Francken en de N-VA zetten de socialisten meer dan ooit in een zetel 

Vlaanderen is in blijde verwachting van een nieuwe regering. Als we de berichten van de onderhandelaars en hun medewerkers mogen geloven, is het nog een kwestie van dagen. Na de inhoudelijke discussies moet de begroting nog besproken worden en dan worden de ministerposten verdeeld. 

Daarna begint het échte werk: de vorming van de federale regering. De PS van Elio Di Rupo heeft daarbij de beste troeven in handen. Hij reed een zo goed als vlekkeloos parcours en verzekerde zich van de macht in Brussel en Wallonië. Federaal is de PS "incontournable".

De Franstalige socialisten zouden het liefst een paars-groene coalitie vormen (aangevuld met CD&V), maar daarvoor is het nog te vroeg, want voor CD&V en Open VLD lijkt het op dit moment nog onbespreekbaar dat ze de N-VA zouden laten vallen. Dat kan alleen als er een ernstige poging wordt ondernomen om een regering te vormen zonder de groenen. Als die poging mislukt, hebben de Vlaamse coalitiepartners van de N-VA de handen vrij om hun kar te keren.

Elio Di Rupo en Paul Magnette, de sterkhouders van de PS, zitten ondertussen in een zetel. Ze sturen voortdurend tegenstrijdige signalen uit om tijd te winnen. Dan weer klinkt het dat een coalitie met de N-VA onmogelijk is, waarop een nuancering volgt: alles is mogelijk als de N-VA het maar niet over confederalisme heeft en geen sociaal afbraakbeleid wil voeren.

Dat Theo Francken (die bij de N-VA stilaan de plaats van Bart De Wever lijkt in te nemen als sterke man) nu al voor de tweede keer in een week een compromisvoorstel formuleert aan het adres van de PS, wijst op enig ongeduld. Of op radeloosheid. De partij wil zo snel mogelijk duidelijkheid over een eventuele regeringsdeelname op federaal niveau. Als die er niet komt, dan zal de regering-Jambon I in de loopgraven kruipen en de drie andere “extreem-linkse” paars-groene regeringen bestoken. Een hele reeks N-VA-kopstukken kunnen hun ministerplannen dan wel begraven.

Een Vlaamse regering die tégen de federale bestuurt, is uiteraard geen prettig vooruitzicht voor Open VLD en CD&V, die in dat scenario zonder N-VA en mét de PS zouden gaan besturen. Hun eerste keuze is dus ongetwijfeld een meerderheid met N-VA en de socialisten.

Het is een klassieker: in een pokerspel verliest diegene die het eerst in zijn kaarten laat kijken door zijn pokerface te verliezen. Dat is wat we deze week meemaakten met Theo Francken. Eerst trok hij naar de chique (Franstalige) Cercle de Lorraine en daarna gaf hij een interview aan Radio 1. De boodschap was duidelijk: "we moeten spelen met de kaarten die we hebben". Dat België binnen vijf jaar geen confederatie zal zijn, is duidelijk. Daarvoor is er geen parlementaire meerderheid. 

Opvallender was de bocht die Francken maakte op het sociale vlak. Hij weet dat de PS naar de kiezer is gegaan met “radicale” voorstellen als een pensioen van 1500 euro op 65 jaar en het terugschroeven van de harde maatregelen in de werkloosheidsuitkeringen. Het lijkt erop dat de partij die de voorbije tien jaar een snoeihard neoliberaal economisch beleid voorstond nu plots haar zachtere sociale kant heeft ontdekt.

Daarmee sluit de N-VA weer aan bij het Volksunie-verleden, maar lijkt ze ook tegemoet te komen aan de wensen van het Vlaams Belang. Op sociaal vlak lagen de eisen van Vlaams Belang, PVDA en PS niet zo heel ver uit elkaar. Het enige verschil is dat het Vlaams Belang de solidariteit erg beperkend interpreteert; enkel voor het "eigen volk". 

Het is opvallend dat de N-VA nu van zins lijkt om zich te distantiëren van de voorstellen van het patronaat. De tijd dat Voka “de baas” van Bart De Wever was, is voorbij. Misschien is dit de wraak voor de snoeiharde kritiek die het bedrijfsleven afvuurde op de Zweedse coalitie en die volgens veel N-VA’ers mee bijdroeg tot de verkiezingsnederlaag.

Francken wil wel iets in ruil voor deze sociale toegeving. Hij vraagt een strenger asiel- en migratiebeleid. De sociale zekerheid zou de facto gesplitst moeten worden, maar dan niet langer tussen Vlamingen en Walen, maar tussen Belgen en vreemdelingen. Wie wil "genieten" van "onze" sociale bescherming moet eerst een bijdrage hebben geleverd. Daarnaast moet er strenger opgetreden worden om de instroom van vreemdelingen (vluchtelingen, transmigranten, gezinsherenigingen) in te dijken.

Het lijkt misschien vergezocht, maar toch is het niet onwaarschijnlijk dat de "bocht van Francken" hem eigenlijk ingefluisterd is door Johan Vande Lanotte. De socialistische informateur speelt achter de schermen een erg belangrijke rol en zoekt naar "common ground" tussen de aartsrivalen. Hij mikt resoluut op een coalitie van socialisten, liberalen en N-VA. CD&V zou in dit scenario niet nodig, maar wel "wenselijk" zijn.

De toegevingen die Francken aan de PS vraagt, zijn eigenlijk geen échte toegevingen. Wie de vaderlandse politiek een beetje volgt, weet dat de SP.A en de PS nooit moeite hebben gehad met een streng asielbeleid. Louis Tobback mag dan al afgetreden zijn na het overlijden van Semira Adamu, hij verstrengde wel het beleid van zijn voorgangers. Zijn opvolger, Johan Vande Lanotte en zijn toenmalige kabinetschef Pascal Smet, hadden een ijzeren reputatie. Mediatieke hongerstakingen van sans-papiers in kerken brachten hen nooit van de wijs. Een "streng maar rechtvaardig" (sic) asielbeleid is geen slogan van Theo Francken; de socialisten hebben in deze materie nooit op de lijn van de groenen gezeten. 

Vandaag lijkt de lijn-Elchardus het gehaald te hebben binnen de SP.A. Jan Cornillie, ex-voorzitter van de studiedienst, leidde een hele generatie parlementariërs op die inzake asiel en migratie veel strenger zijn dan pakweg Yasmine Kherbache of Kathleen Van Brempt.

In Franstalig België is het migratiethema even belangrijk als in Vlaanderen, ook al blijft het daar meestal onder de radar. Publieksonderzoek toont aan dat de doorsnee Waal even huiverachtig staat tegenover “vreemdelingen” (in het algemeen) als Vlamingen. In Waalse gemeenten staat men evenmin te springen om een asielcentrum op het grondgebied te “krijgen” en Theo Francken is ook bezuiden de taalgrens erg populair. Jammer genoeg voor hem bestaat er geen federale kieskring in België waar hij die populariteit kan verzilveren. Het zou de PS misschien iets minder incontournable hebben gemaakt.

Door het ontbreken van een partij zoals het Vlaams Belang worden de Waalse kiezers die gevoelig zijn voor het vreemdelingenthema meestal opgeslorpt door de PS (en ook door de MR). Elio Di Rupo en Paul Magnette hebben er dus alle belang bij om inzake asiel en migratie zo weinig mogelijk te veranderen aan de koers die Theo Francken (in navolging van zijn socialistische en liberale voorgangers) heeft uitgezet. Maar elke verstrenging moet wel op het conto van de enge Vlamingen kunnen worden geschreven.

Op de keper beschouwd is de "deal" die Francken voorstelt niet meer dan een platte toegeving van de N-VA. Nadat de partij haar corebusiness (de staatshervorming) al vier jaar lang op de achtergrond heeft geschoven, bereidt ze nu ook een sociaaleconomische bocht voor.

Die komt niet uit de lucht vallen. In de vele steden en gemeenten waar de N-VA meebestuurt, staat het water aan de lippen. Evenmin als de Waalse regering zal de Vlaamse nog streven naar een begrotingsevenwicht op korte termijn. De portemonnee moet opnieuw een beetje opengaan. Als Europa dan ook nog eens de absurde regels inzake overheidsinvesteringen wil versoepelen, is er misschien ruimte voor een ouderwetse “retour du cœur”. Dat begrip stamt uit de tijd dat de socialisten, na vele jaren van rooms-blauw bestuur in de jaren tachtig, opnieuw in de meerderheid stapten. Het symboliseert de ommekeer; het stuiten van de rechts-(neo)liberale opmars.

Die neoliberale strategie (de belastingen zo verlagen dat de staatsfinanciën ontsporen waardoor besparingen op het overheidsapparaat onafwendbaar worden; ofte ‘to starve the beast’) lijkt inderdaad op een dood spoor te zijn beland. Ook bij de centrumrechtse partijen beseft men dat de Belgen vooral hun onvrede en onzekerheid op sociaal vlak hebben geventileerd in het stemhokje. De dodelijke cocktail met het migratiethema dreigt nu zo explosief te worden dat een extreemrechtse meerderheid in Vlaanderen niet langer een sciencefictionscenario is. 

De Wever en Francken weten dat een regering met de PS onmogelijk is als er – zoals de N-VA aankondigde – besparingen zullen worden doorgevoerd in de sociale zekerheid. Er zullen integendeel een aantal ‘verzachtende’ maatregelen moeten worden genomen die de sociale bescherming moeten versterken; zeker op het vlak van de pensioenen, maar ook in de gezondheidszorg. Het is een smadelijke nederlaag voor de N-VA, die van de verhoging van de pensioensleeftijd in 2014 een heuse trofee had gemaakt.

Dat in ruil voor die ‘sociale’ toegevingen erkende vluchtelingen wat langer op hun werkloosheidsuitkering of sociale woning moeten wachten, is voor PS en SP.A geen punt. En ook op andere, meer identitaire, kwesties zoals de hoofddoek zullen de socialisten wellicht geen krimp geven. Daarvoor is de invloed van de loge in beide partijen nog veel te groot.

Kwatongen beweren dat het voor de socialisten eigenlijk comfortabeler is om te besturen met de N-VA dan deel uit te maken van een paars-groene ploeg. In die coalitie blijven PS en SP.A altijd de linkervleugel. In een paarse coalitie kunnen ze langs links voorbijgestoken worden door de groenen. Bovendien zou een in de ogen van de rechtse oppositie te ruimhartig vreemdelingenbeleid (onder impuls van Ecolo en Groen) de socialisten opnieuw in het defensief duwen op een thema dat ze het liefst zo snel mogelijk van de voorgrond zien verdwijnen.

Als er toch geen akkoord mogelijk is tussen de PS en de N-VA, dan ligt de weg naar paars-groen open. Maar daarvoor is wel de steun nodig van CD&V. Die partij zal, zodra de Vlaamse buit binnen is, wellicht niet talmen. Het kan Koen Geens (of dan toch Wouter Beke?) immers de Wetstraat 16 opleveren. In elke andere federale coalitie is dat onmogelijk.

Aan het einde van de rit zal de grote verliezer van de federale regerings­vorming sowieso de N-VA zijn. Ofwel belandt ze in de oppositie en ziet ze het paars-groene spook herrijzen. Ofwel stapt ze in de meerderheid, maar wordt ze gedwongen een linksere sociaaleconomische koers te varen in ruil voor een paar symbolische maatregelen inzake migratie en wat vage beloften over een staatshervorming in 2024.

Ook de Vlaamse formatie kan niet anders dan een zwaktebod zijn voor N-VA. De Startnota van Bart De Wever is – naar verluidt – al op verschillende punten flink bijgespijkerd, al houden heel wat waarnemers (vooral in de christelijke zuil) hun hart vast. Door die nota vooraf open en bloot te publiceren wordt het voor iedereen (en vooral voor het Vlaams Belang) een makkie om met een rode balpen alle toegevingen aan Open Vld en CD&V te onderstrepen.

En zo ontsnappen De Wever en Francken niet aan dé conclusie van 26 mei 2019: dat hun partij de grote verliezer van de verkiezingen was. Ook al heeft het een halve lente en een hele zomer geduurd voor dat naakte besef ook bij hen is doorgedrongen.

Het volledige artikel kan je hier lezen.