Wat is "impeachment", en hoe groot is de kans dat Donald Trump zelfs na zijn vertrek "afgezet" wordt?
Donald Trump gaat de geschiedenis in als de eerste Amerikaanse president tegen wie twee keer een afzettingsprocedure in het Congres is ingezet. Dat is nochtans een erg uitzonderlijke en ingewikkelde procedure om hoge ambtenaren zoals een president af te zetten bij wangedrag. Extra probleem is dat Trump intussen niet langer president is. Wat is dan de zin om hem nog af te zetten en kan dat wel?
Artikel 2, sectie 4 van de Amerikaanse grondwet omschrijft impeachment als volgt: “The President, Vice President, and all civil Officers of the United States shall be removed from Office on Impeachment for, and conviction of, Treason, Bribery, or other High Crimes and Misdemeanors.”
Wat zoveel betekent als dat een president, vicepresident of hoge ambtenaren uit hun ambt ontzet kunnen worden als zij zich schuldig zouden hebben gemaakt aan verraad, omkoping of andere zware misdaden en misdrijven. Die procedure is erg uitzonderlijk en heeft in de drie keer dat ze werd toegepast, nog nooit tot een afzetting van een president geleid. Wat ze deze keer nog opmerkelijker maakt, is dat Donald Trump intussen al geen president meer is.
Dat de Democraten de impeachment toch nog wilden opstarten in de laatste dagen van Trump als president, is toe te schrijven aan de grote woede over de gewelddadige bestorming van het Capitool -"die zetel van de democratie in Amerika"- door Trump-aanhangers op 6 januari. Toch is er ook een praktisch nut: een afzetting van Trump ook na zijn vertrek zou het onmogelijk maken om ooit nog kandidaat te zijn. De grondwet zou dat bepalen, maar is daar niet echt sluitend in, zie artikel I sectie 3:
Judgment in Cases of Impeachment shall not extend further than to removal from Office, and disqualification to hold and enjoy any Office of honor, Trust or Profit under the United States: but the Party convicted shall nevertheless be liable and subject to Indictment, Trial, Judgment and Punishment, according to Law.
Of anders: de afzetting leidt tot ontslag en ongeschiktheid om nog een belangrijk ambt te vervullen, maar de beschuldigde kan nadien nog gerechtelijk vervolgd worden wegens zijn daden. Mocht Trump zich ooit nog kandidaat voor het presidentschap willen stellen, zou hij die onverkiesbaarheid wellicht juridisch aanvechten en zou de zaak uiteindelijk beslecht worden door het Hooggerechtshof.
Er is nog een juridisch probleem: de grondwet maakt niet duidelijk of een president die al uit functie is, nog afgezet kan worden. Ook dat kan aanleiding geven tot getouwtrek. De Republikeinse senator Rand Paul wou de Senaat de impeachment ongrondwettelijk laten verklaren, maar 55 van de 100 senatoren stemden die motie weg. De stemming laat wel zien dat het moeilijk zal zijn om Trump alsnog af te zetten, want daartoe is een tweederdemeerderheid nodig in de Senaat.
Precedent: impeachment ook na ontslag in 1876
Er is een precedent van een afzettingsprocedure tegen iemand die niet langer in functie was: die van minister van Defensie William Belknap die in 1876 beschuldigd werd van corruptie. Net voor het Huis voor impeachment stemde, diende Belknap zijn ontslag in bij president Ulysses Grant. Toch ging de Senaat door met de afzettingsprocedure. Die mislukte uiteindelijk omdat er geen tweederdemeerderheid voor zijn afzetting was.
Hoe gaat die afzetting in de praktijk?
Een afzettingsprocedure doorloopt meerdere fasen en er is een belangrijke rol weggelegd voor het Congres. Het zijn om te beginnen leden van het Congres die de procedure kunnen opstarten. Vervolgens spelen de twee kamers van het Congres, het Huis van Afgevaardigden en de Senaat, elk hun eigen specifieke rol. Vergelijk het met een soort rechtbank, waarin het Huis de "aanklager" is en de Senaat de "rechtbankjury".
(tekst gaat verder onder de foto)
Wat is de rol van het Huis?
Als een of meerdere Congresleden een procedure willen opstarten, moeten ze een verzoek tot afzetting indienen. Het Huis van Afgevaardigden buigt zich over de ontvankelijkheid en zal het verzoek vervolgens ook inhoudelijk onderzoeken. Dat gebeurt meestal in de Commissie Justitiële Zaken. Oordeelt die Commissie dat er inderdaad sprake is van een overtreding van artikel II van de grondwet, dan stelt ze de Articles of impeachment op, de formele aanklacht.
Het volledige Huis van Afgevaardigden moet vervolgens oordelen of de aanklacht zwaar genoeg doorweegt om de president uit zijn functie te ontzetten. Een gewone meerderheid volstaat. Zegt het Huis "ja", dan is de impeachment goedgekeurd. Maar dat betekent nog niet dat de president ook daadwerkelijk afgezet wordt. De beslissing tot impeachment in het Huis is slechts de eerste fase in de hele afzettingsprocedure. De finale beslissing valt in de Senaat.
Wat is de rol van de Senaat?
Voor de tweede fase van de afzettingsprocedure, de trial (het proces), verhuizen we dus naar de Senaat. De senatoren worden officieel beëdigd als juryleden. Ze luisteren naar leden van het Huis van Afgevaardigden die hun zaak presenteren en moeten vervolgens een beslissing nemen.
Hier is -in tegenstelling tot in het Huis- wél een tweederdemeerderheid nodig. Met andere woorden: om de president officieel af te zetten, moet twee derde van alle senatoren daarmee instemmen. En als het gaat om de mogelijke afzetting van een president, moet de voorzitter van het Supreme Court, het Amerikaanse Hooggerechtshof en de hoogste gerechtsinstelling van het land, leiden.
Is er een tweederdemeerderheid in de Senaat vóór afzetting, dan moet de president onmiddellijk aftreden. Hij kan niet in beroep gaan.
Beluister het gesprek met Björn Soenens in "De ochtend" en/of lees verder
Johnson, Clinton en Nixon
Doorheen de Amerikaanse geschiedenis hebben drie presidenten een impeachment door het Huis van Afgevaardigden aan hun been gehad. De Democraat Andrew Johnson in 1868, omdat hij de toenmalige minister van Oorlog ontslagen had op een manier die in strijd was met de grondwet. En de Democraat Bill Clinton in 1998. Het Huis keurde zijn impeachment goed omdat hij bij ondervragingen onder eed had gelogen over zijn relatie met Monica Lewinsky en zo de rechtsgang belemmerd had. Ze zijn uiteindelijk niet afgezet omdat er geen tweederdemeerderheid was in de Senaat, net zoals Donald Trump vorig jaar.
En de Republikein Richard Nixon, die in opspraak was gekomen door het Watergateschandaal? Tegen hem liep een procedure tot impeachment in het Huis van Afgevaardigden, maar hij stapte zelf op, nog voor het Huis de impeachment kon goedkeuren.
(tekst gaat verder onder de foto)
En twee keer Donald Trump
Donald Trump is dus de derde Amerikaanse president in de geschiedenis tegen wie een procedure tot afzetting opgestart wordt en dat zelfs twee keer tijdens zijn ambtsperiode.
Vorig jaar werd de impeachment ingezet omdat Trump zijn Oekraïense collega Volodymyr Zelenski onder druk had gezet om een onderzoek te voeren naar vermeende corruptie door Hunter Biden, de zoon van toenmalig Democratisch presidentskandidaat Joe Biden.
Nu moet Trump zich verantwoorden wegens het ophitsen van de massa die op 6 januari het Amerikaanse parlement in Washington heeft bestormd.
Of het deze keer tot een afzetting komt, is nog niet duidelijk. Vorig jaar stemde slechts een Republikeins senator, voormalig presidentskandidaat Mitt Romney, voor de afzetting van Trump.
Nu hebben de Democraten een nipte meerderheid in de Senaat en zou de animo bij de Republikeinse senatoren om tegen Trump te stemmen, groter zijn. Velen van hen zijn wellicht ook erg geschrokken van het geweld bij de bestorming, anderen hopen om hun partij te "zuiveren" van de invloed van Trump.
Hoe dan ook moet er een tweederdemeerderheid zijn in de Senaat en dat is veel. De stemming over de motie van Rand Paul (zie hierboven) was 55 tegen 45 en dat is ver van de vereiste meerderheid om een president af te zetten. De nieuwe Democratische president Joe Biden dringt niet echt aan op de afzetting van zijn voorganger, hij werpt zich op als de man die Amerika terug wil herenigen na de spanningen van de voorbije jaren en wil vooral afrekenen met de politieke erfenis van Trump en niet zo zeer met de persoon. Het zijn echter de parlementsleden die beslissen.