"Friends" keert eenmalig terug, maar waarom is de reeks na ruim 25 jaar nog altijd zo populair?

De zes vrienden uit het New York van de jaren 90 delen lief en leed. Romances komen en gaan. Tussendoor gaan ze koffie slurpen in Central Perk of trouwen ze met elkaar. Zelfs al hebben ze een rotdag, -week, -maand of -jaar achter de rug, ze blijven elkaar steunen. Of zo klonk het toch 10 seizoenen en 236 afleveringen lang tijdens de begingeneriek van de populaire sitcom.

Lees verder onder de begingeneriek:

In de Verenigde Staten alleen al lokt "Friends" maandelijks nog steeds 5 miljoen kijkers op Netflix*. Niet slecht voor een serie waarvan de allerlaatste aflevering 16 jaar geleden is uitgezonden. Die kijkers zijn lang niet alleen nostalgische dertigers en veertigers, want ook steeds meer tieners vinden hun weg naar de sitcom.

"Die blijvende populariteit wordt vooral verklaard door herkenbaarheid en geruststelling", legt media-expert Frederik Dhaenens (UGent) uit die zelf de impact van "Friends" heeft onderzocht. 

"De serie toont eigenlijk aan dat het best oké is om na je studies nog niet onmiddellijk te trouwen of de juiste job te hebben, zoals de maatschappij van ons verwacht. Maar dat je gerust nog even kunt samenwonen met je vrienden."

Verder speelt zeker nostalgie ook een belangrijke rol. "Friends" speelt zich af in de jaren 90, een tijdperk dat momenteel helemaal in is. Het was een schijnbaar eenvoudigere tijd: voor de aanslagen van 9/11, economisch ging het voor de wind én lang voor de smartphone zo’n centrale rol in ons leven kreeg. "Daardoor moeten de 6 hoofdpersonages om hun sociale contacten te onderhouden elkaar fysiek opzoeken in bijvoorbeeld de koffiebar Central Perk of in elkaars appartement", zegt Dhaenens.

Dat laatste zou ook deels de populariteit bij de jeugd kunnen verklaren. "Je kunt nostalgisch zijn naar die periode zonder het zelf te hebben meegemaakt. Verlangen naar een verleden dat je niet hebt beleefd", zegt Dhaenens.

Hij vergelijkt het met "Stranger things", een populaire sciencefiction-serie gesitueerd in de jaren 80. "Ik ben geboren in de eighties en heb dat niet bewust beleefd, maar ook bij mij roept "Stranger things" nostalgie op. "Friends" speelt zich dan wel af in een recent historisch verleden, maar kaart thema’s aan die nog altijd relevant zijn, zoals: hoe geef je als twintiger of prille dertiger vorm aan je leven?"

Bovendien was "Friends" in die tijd vernieuwend door als sitcom elementen uit de soap over te nemen. Zo was er een rode draad doorheen de seizoenen met zelfs heuse cliffhangers. "Het verhaal van de knipperlichtrelatie tussen Ross en Rachel bijvoorbeeld dwingt je bijna om verder te kijken, omdat je wil weten hoe het afloopt. Dat zijn dingen die je daarvoor vooral in soaps zag."

De serie ging daardoor over de tongen. Waren ze nu "on a break" of niet? De relatie tussen Ross en Rachel was echt een gespreksonderwerp op de speelplaats of aan de koffiemachine. "Nu is het echt niet meer evident om hét programma van het moment te worden", zegt Dhaenens. "Uitzonderlijk slaagt een reeks als "Game of thrones" daar nog in. Sitcoms doen dat nauwelijks nog, want sinds de komst van de streamingdiensten is er een overaanbod aan series."

De serie ging ook vrij open en progressief om met seks. Het is regelmatig een belangrijk (gespreks)onderwerp in de serie. Rachel overweegt om het uit te maken met iemand, omdat de seks slecht is bijvoorbeeld. Of Chandler maakt zich zorgen om te vrijen met een vrouw die eerder met Joey was, omdat hij vreest "minder goed te zijn". "Onder vrienden over seks praten was zeker voor een sitcom nieuw", zegt Dhaenens. ""Friends" heeft zeker wat taboes doorbroken."

"Friends" was dus vernieuwend, maar niet alles heeft de tand des tijds even goed doorstaan. "Zomaar een nieuwe "Friends" maken zou dus niet meer lukken", legt Dhaenens uit. "Een Amerikaanse serie met zes blanke heteroseksuele hoofdpersonages voelt gedateerd aan." Hetzelfde geldt voor bepaalde terugkerende moppen. "Het is echt niet meer oké om bepaalde "het is maar om te lachen"-moppen te maken over minderheden."

Dhaenens heeft het dan bijvoorbeeld over de steeds terugkomende grappen over de eerste vrouw van Ross die hem verlaten heeft voor een andere vrouw. Of de soms pijnlijke manier waarop wordt omgegaan met de genderidentiteit en geaardheid van de vader van Chandler. "Dat kan je nu niet meer doen", zegt hij. Ook man-vrouwverhoudingen komen aan bod op manieren die nu niet meer snel zouden gebeuren.

Zo is er bijvoorbeeld een aflevering waarin Ross en Rachel een mannelijke nanny overwegen (The one with the male nanny). "Op het einde besluiten ze het niet te doen, omdat Ross zich ongemakkelijk voelt bij een man die een job uitoefent die in zijn ogen eigenlijk voor een vrouw is. Dat zie ik nu niet meer gebeuren in een sitcom", zegt Dhaenens. Een personage als Joey "how you doing?" Tribbiani zou ook moeilijker liggen in deze me-too-tijden.

De oorspronkelijke serie dateert nu eenmaal uit een andere tijd. 1994 is 2020 niet. "Friends" is daarnaast ook een beetje het slachtoffer van het sitcom-format. "Een sitcom is vrij conservatief: je hebt een zeker evenwicht, er ontstaat een onevenwicht en tegen het einde van de aflevering moet er weer een evenwicht zijn", legt Dhaenens uit.

"Dat onevenwicht is vaak iets wat tegen de traditionele maatschappelijke dingen ingaat en dan moest dat weer hersteld worden." Zelfs schijnbaar progressieve personages zoals Phoebe zijn het slachtoffer van dat format. "Aan het einde van de aflevering bergt ze daardoor meestal haar protest en idealen op en gaat ze mee met de rest." Dat is onder meer het geval in het eerdere voorbeeld van de mannelijke nanny.

Ook wat het nostalgie-deel betreft is de houdbaarheid van "Friends" beperkt. De jaren 90 zijn nu aan een revival bezig, maar tot voor kort was de jaren 80 het nieuwe hippe decennium. "Langzaam maar zeker zal de shift komen", zegt Dhaenens.

Zelf heeft hij bijvoorbeeld de nummers uit "De tijdloze" van Studio Brussel onderzocht. Initieel stonden daar vooral eighties-nummers in, nu komen de meeste nummers uit de jaren 90. Het staat in de sterren geschreven dat over enkele jaren ook de muziek uit de nineties dat lot beschoren is. En hetzelfde geldt voor andere popcultuur uit die tijd, zoals "Friends".

Wat helpt is dat de serie zo gemakkelijk toegankelijk is via streamingdiensten. "Ergens zoeken we als tv-kijker spanning op. Bij "Game of thrones" kan ieder personage op elk moment sterven, maar op andere momenten willen we gewoon ontspannen", zegt Dhaenens. "Friends" is dus ideaal om te ontsnappen aan de dagdagelijkse sleur.

Een aflevering duurt minder lang dan de meeste series tegenwoordig en is door het format en de vele herhalingen vrij voorspelbaar. "Er zit een zekere rust in die voorspelbaarheid en laat het net dat zijn waar veel mensen naar op zoek zijn: rust."

Hier en daar is de reeks dus gedateerd, maar dat neemt niet weg dat "Friends" nog steeds nieuwe kijkers vindt, ook steeds meer jongeren. "Die kunnen dat perfect allemaal in hun context plaatsen", zegt Dhaenens daarover. Zolang de kijker daarin slaagt, kan "Friends" dus vermoedelijk nog even mee. Maar of dat nog eens 25 jaar is, is zeer de vraag.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier: