De kinderen zijn uitgevlogen en daar zit je dan, in dat lege huis

Zoals december onlosmakelijk verbonden is met kerst, zo draait september rond die eerste schooldag. Nieuw­bakken kleuters pronken met hun boekentas, middelbareschoolmaagdjes poseren onwennig aan de voordeur. Maar de allergrootste transitie is weggelegd voor studenten in spe: Het Eerste Kot. Wekenlang al hamsteren ze posters voor hun hoogsteigen gevangeniscel. Wijnvaatjes worden minutieus vergeleken. Bij elk nieuw IKEA-meubel stijgt het enthousiasme, per wild verhaal van voorgangers groeit de spanning. Zelfs de intrede van kookvuur en stofzuiger kunnen de pret niet bederven.

Een stuk minder opwindend zijn deze tijden echter voor de ouders van het ongeleid projectiel in kwestie. Want terwijl zoon- of dochterlief nietsvermoedend de eerste diepvriespizza naar binnen werkt, breken thuis de stille momenten aan. Alleen al dat stel pantoffels blaast een stofje in je oog, om nog maar te zwijgen over ‘jullie’ serie tijdens het zappen. Mie (54): “Zodra de laatste meubels Zoë’s kamer uit waren, heb ik geweend als een klein kind. Ik werd telkens teruggezogen naar dat lege kamertje, dat onbeslapen bed. Dagenlang voelde ik de leegte in mijn lijf, alsof er een diep gat in was geboord.”

Inderdaad, beste lezer: het fameuze legenestsyndroom. Een term die u misschien linea recta deze pagina doet omslaan - was dat immers niet vooral een kwaaltje voor troetelmoeders, die een leven lang niet anders deden dan veters strikken en kokerellen voor hun kroost? De desperate housewives, plots achtergebleven met enkel wat koivissen in het paleis? Of de sherry ladies, zoals ze weleens worden genoemd, die ’s middags al het eerste glas vullen bij gebrek aan beter tijdverdrijf?

Rouwproces

Zelfs los van de stereotyperingen in bovenstaande clichés moeten we u terechtwijzen: ze zijn ook gewoon onwaar. Sterker nog: het lege nest is anno 2019 actueler dan ooit, en daar zien experts logische verklaringen voor. “Tot in de jaren 90 werd je tijdens het trouwfeest letterlijk door je ouders weggegeven, als een overgangsritueel”, verklaart gezinssocioloog Karen Van den Broeck. “Tegenwoordig gebeurt die transitie veel minder afgelijnd – er wordt minder getrouwd en er zijn meer boomerangkinderen: kinderen die tijdelijk blijven inwonen. We lassen geen ruimte meer in om daar bij stil te staan, terwijl het wel degelijk om een ingrijpend verandering gaat, bijna als een rouwproces.”

Celia Dodd, auteur van The Empty Nest - How To Survive and Stay Close to Your Adult Child, valt bij. “De relatie tussen ouder en kind is sterk veranderd. Waar met vlammende deuren het huis verlaten in de jaren 70 en 80 een statement was tegen de ouderlijke macht, is die autoriteit tegenwoordig een stukje horizontaler. Het maakte de band sterker, maar het uitzwaaien des te moeilijker.”

Logisch gevolg: zelfs de meest ­vrijgevochten carrièretijgers kunnen opgeslokt worden door nestleegte, ongeacht hun sociaal weefsel of boordevolle agenda. Het prototype daarvan zat laatst nog op de bank bij Ellen DeGeneres – Madonna, oftewel de meest drukbezette zangeres in haar leeftijdscategorie. Stoïcijns reageerde de popkoningin op het vragenrondje, tot de gastvrouw een wel erg gevoelig onderwerp aansneed: Lourdes, Madonna’s dochter. De rest is (internet)geschiedenis: in een seconde ­veranderde de über-MILF in een miserabel hoopje moederblues. “Mijn zus had me al verteld hoe vreselijk het lege nest voelt, maar dat leek me wat dramatisch. Tot mijn dochter effectief wegging – ik viel in de diepste depressie ooit. Sowieso is loslaten moeilijk, maar toen kwam het als een mokerslag. Ze was een deel van me, bijna alsof ik een arm verloor.”

Een tikkeltje dramatisch, maar de kern van Madonna’s betoog is universeel: het lege nest gaat over zoveel meer dan een lading sms’jes of obsessieve kinderkamerbezoekjes. In de eerste plaats luidt het immers een nieuwe levensfase in. Dat wordt ook in psychologisch onderzoek bevestigd: of het nu gaat om relatieperikelen, carrièreswitches of onversneden depressies, regelmatig blijken nestverlaters een significant startschot. De Duitse psycholoog Jung bestempelde die periode dan ook als de ‘levensmiddag’, een ingrijpend keerpunt rond de leeftijd van vijftig jaar. Meer dan ooit word je geconfronteerd met de eigen ouderdom en lichamelijk verval, en dat terwijl de kinderen net voor de beste tijd van hun leven staan. “Ik ervaar intense heimwee naar de tijd toen de kinderen en ikzelf nog jong waren”, getuigt Katrin (55), wier ­dochters uitvlogen richting een eigen appartement. “Ze deden mij jeugdig voelen, je kon samen zotte dingen doen. Nu ben ik me bewuster van het feit dat ik ouder word. De dynamiek thuis is totaal veranderd.”

De vonk terugvinden

Niet zelden betekent het lege nest ook op relationeel vlak een kantelpunt, dat volgens onderzoek van KULeuven (2015) twee richtingen op kan. Enerzijds zijn koppels die dan wél nog actief voor elkaar kiezen gelukkiger dan ooit, anderzijds stijgt het aantal scheidingen met rasse schreden. “Het is makkelijker je partner te verlaten, eens de zorg om de kinderen achter de rug is. Bovendien komt overspel op die leeftijd vaker voor”, verklaart Van den Broeck. Maar ook bij minder turbulente relaties ziet ze partners geregeld worstelen in dat herwonnen ‘leven met zijn twee’. “In de drukte geraakte de relatie misschien wel ingedommeld, het seksleven staat soms op een laag pitje. Het vraagt tijd en vooral werk om de vonk terug te vinden. Velen komen rond die periode bij de relatietherapeut terecht.”

Komt daarbij nog het gevreesde pensioen der baarmoeder – de menopauze. Het lijkt wel een list van de natuur: op een moment dat je lip sowieso al begint te trillen bij oude foto’s van De Efteling, razen de ­hormonen door je lijf. Ze genereren stemmingswisselingen en vaak ook melancholie, alsof de film des levens telkens weer wordt teruggespoeld. “Met mijn dochters heb ik een woelige tijd doorgemaakt, zeker toen hun papa wegging. We hadden nog zoveel om over te babbelen. En dan zijn ze plots het huis uit”, vertelt Sigrid (54), die de lege kinderkamer én de vapeurs als duopakket ontving. De hormonale cocktail maakte dat ze haar eigen ouderschap maar bleef analyseren. “Al is het zinloos, ik bedenk me constant wat ik anders had moeten aanpakken. Heb ik het wel goed gedaan als moeder?”

Taboe

Beslommeringen die overigens net zo goed voor vaders kunnen gelden, ook zonder oestrogeendrop. Dat weet niemand beter dan de Britse televisiekok Gordon Ramsey, bekend van zijn heetgebakerde casserolles én karakter. Net als Madonna liet hij zich van zijn meest platgekookte kant zien na het vertrek van zoon Jack richting universiteit. “Zodra we arriveerden op de campus, voelde ik me klote. We hadden amper 20 minuten om hem te installeren in zijn studio. Daarna wilde ik niets liever dan terugkeren en hem terughalen”, zo vertelde hij in de talkshow van James Corden. Eenmaal thuis voelde de Michelinchef zich zo ontredderd, dat hij niet beter vond dan in de kamer van Jack diens broek aan te trekken, vastklampend aan een laatste restje bromance. “Daar zat ik dan, op Jacks bed. Het enige wat ik kon denken was: ik wil mijn beste vriend terug.”

Dat uitgerekend Ramsey als legenestvader uit de kast kwam, is op zich al een kleine aardverschuiving. Nog steeds druist een dergelijke bekentenis in tegen de sociale codes van menig testosteronbom, ondanks de intrede van De Nieuwe Man. Nochtans rouwen vaders volgens Celia Dodd vaak intenser dan moeders, doordat ze minder over hun gevoelens praten én zich minder op de nieuwe fase voorbereiden. “Studies bevestigen dat het ouderschap voor vrouwen meer deel uitmaakt van hun identiteit. Zelfs vaders die voor de kinderen thuisblijven, beschouwen dat als ‘helpen’, niet als hun kerntaak. Daardoor zijn moeders vaak nauwer betrokken bij elke overgangsfase van hun kind. Ze kunnen zich geleidelijk aanpassen aan het nakende vertrek.”

Tegelijk lijken mannen sneller spijt te krijgen, zodra de zandloper van Vadertje Tijd leegloopt. Van ‘hadden we maar meer tijd samen gehad’ tot ‘was ik toen maar meer betrokken geweest’ – voor tal van vijftigers is dat de échte midlifecrisis, voorbij het ­cliché van status en snelle auto’s. Typerend is het verhaal van Mark (47), nog maar recent geconfronteerd met zijn uitdovende vaderschapsmissie. “Gelijktijdig met het afstuderen van mijn jongste dochter, gingen mijn vrouw en ik uit elkaar. In het begin voelde dat bevrijdend – ik was geen vader meer, maar een single man. Tegelijk was het verwarrend, ik wist niet meer wat mijn rol was. Ik miste mijn dochters, maar voelde me mijlenver van hen verwijderd.” Ook bij zijn vrienden kon hij nauwelijks terecht. “Iedereen vroeg voortdurend hoe het mijn dochters verging, maar niemand polste of ik wel oké was.”

Reis door india

Van aan de toog tot in het psychologisch onderzoek – het lege nest verdient duidelijk wat meer erkenning. Tegelijk hameren psychologen erop dat we het loslaatverdriet vooral niet mogen pathologiseren: dat er standaard ‘syndroom’ wordt bij gezegd, is op zich al problematisch genoeg. Eerder gaat het immers om een natuurlijke transitie, benadrukt Dodd. “Loslaten is net het hele punt van ouderschap. Hoe vlotter de kinderen het nest verlaten, hoe harder het verlies, omdat ze ons niet meer nodig hebben. Maar ook: hoe beter we erin geslaagd zijn om hen op te voeden tot zelfstandige, gelukkige mensen.”

Daarbovenop duurt de post-parentale fase tegenwoordig een stuk langer dan enkele decennia geleden, dankzij de stijgende levensverwachting. Het lege nest is niet langer het eindstation, maar slechts een tussenstop halfweg. Er is nog ruim de tijd voor een tweede rit, die bovendien een stuk minder hobbelig verloopt dan de vorige. Geen koters betekent immers ook geen stress meer om dagelijks een maaltijd op tafel te toveren, eindelijk tijd voor die cursus Italiaans/tuinieren/keramiek, nooit nog taxi spelen, niet langer wakker liggen tot je de sleutel in het deurgat hoort. Het betekent tijd om je partner te herontdekken, bijvoorbeeld in de vorm van een lijstje met al wat jullie samen nog willen ondernemen. Daar hoeft overigens helemaal geen reis door India op te staan: ook samen de keuken renoveren kan helpen om weer dichter tot elkaar te groeien.

“Nu we weer met twee zijn, ­lanceerde ik het initiatief om elke woensdag lekker ouderwets op date te gaan”, vertelt Katrin. “Op die avonden nemen we echt de tijd om te praten, face to face. Dan beseffen we weer waarom we ooit voor elkaar kozen.”

Last but not least betekent deze fase de beste band die je ooit met je kind zal krijgen, zo stond laatst nog in deze krant. Op geen enkele leeftijd blijkt de tevredenheid over kinderen hoger dan wanneer diezelfde kinderen – paradoxaal genoeg – niet langer voor je neus rondlopen. Dat komt vooral doordat de verticale ouder-kind­relatie geleidelijk verandert in eentje van wederkerigheid. Zelf sukkelend met stoofpot of strijkijzer, beseffen jongeren pas hoe de oudjes zich jarenlang voor hen hebben uitgesloofd. Heidi (52): “Dat onze taak afgerond is, geeft me net voldoening. Mijn zoon spreekt nu voluit zijn dankbaarheid uit. We genieten ook meer van de tijd die we delen. Zo gaan we op zijn initiatief al eens naar de bioscoop, in plaats van voor de televisie te ploffen.”

Ook Sigrid merkt dat de verhouding met haar dochters er eentje van gelijken werd. “Tieners doen al snel iets achter de rug, nu zijn mijn meisjes veel opener. We doen ook meer typische ‘vriendinnendingen’. Zo gingen we met z’n drieën naar Londen. Toen ik ze daar allebei zag aankomen bij de Eurostar, ben ik in tranen uitgebarsten. Van geluk, deze keer.”

Redder

Daartegenover staat wel dat ouders hun autoriteit én zorgrol moeten laten varen, niet voor iedereen even evident. Je kan het vergelijken met een redder langs het zwembad: ouders blijven op de uitkijk en klaar om te springen, maar zwemles hoeven ze niet langer te geven. Bijgevolg strikt verboden: ongeruste telefoontjes, ongevraagd advies (ja, zelfs als het aanrecht smeekt om een snelcursus Tante Kaat) en al zeker de claims om elk weekend naar huis te komen. “Je moet kinderen op de wereld zetten vanuit de filosofie dat ze op hun beurt betekenis hebben in de wereld, niet vanuit het verlangen dat ze er levenslang voor jou zijn”, zegt Van den Broeck, die ouders met loslaatissues als een van de topproblemen in haar praktijk bestempelt. “Uiteraard is het niet fijn als je niets hoort, terwijl de buurvrouw wel wekelijks bezoek krijgt. Maar dan nog moet je blij zijn met wat wel lukt, zonder te focussen op dat perfecte plaatje.”

Andersom is het ook aan twintigers om zelf het initiatief te nemen voor een telefoontje richting thuisfront, los van verloren bankkaarten of weemoedige katerdagen. Al gaat het maar om een kruiswoordraadselwoord - zich af en toe nog nodig voelen, is een compliment voor elke ouder. Dodd: “Ik raad jongeren aan hun ouders eens uit te nodigen in hun nieuwe stad. Dat werkt zelfs in hun voordeel: op neutraal gebied worden oude rolpatronen vlotter doorbroken. Ouders zien een beloftevolle, jonge vrouw voor hen, eerder dan ‘hun baby’.”

Conclusie: het is heus niet nodig om te hopen dat je tieners nog een paar jaartjes blijven zitten, of snel nog een laatkomertje te plannen. Echt, voor elke ouder die ABBA’s ‘Slipping Through My Fingers’ op repeat heeft staan, is er wel eentje die luidkeels meezingt met ‘I’m Free’ van The Who (om een beetje in de sfeer van de generatie te blijven). Al moet je daarvoor wel zelf het heft in handen nemen, en je vooral niet schuldig voelen om even enkel aan jezelf te denken. Ja, zelfs tijdens de blokperiode.

“Eerder dan pakweg een nieuwe hobby, is een mentale shift aan de orde”, concludeert Dodd. “Je hoeft even niemand te pleasen. Het is nu tijd om er lekker op los te experimenteren.” En als ook dat niet lukt, is er altijd nog één troost: binnen enkele jaren kan je oogappel vast wel wat hulp gebruiken bij de nieuwe generatie. Al zullen we het woord ‘oma’ nog maar even achterwege laten.