Copyright 2019 The Associated Press. All rights reserved.

De Congolese president Félix Tshisekedi bezoekt België: een kans of een risico? 

Voor het eerst sinds 2007 zet nog eens een Congolese president voet op Belgische bodem. Er is veel gebeurd intussen. De verhouding met oud-president Laurent Kabila zakte naar een dieptepunt, samenwerkingsakkoorden werden bevroren, consulaten gesloten. Nu is Félix Tshisekedi aan de macht, na zeer omstreden verkiezingen. België ziet diplomatieke mogelijkheden. Maar is dit bezoek een kans of een nieuw risico? 

analyse
Katrien Vanderschoot
Journalist op de buitenlandredactie van VRT NWS, gespecialiseerd in Afrika.

Wanneer de Congolese president straks op Melsbroek landt, wordt dat ongetwijfeld een veel groter evenement dan toen president Kabila hier in 2007 was voor een tussenlanding op weg naar de Verenigde Staten. Tshisekedi's agenda staat volgeboekt met ontmoetingen: de koning, de premier, Vlaamse en Waalse ondernemers, de Antwerpse haven, het Tropisch Instituut, noem maar op. Er komt ook een groot feest voor de Congolezen uit de diaspora. Duizenden mensen worden daar verwacht. 

Het is ook duidelijk dat Tshisekedi hier meer welkom is dan zijn voorganger Joseph Kabila. Tijdens diens 18-jarige bewind was de relatie met België uiteindelijk tot een dieptepunt gezakt. Het liep al mis toen Karel De Gucht (Open VLD) minister van Buitenlandse Zaken was in 2008, maar zeker naarmate bleek dat Kabila de presidentsverkiezingen keer op keer uitstelde en elke vorm van protest met geweld onderdrukte. 

Het is duidelijk dat Tshisekedi meer welkom is dan zijn voorganger Kabila

België was een voortrekker in het internationaal protest en kreeg de Europese Unie en de Verenigde Staten mee. De keerzijde was dat Kabila wraak nam: hij hief de ontwikkelingssamenwerking op, fnuikte Brussels Airlines, stuurde de Belgische Europese gezant Bart Ouvry wandelen, sloot het Congolese consulaat in Antwerpen maar ook het Belgische consulaat in Lubumbashi én het gloednieuwe Schengenhuis in Kinshasa, dé diplomatieke toegangspoort waar België visa uitreikte  voor verschillende Europese landen. België nam ook een aantal tegenmaatregelen.  Het schonk bijvoorbeeld alleen nog ontwikkelingshulp via niet-gouvernementele organisaties.  

Toen Felix Tshisekedi voor het laatst in Brussel was, was hij nog een echte opposant van Kabila, de opvolger van zijn vader Etienne, wiens lichaam niet naar Congo mocht worden gerepatrieerd. Tshisekedi was hier ook een coalitie aan het smeden met enkele andere opposanten tegen president Kabila voor de komende verkiezingen van december 2018. Weinigen gaven Félix Tshisekedi toen een grote kans. Toch ging hij uiteindelijk met de trofee lopen.

De Nationale Kiescommissie gaf hem meer stemmen dan de populaire Martin Fayulu en veel meer dan de kandidaat van Kabila, Emmanuel Shadary. Daarmee werden de vaststellingen van de tienduizenden waarnemers van de katholieke Kerk in Congo koudweg genegeerd. Dat bracht België in een lastig parket. Bovendien slaagde Kabila erin om de meerderheid te halen in het parlement. Hij houdt achter de schermen nog steeds de touwtjes in handen en leverde de premier. Wat moest België met die vaststellingen? 

België wacht op signalen

De regering besliste om behoedzaam te wachten op positieve signalen van Tshisekedi zelf en van andere grote spelers zoals de buurlanden van Congo en de Congolese Kerk.  Er kwam een "schijn van verandering". Tshisekedi liet honderden politieke gevangenen vrij en hief een aantal sancties tegen België op. Van de Kerk én van de buurlanden kwam het signaal dat de nieuwe president misschien wel het minste van alle kwaden was. Het felle protest tegen de omstreden uitslag nam af en de bevolking leek al blij te zijn dat ze een oppositieleider als president had gekregen en dat de wapens zwegen.  

Dat leidde tot een eerste aftastend gesprek tussen de president en minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) in april in Washington. Nog één grote belofte moest vervuld worden, een nieuwe regering waarin de Kabilisten niet de bovenhand zouden hebben. Die regering is intussen gevormd. België besloot daarom een "realpolitik" te gaan voeren en de weg vrij te maken om de relatie op te poetsen.  Het bezoek van Tshisekedi is dus een goed voorbereide eerste test voor de nieuwe president én een kans voor België om zijn voortrekkersrol in die regio opnieuw voluit te gaan spelen: met achtergrondkennis én de nodige kritische houding inzake mensenrechten en corruptie. Aan de lange lijst van uitnodigingen te zien staan ook de Vlaamse en Waalse ondernemers te springen om opnieuw zaken te doen met Congo. 

De voorbije weken en dagen zijn al een aantal maatregelen aangekondigd zoals een voorzichtige heropstart van de militaire samenwerking tussen België en Congo. België zou ook zijn ontwikkelingssamenwerking opnieuw op het vroegere niveau willen brengen. Toch wordt deze week alleen nog maar een intentieverklaring getekend, geen nieuw akkoord. De Belgische regering is ontslagnemend en mag geen nieuwe budgetten aansnijden. 

De addertjes onder het gras

België moet opletten dat het niet te vroeg gaat juichen en beloven. Er zitten namelijk een aantal adders onder het gras. Ten eerste: deze democratie is pril en kwetsbaar en Tshisekedi blijft een omstreden president. Als België de relatie wil vernieuwen, dan moet het ook blijven aftoetsen of Tshisekedi zijn beloftes van verandering daadwerkelijk nakomt en of zijn regering vol politieke debutanten erin slaagt om het land met al zijn problemen (geweld, seksueel geweld, ebola, corruptie, armoede,...) op de goede weg te zetten. Plaatselijke mensenrechtenorganisaties, jongerenbewegingen en ook de Kerk zijn daarvoor een belangrijk klankbord. 

Ten tweede, de schaduw van Joseph Kabila is niet weg. Zijn coalitie heeft een meerderheid in het parlement en heeft in de Congolese regering een aantal belangrijke posten kunnen veroveren zoals die van defensie, financiën, justitie en overheidsbedrijven, belangrijk voor de lucratieve mijnbouw. Zal de man die België minachtte (en andersom) zijn macht onderhuids blijven uitoefenen? 

Ten derde mag niet worden vergeten dat dit bezoek ontsnapt aan parlementaire controle en dat de ontslagnemende regering zeker op het vlak van financiële beloftes behoedzaam moet blijven.  

Risico én kans

Dit bezoek is dus tegelijk een risico én een kans.  De bevolking in Congo probeert al tientallen jaren uit het moeras te geraken van geweld, repressie en armoede.  Als België zijn rol kan vervullen als internationaal gerespecteerde waarnemer én lid van de VN-Veiligheidsraad, dan is dit bezoek een belangrijke hefboom. Ook voor de Belgische pers zal het hopelijk gemakkelijker worden om verslag uit te brengen in Congo, zonder al te veel te worden lastig gevallen. Als Congo nu zelf naar ons komt, dan zullen we dat evenement met argusogen bekijken en met enthousiasme verslaan. 

Meest gelezen