hebben, en drie volle maanden in alle stilte moest opereren, zien critici als een sluw manoeuvre van Beke en co. om de interne kritiek op hun beleid in de kiem te smoren, terwijl ze hun eigen positie kunnen veiligstellen. De partijtop heeft het daarentegen over een gewichtige operatie die de nodige sereniteit verdient.

Hoe stiller het werd in de partij, hoe groter de wrevel en de zenuwachtigheid achter de schermen. Het is geen toeval dat vorige maand een kritisch werkdocument uitlekte in De Standaard, waarin een voorsmaakje werd gegeven van de analyse. Bij de werkgroep leefde de vrees dat de partijtop er alles aan zou doen om het rapport in de laatste rechte lijn af te zwakken. Zeker nu CD&V al zeker is van haar plaats in de Vlaamse regering.

Vrijblijvend

In die eerste gelekte documenten wordt de kritiek op partijtoppers als Kris Peeters en Joke Schauvliege alvast niet gespaard. Volgens sommige collega’s waren zij “te weinig begeesterend” en verkeerd gecast in hun rol. Parlementsleden zouden dan weer onzichtbaar zijn geweest tijdens de campagne, terwijl op het partijhoofdkwartier een “vrijblijvende werksfeer van 10 tot 16 uur” zou hebben geheerst.

Sinds het lek zijn de zenuwen bij CD&V strakgespannen. Zelfs partijgenoten die er normaal gezien niet voor terugschrikken de trom te roeren, hielden zich de voorbije dagen gedeisd. Vandaag moet blijken of de twaalf apostelen na al die stilte hun tanden durven te tonen. Houden ze het bij enkele brave aanbevelingen voor een strakker management van de partij, zoals sommige partijgenoten beweren? Of durven ze echt door te pakken en geven ze de aanzet voor een totale vernieuwing van de partij?

Hamvraag is of CD&V rechtser moet worden of niet. De voorbije jaren had de rechterflank van de partij weinig te zeggen. In de regering schaarde de partij zich achter een centrumrechts beleid, maar in de perceptie deed ze er alles aan om de christelijke arbeidersbeweging te paaien. Die spreidstand pakte averechts uit. De relatie met de beweging verzuurde, terwijl CD&V door de andere partijen in de regering werd weggezet als een saboteur.

De nederlaag van 26 mei heeft rechtse partijboegbeelden zoals De Crem en Bogaert gesterkt in de overtuiging dat CD&V pas een echte volkspartij kan zijn als ze weer opschuift naar het centrum. Op het vlak van migratie betekent dat iets minder ‘Wir schaffen das’ van de Duitse bondskanselier Angela Merkel en iets strengere eisen aan nieuwkomers. Vooral op het platteland zou dat de leegloop naar N-VA en Vlaams Belang moeten afremmen.

Christendom

Meer fundamenteel gaat dit ook over de ideologie van de christendemocraten. De partij beroept zich op het personalisme, waarbij de menselijkheid en de waardigheid van ieder mens centraal staan. In de voorbije campagne vertaalde CD&V dat naar levenskwaliteit. “Wij kiezen voor een positief verhaal dat de levenskwaliteit van élke Vlaming verbetert”, klonk het. Maar moet CD&V niet gewoon teruggrijpen naar het goeie ouwe christendom?

“Het lijkt of CD&V aan een zelfmoordoperatie is begonnen”, schreef Mark Van de Voorde, voormalig speechschrijver van Yves Leterme en Herman Van Rompuy, eerder deze week in een opiniestuk voor de openbare omroep. “Heel wat CD&V-verkozenen hebben nauwelijks nog voeling met het kerkelijk geëngageerde christendom. Daardoor mikt CD&V vaak op kiezers die ze niet heeft en verwaarloost ze haar trouwste kiezers, de geëngageerde gelovigen.”

Dat het scheef zit tussen de partij en de christelijke zuil maakt het er niet makkelijker op. ACV-topman Marc Leemans en CM-voorzitter Luc Van Gorp beukten de voorbije jaren in op CD&V en haar ‘asociale’ regeringsbeleid. In de aanloop naar de verkiezingen raadde Leemans zijn vakbondsleden zelfs af om op CD&V te stemmen. En dat terwijl CD&V alle moeite van de wereld had gedaan om de gedupeerde Arco-aandeelhouders te helpen.

Waarom nog al die moeite doen om de belangen van de zuil te behartigen? Het is een vraag die menige christendemocraat bezighoudt. Niet alleen de arbeidersvleugel, maar ook de zelfstandigenorganisatie Unizo en de Boerenbond toonden de voorbije jaren weinig affectie voor de partij. Tegelijk is de nauwe band met het middenveld net de grote kracht van de christendemocraten.

Profiel

Veel zal afhangen van de nieuwe partijvoorzitter. De afspraak was dat de apostelen ook het ideale profiel zouden schetsen voor de opvolger van Beke. Daarna zou er eindelijk een datum voor de voorzittersverkiezing worden vastgelegd, ergens dit najaar. Afhankelijk daarvan zullen sommige partijgenoten zich in de race gooien.

Veel anciens kijken uitdrukkelijk naar Vlaams minster van Onderwijs Hilde Crevits. “Zij zou een zegen zijn voor de partij”, liet minister van Justitie Koen Geens zich eerder ontvallen. Crevits heeft bakken ervaring en een breed draagvlak in de partij, wat belangrijk is om de verschillende kampen in de partij met elkaar te verzoenen en de partij door deze storm te loodsen. Als zij zich kandidaat stelt, zal niemand haar iets in de weg leggen.

Maar Crevits lijkt te twijfelen, tot ergernis van velen. Het liefst van al wil ze opnieuw Vlaams minister worden, maar dat is alleen mogelijk als de partij in goede handen is. Volgens partijgenoten zou ze al verschillende kanshebbers hebben gepolst, onder wie opmerkelijke outsiders zoals Joachim Coens, baas van de haven van Zeebrugge, en oud-Unizo-baas Karel Van Eetvelt. Veel kans lijken die echter niet te maken.

Struikelblok

Hoe zit het dan met de verjonging? Jongerenvoorzitter Sammy Mahdi sluit een kandidatuur niet uit, en krijg veel steun van generatiegenoten. Tegelijk beseffen Mahdi en co. dat zo’n omslag niet vanzelfsprekend is bij een traditionele partij als CD&V, die het toch nog steeds van de lokale verankering op het platteland moet hebben.

Daarom wordt ook in de richting van Vincent Van Peteghem gekeken, Kamerlid en burgemeester van De Pinte. Van Peteghem speelde een belangrijke rol in het werk van de twaalf apostelen, en krijgt zowel op links als op rechts krediet. Hij is ouder dan de jonge garde, maar jonger dan bijvoorbeeld Geens, die hier en daar wordt genoemd als voorzitter. Huidig voorzitter Beke maakt alvast duidelijk dat hij zich geen kandidaat meer zal stellen.

Mocht een minder prominente figuur zoals Van Peteghem effectief in de race stappen, dan is de kans groot dat ook Hendrik Bogaert zijn kandidatuur opwerpt, al is het maar om zijn eigen gewicht in de partij te vergroten.

CD&V heruitvinden wordt sowieso niet makkelijk. Het grootste struikelblok daarvoor is dat de nieuwe voorzitter een Vlaamse regering erft die is onderhandeld volgens de oude ideologie en de oude dogma’s. De Vlaamse onderhandelingen worden geleid door Beke, Crevits en Raf Suys. Die laatste is al jaren de sterkhouder achter de schermen als kabinetschef van onder meer Tony Van Parys, Peeters en Crevits.

Bij de onderhandelingen houdt dat toptrio zich dan ook aan de inhoudelijke koers van de afgelopen jaren: CD&V als redelijke middenpartij die nauwe banden onderhoudt met de zuil. Volgens de onderhandelaar van een andere partij vechten de christendemocraten als vanouds voor de belangen van bevriende zuilorganisaties zoals de Boerenbond en de CM. “Ze stellen veto’s op de vreemdste momenten. Pas achteraf valt dan je frank: ja, natuurlijk, dat willen de boeren niet.”

Dat oudgedienden zoals Schauvliege mee aan tafel schuiven, maakt de hele vernieuwingsoperatie ook in de ogen van sommige partijgenoten relatief. Want zelfs een nieuwe voorzitter zal zich moeten plooien naar de oude wetten, klinkt het. “Is dit de grote vernieuwing waar we naartoe gaan?”