‘We zitten dik in de shit’: deze generaal moet het Belgisch leger redden

Ooit moet een psycholoog eens onderzoek doen naar topmilitairen en verzamelwoede. Hij kan alvast bij generaal Thys beginnen. Zijn kantoor staat vol hebbedingetjes: lege obussen, een Russische sabel, een borstbeeld van Frederik de Grote, een oud instructieboekje met als titel ‘Overleven in het gevecht na een nucleaire aanval’, een fles Armagnac – “een cadeau” (lacht) – en een groot schilderij van kolonel François de Dixmude, de man die in augustus 1914 de Duitse opmars weerstond aan de IJzer. Het leverde hem een adellijke titel en een plaats in de militaire hall of fame van dit land op.

Of Thys straks een erepalm overhoudt aan zijn nieuwe baan, dat valt nog af te wachten. Van hem – de zoon van een militair uit Kuringen die in 42 jaar dienst is opgeklommen tot chef van de landmacht – wordt wel een en ander verwacht. Hij moet de komende maanden (misschien jaren) het leger doen heropleven. Of toch minstens behoeden voor een ineenstorting. Want zonder nieuwe impuls, van geld en ideeën, dreigt de implosie. Iets wat de generaal maar al te goed beseft. “We zitten dik in de shit, ik ga daar niet flauw over doen. Het Belgisch leger heeft existentiële problemen.”

Pensioentsunami

Probleem nummer één is de pensioentsunami. De komende jaren vertrekt 40 procent van alle militairen met pensioen. Om die leegloop op te vangen zijn er 12.000 nieuwe rekruten nodig. Het is geleden van de periode van de militaire dienstplicht dat er nog zoveel mensen zijn gezocht. “We hebben bijna dertig jaar desinvestering achter de rug. De uittredende regering heeft voor het eerst sinds mensenheugenis weer geld vrijgemaakt, voor de aankoop van nieuw materieel: onder meer voor nieuwe gevechtsvliegtuigen, fregatten, Jaguar-voertuigen. Maar daarmee is lang niet alles opgelost.” 

Thys neemt het voorbeeld van zijn eigen landmacht. “Normaal moet de Belgische landmacht uit ruim tachtig pelotons bestaan. Momenteel raakt men ternauwernood aan vijftig. Bovendien hebben niet eens twintig pelotons ook de geschikte voertuigen. De andere moeten zich voorlopig behelpen.” Een ander voorbeeld: het leger beheert een patrimonium met een totale waarde van 5 miljard euro. “Volgens de vuistregels van de Regie der Gebouwen hebben die jaarlijks voor 200 miljoen euro aan onderhoud nodig. Soms zijn we niet eens aan 10 miljoen euro per jaar geraakt. Het gevolg is dat veel kwartieren tot op de draad versleten zijn.” In zijn eigen kantoor heeft Thys één werkend verwarmingstoestel. In de winter moet hij een dikke trui meenemen om geen kou te lijden. De meeste stopcontacten zijn kapot.

Harde bodem

Money makes the world go round, ook in het leger. Generaal Thys vraagt daarom 2,4 miljard euro extra om de werking van het leger te garanderen. Correctie: hij verwacht 2,4 miljard euro. Voor de generaal is dit de logica zelve. “België maakt deel uit van een internationaal geheel. Zowel binnen de EU als binnen de NAVO heeft ons land zich geëngageerd om zijn krijgsmacht verder uit te bouwen. Om als het nodig is ook tussenbeide te kunnen komen”, benadrukt hij. “België moet zich hieraan houden. Het is een illusie dat wij nog soeverein beslissen over ons leger. Als je lid wil zijn van een internationale club als de NAVO, moet je ook spelen volgens de regels van die club. Je kan dan niet zeggen: ‘Wij doen zoals het ons het best uitkomt.’  Zeker als thuisland van de EU en de NAVO verlies je op die manier je geloofwaardigheid.”

Toch: meer dan 2 miljard euro voor het leger vrijmaken in besparingstijden? Dat ligt hypergevoelig in de Wetstraat. Niet het minst bij de socialisten, de sp.a en PS, partijen die bijna garandeert deel uitmaken van de nieuwe meerderheid. Thys duwt door. “The end of history, zoals voorspeld na de val van de Sovjet-Unie, is er niet gekomen. Er is geen eeuwige vrede. Het leger wordt de afgelopen jaren net veel meer bevraagd. Voor de inzet in eigen land na de aanslagen, in Oost-Europa tegenover Rusland, in Syrië en Irak tegen IS. We zijn nu dertig jaar aan ons lot overgelaten. Als er geen investeringen bij komen, zal het leger zijn operaties niet meer volhouden. Ik kan en zal onze problemen niet langer verbloemen.”

Thys vervolgt: “Ik heb een buurvrouw uit het voormalige Tsjecho-Slowakije. Zij heeft nog onder de Sovjets geleefd en ze zegt vaak: ‘Jullie Belgen weten niet hoeveel geluk jullie hebben om hier zo te leven’. Maar je moet die welvaart ook wel willen verdedigen. In België en in Europa gaan we uit van soft power: diplomatie en handel. Maar je moet hier finaal wel een harde bodem onder steken: militaire slagkracht. Wat kon Europa doen tegen Rusland toen vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten?”

Vernieuwer

Door vriend en vijand wordt Thys geroemd als een slimme, hardwerkende militair. Hij staat te boek als een vernieuwer. Iemand die zijn nek uitsteekt voor zijn collega’s. Kortom: als een goede chef. Maar is hij ook een goede crisismanager? Iemand die op de zere tenen van andere generaals durft te gaan staan? De militaire vakbond ACMP heeft er weinig vertrouwen in. Volgens de bond zou het veel beter zijn om een externe crisismanager aan te stellen. Iemand met een frisse blik op het geheel. “En vooral iemand die niet schatplichtig is aan militairen hoger in rang”, luidt het in een persbericht.

Voor het eerst vertrekt Thys’ mond een beetje. “Je moet toch weten wat je doet? Met het transitieteam gaan we straks maatregelen nemen die invloed hebben op de werking van het leger. Hoe ga je dat doen zonder militaire ervaring? Zonder echt te weten waarover je spreekt? Zal zo’n externe crisismanager zijn verantwoordelijkheid opnemen? Ik heb in de ogen van ouders gekeken die net hun zoon verloren hebben. Zal hij dat ook doen? Dat denk ik niet. Ik ken zelf het gevoel. Ik ben mijn eigen zoon verloren.” Thys laat een paar seconden wegtikken – om dan opnieuw te glimlachen: “Trouwens, ik zal onder het loonplafond voor topmanagers blijven. Ik verdien geen 500.000 euro (het loon van Dominique Leroy bij Proximus, JVH).”

Is de legerleiding dan vrij van alle zonden? Dat ook niet, geeft Thys meteen toe. Moderne communicatie is een ernstig probleem, oordeelt hij. “We moeten veel beter uitleggen waarom het leger nodig is en wat we bijbrengen aan de samenleving. Naar de politiek toe en naar het brede publiek. Dat is veel te weinig gebeurd. Ik probeer daar hard aan te werken, bijvoorbeeld door op Twitter en Facebook regelmatig berichten te plaatsen en te reageren op andere mensen.”

In het algemeen moet het Belgisch leger zichzelf aantrekkelijker maken, vindt Thys. “Een van de grootste problemen zijn de ‘militaire woestijnen’ in België. In provincies als West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Henegouwen zijn nog amper kwartieren. Wat maakt dat militairen uit die regio’s, waar nochtans veel rekruteringspotentieel zit, vaak te ver moeten rijden naar hun werk”, vertelt Thys. “Ik had hier in Evere, op het hoofdkwartier van het leger, iemand die elke dag uit Sint-Hubert in de Ardennen moest komen: een enkele rit van 150 kilometer is dat. Tegen het midden van de week was die man uitgeput. Zoiets kan je niet volhouden. Ik wil daarom nog meer inzetten op telewerk. We zijn daar al mee bezig en dat loopt behoorlijk vlot. Er moeten straks ook weer lokale kwartieren bij komen. Nu werken we te gecentraliseerd.”

Hoogste legerbaas?

Blijft de vraag: welke beloftevolle IT’er verkiest het leger boven de privé, waar hij binnen de kortste keren vijf keer meer verdient? “Wat we kunnen aanbieden is het avontuurlijke. Maar om dit soort van talenten - die steeds belangrijker worden - toch bij ons te krijgen, moeten we meer samenwerken met de bedrijfswereld. In Nederland kan het leger via consultancybureaus mensen inhuren. Dat wil ik ook. Maar dan bots je snel op de politiek. De linkerzijde zegt: je moet met statutaire mensen werken. De rechterzijde: je gaat de overheid weer alleen maar groter maken. En zo verandert er niets.”

De slotvraag: is Thys straks ook kandidaat om Marc Compernol op te volgen als legerbaas? Zijn mandaat loopt af in de zomer van 2020. “Daar ben ik niet mee bezig. Dat is te vroeg. Luister: ik amuseer me al 42 jaar in het leger. Bij mijn opleiding in de militaire school hebben ze me verteld: je moet minstens drie keer per dag lachen. Daar hou ik me aan (lacht).”