Politicoloog Stefaan Walgrave: ‘Het is een wonder dat de drie traditionele partijen nog bestaan’

“Normaal gesproken legt de Vlaamse regering vandaag de septemberverklaring af”, zegt Stefaan Walgrave, politicoloog aan de Universiteit Antwerpen. “Maar het is duidelijk dat er veel wantrouwen tussen de onderhandelende partijen bestaat. De coalitie van N-VA, Open Vld en CD&V heeft zeker federaal niet goed gemarcheerd, en ze heeft ook nog eens de verkiezingen verloren. Er zit zand in de machine, en dus wil men alles op voorhand afspreken: ik vermoed dat men een regeerakkoord oude stijl wil maken, een bijbel waar politici zich streng aan zullen willen houden. Mede daarom duurt het zo lang.”

Is dat een goed idee, zo’n bijbel?

Stefaan Walgrave: “Er gebeuren altijd onvoorziene dingen die niets met zo’n regeerakkoord te maken hebben, en die alles in de war sturen. Dus alles op voorhand tot in detail uitonderhandelen, is geen garantie op succes.”

Heeft N-VA-voorzitter Bart De Wever kostbare tijd verloren door lang met Vlaams Belang te praten, of was het slim van hem om die partij zoveel aandacht te geven?

“De vraag is wat u bedoelt met ‘slim’. Electoraal denk ik niet dat het verstandig was, want het idee dat Vlaams Belang ten onrechte weer niet mag meeregeren, heeft alleen maar meer zuurstof gekregen. Het zou minder pijnlijk geweest zijn mocht het meteen duidelijk geweest zijn dat het VB niet zou meebesturen. Dat weken laten aanslepen was een pijnlijk proces. Volgens mij wijst die aanpak eerder op twijfel binnen de N-VA zelf. In elk geval hebben de VB-kiezers vandaag een slechter gevoel dan ooit tevoren.”

Heeft N-VA het Vlaams Belang opnieuw groot gemaakt door zo hard in te zetten op het migratiethema?

“Ik denk inderdaad dat dat een vergissing is geweest. De plaats van de N-VA is volgens mij die van een conservatieve partij, rechts van CD&V. Die plek beoogde ze aanvankelijk ook: De Wever wilde de koers van de CSU, de Beierse christendemocraten, volgen. Door het migratiethema nadrukkelijk in de etalage te zetten, heeft N-VA Vlaams Belang sterker gemaakt. In de politiek zijn de wetten van het ownership onverbiddelijk. Wie is eigenaar van het migratiethema? Vlaams Belang.”

Is de kiezer dan geradicaliseerd?

“Dat hoeft niet per se het geval te zijn. Er bestaat zoiets als directional voting: de kiezer is geneigd om voor de standpunten waar hij belang aan hecht voor partijen te stemmen die extremer denken dan hijzelf. Niet alle VB-kiezers willen een VB-beleid, ze willen een beleid dat strenger is dan nu. Net zoals de Groen-kiezer het niet noodzakelijk eens is met alle straffe klimaatplannen van die partij.”

Is migratie belangrijker dan klimaat voor de Vlaamse kiezer?

“Zeker. Migratie staat op nummer 1, klimaat staat pas op nummer 5 van de thema’s die de Vlaamse kiezer belangrijk vindt. Dat verklaart het feit dat Groen goed scoorde, maar niet zo goed als verwacht. Het zou kunnen dat het thema klimaat bij jongeren sterker leeft en hoger op de prioriteitenlijst staat, maar dat weten we nog niet, daarvoor moeten we alle gegevens van de laatste verkiezingen nog nader onderzoeken.”

Hebt u advies voor sp.a, die net als de twee andere traditionele partijen wegzakt?

“Volgens sommigen in de sp.a en daarbuiten bestaat er een mythisch gat in de markt voor een partij die sociaal-cultureel rechts is, en sociaal-economisch links. Ik zou samen met mijn collega’s eens willen onderzoeken hoe groot dat gat precies is. Ik denk dat het veel kleiner is dan velen misschien denken.”

Strengere migratiestandpunten zullen in elk geval niet helpen, als uw theorie van ownership klopt.

“Nee, dat zal de sp.a ook niet helpen. Er is wel een links migratieverhaal mogelijk, maar dat moet volgens mij van Groen komen: een verwelkomend, pro-migratieverhaal. De sp.a kan daar volgens mij geen winst mee boeken.”

Wat moet sp.a dan doen met migratie?

“De sp.a moet over migratie zwijgen. Daar komt het toch op neer. Als je geen eigenaar bent van een thema, moet je proberen om het van de agenda te houden. Door het op te lossen, of door er in elk geval geen groot discours over te houden. 

“Waar komt het belang van dat migratiethema vandaan? Uiteraard heeft het met de werkelijkheid te maken, er zijn problemen. Maar het belang ervan wordt opgedreven doordat politici er constant over praten. In Wallonië doen ze dat niet, en daar staat migratie op 5, terwijl de objectieve situatie daar niet ‘ernstiger’ is. Neem de kwestie van asielzoekers: dat is voor de meeste mensen een onzichtbaar probleem. Net als de klimaatverandering, trouwens.”

In De afspraak op vrijdag had u het al over die thema’s, en ook over de traditionele partijen. Hebben zij hun werk niet gedaan, op de oude breuklijnen? En zijn ze niet te ongedefinieerd op de nieuwe breuklijnen: klimaat, identiteit, migratie, globalisering?

“Daar ben ik het mee eens. Hoe is het mogelijk dat we sinds pakweg het begin van de 20ste eeuw nog altijd dezelfde partijen hebben? Dat is veel straffer dan dat ze het nu een beetje lastig hebben.”

Het is een wonder dat ze nog bestaan.

“Ja, het is een wonder dat de drie traditionele partijen nog bestaan. De hele wereld is de afgelopen honderd jaar veranderd. En toch zijn het nog altijd diezelfde partijen die meeregeren. Dat is bijzonder merkwaardig. Ze zijn erg resistent.”

Wat is uw advies aan de toekomstige voorzitters van sp.a, CD&V en Open Vld?

“Er moet om te beginnen een duidelijke inhoudelijke positionering zijn. Dat heeft N-VA bijzonder goed gedaan, als relatieve nieuwkomer in het politieke landschap. Ik denk ook dat het voor sp.a en Open Vld iets makkelijker zal zijn om zich te handhaven of zich opnieuw uit te vinden. Gematigd links en gematigd rechts heb je overal. Het probleem is het grootste voor CD&V.”

Minister van Staat Miet Smet wil alvast de ‘C’ laten vallen. Goed idee?

“Ik denk niet dat die C veel verschil zal maken. Er is niemand die zich er nog echt aan ergert, dus je duwt er geen kiezers mee weg. Anderzijds spreekt de C misschien nog kiezers aan, dus ik zou ze behouden. De cruciale vraag is, zoals voor alle partijen: van welk thema wil je eigenaar worden en hoe ga je dat hoog op de agenda krijgen?”

Tot slot: krijgen we nieuwe federale verkiezingen straks?

“Ik denk het niet. Tenzij een perverse geest bij N-VA denkt: wij zullen verliezen, maar Vlaams Belang zal meer winnen dan wij verliezen, en dus kunnen we het Belgisch niveau blokkeren. Maar dat zal niet gebeuren, vermoed ik. Als de N-VA dat wil, kan ze doen wat CD&V’er Yves Leterme in 2004 heeft gedaan als minister-president van Vlaanderen: oppositie voeren tegen de paarse federale regering. Dat heeft toen erg goed gewerkt.”