Terreur, een tragedie met kinderen maar bovenal het internet nekten Thomas Cook

Toen de Nijl-expeditie van de Britse generaal Gordon in 1884 op een catastrofe dreigde uit te lopen, vroeg de regering in Londen aan reisbaron John Mason Cook de evacuatie te organiseren. Nu, 135 jaar later, moet de Britse staat in actie komen om reizigers te redden die zijn gestrand wegens het faillissement van de reisorganisatie. Wereldwijd zijn momenteel 600.000 mensen op een Cook-vakantie, een kwart van hen Brits.

Tel Aviv, Tenerife, Thailand, Trinidad, Turkije... Overal waar buiten de zomermaanden de zon schijnt, zitten toeristen vast in drie- en viersterrenhotels die bij de geheel verzorgde reizen van Thomas Cook horen. Een laatste poging het bedrijf te redden mislukte zondag. En zo gaat de onderneming, die mensen 168-jaar lang te land, ter zee en in de lucht naar hun droombestemming heeft gebracht, ten onder. Uit Tunesië komen er zelfs geluiden dat hoteliers Cook-klanten gaan vasthouden totdat ze geld ontvangen.

Tegenover de BBC verklaarde de minister van Buitenlandse Zaken Dominic Raab zondagochtend dat landgenoten niet in de steek zullen worden gelaten, maar hij hield zich verder op de vlakte. Maar de bewindsman, een devoot Brexiteer, voegde eraan toe dat zijn Conservatieve regering niet bereid is om bedrijven te redden, hoe groot en befaamd ze ook zijn. Sinds vorige maand verkeerde Thomas Cook in zwaar weer. Een reddingsplan van de Chinese grootaandeelhouder Fosun leverde evenmin iets op.

Thomas Cook draait een omzet van ruim 9 miljard pond en heeft 22.000 mensen in dienst. Jaarlijks bedient het 19 miljoen klanten uit 16 verschillende landen. Achter deze indrukwekkende cijfers gaat echter een oplopende schuld schuil van 1,6 miljard pond. Ongeduldige banken eisen 200 miljoen aan geleend geld terug, maar de geldschieter die daar borg voor zou staan is plots afgehaakt. Met een steeds kritischer oog wordt gekeken naar de miljoenen die de topbestuurders zichzelf de afgelopen jaren hebben geschonken.

Cook is verzeild geraakt in een luchtgevecht dat al jaren aan de gang is. Twee jaar geleden ging het Britse vliegbedrijf Monarch ten onder en eerder dit jaar strandde FlyBMI. Stijgende kerosineprijzen, groene belastingen, onzekerheid over Brexit en een gebrek aan passagiers behoren tot de voornaamste oorzaken. Het duopolie Easyjet en Ryanair is onaantastbaar gebleken. Maar de val van Thomas Cook gaat dieper, omdat het gaat om een iconisch bedrijf gaat dat veel meer doet dan alleen mensen goedkoop heen en weer vliegen.

Doopsgezinde priester

De wortels van het bedrijf liggen in Market Harborough, waar de 32-jarige timmerman Thomas Cook op een zomerdag in 1841 na het bezoek van een geheelonthoudersbijeenkomst bedacht hoe mooi het zou zijn om gelijkgezinden uit andere steden in de Midlands door middel van de gloednieuwe spoorwegen bijeen te brengen. Het werd een succes en de reizen werden langer. De voormalige doopsgezinde priester begon zelfs boekjes te maken met informatie over de reizen, de voorlopers van de vakantiebrochures.

Tien jaar later vervoerde hij liefst 150.000 bezoekers vanuit diverse Engelse steden naar de beroemde Wereldtentoonstelling in het Londense Hyde Park. Land voor land veroverde hij de wereld en in 1865 stak zijn bedrijf de Atlantische Oceaan over. Niet alleen vervoerde Thomas Cook & Son toeristen, maar ook ontdekkingsreizigers. In de jaren dertig van de vorige eeuw fuseerde het met het Belgische Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens, dat onder meer de Orient Express liet rijden.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Thomas Cook weer zelfstandig, maar viel het ten prooi aan de nationalisering van het spoor door de socialistische regering van Clement Attlee. De toekomst voor Thomas Cook lag niet tussen de rails, maar in de lucht. Vanaf de jaren vijftig profiteerde het als geen ander van de toegenomen welvaart. Niet langer namen leden van de arbeidersklassen tijdens hun vakantie de trein naar Brighton, maar pakten ze het vliegtuig naar Benidorm. Cook ging zich steeds meer toeleggen op volledige arrangementen.

Koolstofmonoxidevergiftiging

De huidige eeuw heeft vooral tegenspoed gebracht. In 2011 kreeg Thomas Cook grote problemen door een verkeerd afgelopen fusie met MyTravel. De Duitse architect van de fusie verdween in de gevangenis wegens zwendel. Enkele jaren eerder was de onderneming slecht in het nieuws gekomen door de dood van twee Britse kinderen door een koolstofmonoxidevergiftiging in een Grieks hotel. Een onderzoek na deze tragedie wees uit dat Cook kostenreductie had laten prevaleren boven het genot en de veiligheid van klanten, een doodvonnis bijna.

Een andere tegenslag voor ’s werelds bekendste reisbureau was de IS-terreur, met name in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De grootste ‘vijand’ is echter het internet. Toeristen, zeker de jongeren, stellen hun reizen liever zelf samen, voorbijgaand aan een tussenpersoon als Thomas Cook. Voor de Britse overheid, in de ban van Brexit, komt het failliet van een bedrijf dat anderhalve eeuw lang het symbool vormde van ‘Global Britain’ op het slechts denkbare moment.