Hoe belangrijk is het Amazonewoud en brandt het er nu nog altijd zo hevig?

Als grootste regenwoud is het Amazonewoud onmiskenbaar van grote waarde voor onze planeet. Met tienduizenden soorten bomen, planten, zoogdieren, insecten, reptielen, amfibieën en vissen is het Amazonewoud enorm belangrijk voor de biodiversiteit op aarde - de verscheidenheid aan planten, bomen en dieren. Wetenschappers ontdekken overigens nog altijd nieuwe soorten.

Het Amazonewoud is daarnaast ook heel belangrijk voor het klimaat. De miljarden bomen slaan namelijk CO2 op uit de atmosfeer, de belangrijkste functie van het woud voor het klimaat. Inkrimping van het Amazonewoud heeft dan ook grote gevolgen (zie verder). Bomen zetten die CO2 ook om in zuurstof. Er wordt vaak gezegd dat het Amazonewoud de longen van de wereld zijn, omdat het verantwoordelijk zou zijn voor zowat 20 procent van de zuurstof in onze lucht, maar dat cijfer klopt helemaal niet.

(lees verder onder de grafiek)

Ondanks de enorme waarde voor onze planeet, staat het Amazonewoud de laatste decennia onder steeds grotere druk. Zowat een vijfde van de oorspronkelijke oppervlakte van het woud zou inmiddels verdwenen zijn. Boosdoener nummer één: ontbossing. Bomen worden gekapt om te verwerken in de houtindustrie, maar ook om plaats te maken voor landbouw. Het groene bladerdak sneuvelt ten voordele van grasvlaktes om runderen te laten grazen of akkers voor soja en palmolie.

Grote delen van het Amazonewoud worden niet alleen gekapt, ze worden ook vaak gewoonweg in brand gestoken. Doordat steeds grotere delen van het woud verdwijnen, neemt de biodiversiteit af. De verbranding heeft ook gevolgen voor de luchtkwaliteit en het klimaat. Bij verbranding vliegt er namelijk ontzettend veel opgeslagen CO2 opnieuw de lucht in. Op die manier is de kaalslag een dubbele ramp: er komt veel CO2 de lucht in - waardoor de aarde nog meer kan opwarmen - én we verliezen ook veel capaciteit om CO2 uit de lucht op te slaan.

Midden augustus waren de bosbranden in het Amazonewoud plots wereldnieuws. Dat delen van het woud in die periode in brand staan, is op zich niet zo ongewoon. Augustus valt pal in het droogteseizoen. Maar wetenschappers zijn het er wel over eens dat de omvang en het aantal van de branden wel uitzonderlijk waren.

Ook de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA bevestigde op basis van satellietbeelden dat het om het hoogste aantal en de meest intense branden ging sinds 2010. In de eerste 8 maanden van 2019 werden 85 procent meer branden vastgesteld dan in dezelfde periode in 2018. De timing en de locatie van de branden wijzen er volgens de NASA ook op dat de branden niet enkel door de droogte zijn aangewakkerd, maar hoofdzakelijk aangestoken zijn.

Exacte cijfers plakken op het aantal branden en de verbrande oppervlakte is niet zo eenvoudig. Op basis van satellietbeelden is wel vast te stellen hoeveel branden er op een bepaald moment ongeveer zijn. Zowat een maand geleden bleek uit satellietbeelden van het Braziliaanse Instituut voor Ruimteonderzoek (INPE) dat er sinds begin 2019 tot dan in heel Brazilië zo'n 80.000 zogenoemde fire counts geregistreerd zijn - zeg maar afzonderlijke branden. Iets meer dan 42.000 daarvan werden in het Braziliaanse deel van het Amazonewoud gedetecteerd.

Het overgrote deel van die branden in heel Brazilië vonden plaats in augustus: zo'n 51.000. In de maand september staat de teller voorlopig op ongeveer 45.000, zo'n 13 procent minder dan vorige maand. Maar de maand september is nog niet afgelopen. Mogelijk wordt september dus even erg als augustus, of nog erger.

Voor het hele jaar, met de septemberdagen er dus bij, zijn nu al meer dan 130.000 branden vastgesteld. 62.000 van die 130.000 werden in het Braziliaanse Amazonewoud geregistreerd. In een maand tijd is het aantal branden in het Braziliaanse deel van het woud met andere woorden met ongeveer de helft toegenomen, in vergelijking met de acht maanden voordien.

En dan hebben we het enkel over het Braziliaanse gedeelte van het Amazonewoud, dat zich in totaal over 9 landen uitstrekt (zie bovenstaande infografiek). Ook in buurlanden als Bolivia en Peru woeden momenteel bosbranden. Die beperken zich overigens niet alleen tot het Amazonewoud.

Het probleem is dus allesbehalve van de baan, integendeel. Het droogteseizoen in de regio loopt van juni tot en met december. Uit cijfers van de voorbije decennia kunnen we afleiden dat het aantal branden er gewoonlijk vanaf juni alsmaar toeneemt. Eind september, begin oktober vlakt die stijging af en blijft het aantal op dat hoogste niveau redelijk stabiel tot aan het eind van het droogteseizoen.

We kunnen dus aannemen dat de piek in het aantal branden er een van de komende weken zal aankomen. Daarna zullen er niet meer zoveel branden bij komen. Maar het aantal branden zal pas aanzienlijk afnemen zodra het opnieuw natter begint te worden. Eind dit jaar, begin volgend jaar dus.

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro (foto onder), sinds begin dit jaar aan de macht, kreeg de voorbije weken en maanden veel kritiek omdat hij weinig doet om het Amazonewoud te beschermen. Hoewel het illegaal is om bosbranden aan te steken om plaats te maken voor landbouw en andere activiteiten, lijkt het bestraffen daarvan geen prioriteit voor Bolsonaro. Die straffeloosheid zet landbouwers nog meer aan om delen van het woud plat te branden.

Eind augustus besliste Bolsonaro wel om het leger in te zetten om de vele branden te bestrijden, na dagen van hevige kritiek door andere wereldleiders, de Franse president Emmanuel Macron op kop.

Op 7 september ondertekenden 7 van de 9 Amazonelanden, waaronder Brazilië, ook een pact waarin ze concrete maatregelen beloofden om het tropische regenwoud beter te beschermen. De 7 willen onder meer hun acties tegen de ontbossing beter coördineren en een fonds oprichten om onderzoeksprojecten te financieren. Ze zullen ook inlichtingen uitwisselen om drugshandel en illegale mijnbouw te bestrijden.