Staatsbezoek Tshisekedi aan België: Congolese president moet Kabila doen vergeten

Wat staat er op het programma?

Maandagavond wordt de Congolese president met militaire eer ontvangen op de luchthaven van Melsbroek, dinsdag krijgt Félix Tshisekedi (56) een officiële ontvangst bij premier Charles Michel, een lunch met koning Filip en spreekt hij het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) toe. 

Woensdag bezoekt hij onder meer het Havenhuis, het World Diamond Centre en het Tropisch Instituut in Antwerpen, donderdag de landbouwschool in Gembloux en de Congolese gemeenschap van Brussel. Daarnaast zal de zoon van de historische oppositieleider wijlen Etienne Tshisekedi privébezoeken afleggen bij familie en vrienden, want hij woonde lange tijd in België.

Het contrast is groot met het laatste korte bezoek van zijn voorganger Joseph Kabila, dat in 2007 in een ijzige sfeer verliep. Sindsdien zijn veel samenwerkingsakkoorden verbroken. Nu hoopt de Belgische diplomatie op een dooi in de relaties. 

Al is er één olifant in de kamer: Joseph Kabila, die na de omstreden presidentsverkiezingen van eind vorig jaar wel een stap opzijzette, maar de touwtjes van het veiligheidsapparaat en de lucratieve mijnbouw in handen blijft houden.

Wat is de politieke inzet van het bezoek?

“Félix Tshisekedi moet zijn geloofwaardigheid bewijzen op het internationale toneel. Hij zit nog met een legitimiteitsprobleem. Al was hij de officiële winnaar van de verkiezingen, opposant Martin Fayulu was volgens de internationale waarnemers de echte winnaar”, zegt Congo-analiste Nadia Nsayi (Broederlijk Delen/Pax Christi), net terug na drie weken reizen door Congo. 

“Voor België is het een belangrijk signaal dat Tshisekedi voor ons kiest als eerste Europees land dat hij bezoekt, want dit zegt iets over het gewicht dat ons nog toegekend wordt in de EU en de VN als aanspreekpunt voor Congo-expertise. Net daarom zwakte België sinds januari zijn kritische houding af en begon het met een stille toenadering.” 

Nsayi denkt dat Tshisekedi’s groeiende uitstraling de macht van Kabila zal afzwakken.

Koen Vlassenroot (Conflict Research Group, Universiteit Gent) deelt die analyse. “De Kabila-clan zal het moeilijker krijgen. Tshisekedi heeft in binnen- en buitenland al veel critici ten goede aan het twijfelen gebracht. Hij wekt wel grote verwachtingen – zo beloofde hij gratis onderwijs – en zal moeten gaan leveren.”

Of het bezoek aan België concreet politiek resultaat oplevert, valt nog af te wachten. Terwijl Congo nu een werkende regering en parlement heeft, zit ons land al bijna een jaar zonder. Nsayi: “Door de lopende zaken kan België enkel intentieverklaringen aangaan, geen engagementen. Het bezoek zou een grotere impact hebben als we een regering en parlement hadden.”

Wat staat er economisch op het spel?

Nsayi: “Economische samenwerking tussen Congo en België mag geen taboe zijn. Je voelt al aantal jaren dat bedrijven in beide landen interesse hebben om zaken met elkaar te doen. Congo blijft een land met 80 miljoen inwoners, van wie 15 miljoen in Kinshasa wonen. Het is een enorme markt. 

“Maar het ondernemingsklimaat is slecht door corruptie. Als er goed bestuur komt, heeft België van zijn kant wel iets te bieden, zoals samenwerking tussen de Antwerpse haven en de haven van Matadi, of diamanthandel met Tshisekedi’s geboortestreek Kasaï. Er is een beladen koloniaal verleden, maar een nieuwe generatie Congolezen vindt dat België zich niet mag beperken tot ontwikkelingshulp. Handel kan voor jobs zorgen. Wel moeten de gewone Congolezen er beter van worden, en niet enkel de elite.”

Vlassenroot: “Het is interessant dat Tshisekedi een directe dialoog aangaat met het bedrijfsleven hier, maar ik koester geen hoge verwachtingen. Het bedrijfsleven zal afwachten. Vergeet ook niet dat België door de opkomst van landen als China niet meer de speler is die we ooit waren in Congo. Dat is nog niet bij iedereen in ons land duidelijk. We worden ingehaald door een nieuwe realiteit.”

Heeft nieuwe ontwikkelingssamenwerking nog zin?

Nsayi: “België moet strenge voorwaarden stellen aan elke nieuwe samenwerking. Een voorbeeld. Ik was vorige maand in een Congolees landbouwgebied waar België met ontwikkelingshulp wegen heeft aangelegd. Belangrijk en nuttig voor de bevolking, maar de wegen zijn nu onberijdbaar omdat ze niet zijn onderhouden, door de endemische corruptie. 

“Tshisekedi moet de heel duidelijke positie innemen dat hij de strijd aangaat met corruptie in Kinshasa én de 26 provincies. Zo niet kan Congo nooit voldoende inkomsten genereren om de eigen ontwikkeling te financieren, wat het als rijk land moet kunnen. Zo maakt Congo nu slechts 3 procent van zijn budget vrij voor landbouw, een aalmoes. Tegelijk betaalt het jaarlijks 1,5 tot 2 miljard dollar om voedsel uit Azië te importeren, terwijl het zelf kan verbouwen en de opbrengsten kan investeren in onderwijs en zorg.”

Vlassenroot: “We moeten hier af van het sfeertje dat België degene is die de Congolese bevolking zal helpen en redden. Dat is moreel niet meer te verdedigen. We investeren het best in samenwerking op gelijkwaardige basis. Denk aan interuniversitaire samenwerking of steun aan de civiele samenleving. Niet onze prioriteiten in ontwikkelingssamenwerking zijn belangrijk, maar de Congolese. Laat ons luisteren naar wat ze zelf willen, en dan kijken of we daar met onze expertise in passen. Of niet.”

Komt er nieuwe militaire samenwerking?

Een bezoek aan de Koninklijke Militaire School werd vorige week op de valreep geschrapt, maar er zou toch een akkoord in de maak zijn waarbij Belgische militairen opnieuw Congolese militairen zouden opleiden en trainen, in ons land. Na diplomatieke incidenten was de militaire samenwerking in 2017 door Congo stopgezet.

Nsayi is kritisch. “België gaf Congolese militairen al goede opleidingen, maar het heeft volgens mij geen zin dat we dat doen als Kinshasa die militairen vervolgens niet goed omkadert of uitbetaalt. Ik ontmoette Congolese militairen die hun opgedane vaardigheden niet gebruiken omdat het staatssysteem niet werkt. Ik denk dat we daarom eerst het Congolese plan voor de defensiehervorming moeten afwachten. Laat ons nieuwe parlement en onze nieuwe regering maar eerst een kritische evaluatie maken van de voorbije samenwerking, dan kijken wat we kunnen doen, en daar voorwaarden aan verbinden.”

Vlassenroot: “Het leger opleiden is een goede zaak, maar je moet inderdaad realistisch zijn. Hetzelfde geldt voor de Congolese politiehervorming. Uit een recente studie van onze studiegroep bleek dat investeringen in een veiligheidshervorming geen impact hebben zolang de overkoepelende staat een cultuur van patronage in stand houdt.”

De Gentse onderzoeker ziet wel brood in investeringen in het vredesproces in Oost-Congo, waar veel gewapende groepen sinds de komst van Tshisekedi rustiger werden. “Ze wachten op steun om te demobiliseren, wat perspectieven schept”, zegt hij. “Als die hulp er niet komt, ontstaan wel risico’s op nieuwe conflicten.”