VN-rapport: Alpen veranderen versneld van uitzicht, ruim 80 procent van gletsjers dreigt te verdwijnen
"De zeespiegel gaat versneld verder stijgen, we zien onze gletsjers verder onder druk komen en de oceanen gaan niet enkel verder verzuren: het zuurstofgehalte gaat er verder dalen, met gevolgen voor de visbestanden. En stormen die 1 keer op de 100 jaar voorkwamen, zouden in de toekomst wel eens elk jaar kunnen plaatsvinden": in Monaco heeft het IPCC-klimaatpanel van de Verenigde Naties een rapport voorgesteld over de toestand van onze oceanen en de cryosfeer: de gletsjers, ijskappen en ijsmassa's op het land. Belangrijkste conclusie: wat we al wisten, is nu eigenlijk versneld aan het gebeuren en de gevolgen zijn divers.
"Wat is er aan de hand met onze oceanen, ijskappen en gletsjers? Wat weten we nu? Wat zegt de wetenschap? Dit staat in het rapport opgesomd", duidt glacioloog Philippe Huybrechts, professor aan de VUB. Het IPCC is het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat vorig jaar ook het rapport over anderhalve graad uitbracht. "Dit is een samenvatting van peer-reviewed studies die nagekeken zijn door collega's. Enkel die literatuur komt erin, en dat geeft gezag aan de inhoud van die rapporten." 104 auteurs uit 36 landen schreven mee aan dit grote rapport.
Onze zeeën en oceanen bedekken zowat 71 procent van de aardbol, en bevatten 97 procent van het water op aarde. Dit rapport gaat dus over een groot deel van onze leefwereld, en de ecosystemen daaraan verbonden. De warmte van de zeeën en oceanen bepaalt bovendien mee ons weer, en de toestand van de noordpool bepaalt mee het weer bij ons in België.
Maar de veranderingen hebben ook grote gevolgen voor verschillende bevolkingsgroepen, zoals zij die wonen aan de noordpool, in het hooggebergte, of aan laaggelegen kustlijnen. Ko Barrett van het IPCC vatte het als volgt samen: "Water is de levensader van onze planeet, deze veranderingen - van zoet water hoog in de gletsjers tot water diep in zee - gaan dus iedereen aan."
Het positieve nieuws is dat we nog altijd kunnen bijsturen om de gevolgen in te perken, maar dan moet het wel heel snel en drastisch gebeuren. Wij lijsten voor u enkele opvallende conclusies op (voor meer duiding over de scenario's, zie onder).
(lees door onder de grafiek)
Water is de levensader van onze planeet, en deze veranderingen hebben dus betrekking op iedereen
Meer gevaar voor overstromingen door zware stormen
De zogenoemde "extreme sea level events", stormen waarbij het water hoog wordt opgestuwd, gaan sterk toenemen, schrijft het rapport. Zelfs bij een gematigd scenario zullen stormen die in de vorige eeuw 1 keer op de 100 jaar voorkwamen, jaarlijks voorkomen, en dat in een groot deel van de kustgebieden wereldwijd. Vooral de tropische gebieden worden getroffen, maar het effect is zeker niet beperkt tot enkel die regio.
Wat vroeger een zeldzaamheid was, kan binnenkort dus een jaarlijks risico worden. Dat zal in principe gebeuren tegen het midden van deze eeuw, maar hoe sneller de opwarming gaat, hoe sneller die kans zal toenemen. Bij een hoog scenario zal dit dus nog sneller werkelijkheid worden. Ook West-Europa is in de lijst opgenomen, daar zou het gaan over 2050-2060.
Om de wereld tegen overstromingen te beschermen, zouden we elk jaar enkele tientallen tot honderden miljarden dollar moeten investeren in dijken en andere barrières, schetsen de experts van het IPCC.
Het uitzicht van de Alpen gaat verder veranderen
Onderzoekers hebben berekend dat er tegen 2100 bij een hoog scenario (waar we wellicht naartoe gaan, tenzij er nog héél drastisch en snel wordt ingegrepen) ruim 80 procent van de gletsjermassa's verdwenen zal zijn in de Alpen, de Pyreneeën, in Scandinavië, maar ook in het tropische Andesgebergte, Mexico, Indonesië en het oosten van Afrika.
"Het is deel van ons cultureel erfgoed: bij de Alpen, daar hoort ijs bij, daar horen gletsjers bij. Dit is iets wat langzaam aan het verdwijnen is. En niet enkel langzaam, maar sneller en sneller op dit moment", zegt Huybrechts.
Het uitzicht van de Alpen zal helemaal veranderen, ook al omdat er door de verdere opwarming heel wat lawines en grondverzakkingen zullen zijn. Zelfs bij een laag scenario zal nog altijd 60 procent van de berggletsjers weg zijn. Maar het rapport schrijft ook: "Veel gletsjers gaan helemaal verdwijnen, hoeveel minder we in de toekomst ook zouden gaan uitstoten." (lees door onder de video)
Een deel van ons cultureel erfgoed is sneller en sneller aan het verdwijnen
Bekijk hier het videofragment met Philippe Huybrechts:
De zeespiegel is versneld aan het stijgen
"De projecties voor de stijging van het zeeniveau zijn naar boven bijgesteld", zegt Huybrechts. Er komt 10 centimeter bij in de nieuwste projecties, zodat we naar 1,10 meter gaan tegen 2100 in plaats van 98 centimeter, in het slechtere scenario, maar gemiddeld (met de mildere studies erbij) gaat het toch nog altijd om 84 centimeter.
Algemeen gesproken stijgt de zeespiegel op dit moment 2,5 sneller dan in de vorige eeuw. Het goede nieuws is dat dit proces heel traag gaat, en we hier dus nog iets meer marge hebben om in te grijpen, maar als er niets gebeurt kan het zeeniveau tegen 2300 verschillende meters stijgen.
Tegelijk wordt de West-Antarctische ijskap veel onstabieler, waardoor de onzekerheid toeneemt. Bovendien gaat het hier om een systeem dat traag reageert: zelfs bij een vermindering van onze uitstoot, zal het smeltproces doorgaan.
Bekijk hier de video met Philippe Huybrechts: "Bijgesteld naar boven"
Terzake ging enkele jaren geleden al poolshoogte nemen bij de gletsjers in de Franse Alpen. U kunt een fragment daaruit hieronder bekijken:
Het gaat nu drie keer zo snel op Antarctica
Er doet zich een enorme versnelling voor wat betreft de bijdrage van de smeltende ijsmassa's aan de zeespiegelstijging. "Het massaverlies op Antarctica in de voorbije 10 jaar is 3 keer zo groot als de 10 jaar daarvoor. En voor Groenland is dat het dubbele", zegt Huybrechts. De noordpool zal dan weer helemaal ijsvrij zijn tijdens de zomer tegen het einde van de eeuw. We zien dat de winters er korter worden.
Tussen 1967 en 2018 is de oppervlakte van de ijskap op de noordpool elke 10 jaar ongeveer 5 procent afgenomen. In totaal gaat het over 2,5 miljoen vierkante kilometer, ruim 80 keer de oppervlakte van België, berekenden wetenschappers.
Koralen en visbestanden in nood
Omdat de opwarming en de verzuring van de oceanen zich doorzetten, gaan de koralen verder afsterven. Maar er is meer. Ook het zuurstofgehalte in de oceanen zal verder dalen, en dat heeft grote gevolgen.
"Warm water kan nu eenmaal minder gassen oplossen", zegt Huybrechts. "Het zuurstofgehalte daalt, en dat heeft een negatieve invloed op plankton en andere primaire voedselbronnen. Dat zal dan weer een impact hebben op de visbestanden." Het visvangstpotentieel, dat nu al onder druk staat door overbevissing, zal verder dalen, vooral ook weer in de tropische regio's.
Aan de noordpool komt er door de opwarming dan weer potentieel vrij, en zal er meer vis te vinden zijn. Mariene hittegolven zullen nog toenemen en er verder voor zorgen dat koralen afsterven, en dat bepaalde vissoorten hun normale biotoop gaan verlaten.
Permafrost verdwijnt voor grootste deel, maar biedt ook kansen
In principe zal twee derde van de permafrost, de permanent bevroren ondergrond in onder meer Alaska en Siberië, weg zijn tegen 2100 volgens het hoog scenario. De permafrost houdt bijzonder veel broeikasgassen als CO2 en methaan vast: er is sprake van ongeveer 1.500 gigaton organisch koolstof, bijna twee keer van wat nu in totaal in de atmosfeer hangt.
Toch is het precieze effect op de klimaatopwarming nog onduidelijk. Want er is ook een beetje goed nieuws: "Bij ontdooien kunnen er planten groeien (the greening of the arctic, nvdr.) die dan weer CO2 kunnen vasthouden."
(lees door onder de grafiek)
Over welke scenario's gaat het precies?
Er is doorgaans sprake van twee scenario's: een "hoog" scenario waar we momenteel op afstevenen, of een "laag" scenario, waarbij we alsnog zeer snel zouden schakelen, om tegen 2030 wereldwijd onze CO-uitstoot met 50 procent te verminderen, om vervolgens een nuluitstoot te halen in 2050 én met daarbij ook nog de negatieve emissietechnieken (NET's) om ons teveel aan uitstoot te corrigeren.
Momenteel slagen we daar, ondanks de klimaatconferentie van Parijs van vier jaar geleden, helemaal niet in, en lijken we veeleer op weg naar het hoogste scenario. Meer nog, we stoten op dit moment nog altijd meer uit dan het hoogste scenario. In Parijs was afgesproken om de opwarming "ruim onder de 2 graden" te houden, met een voorkeur voor anderhalve graad.
Als we nog 10 jaar blijven uitstoten aan hetzelfde tempo, is ons koolstofbudget om de opwarming onder de 1,5 graden te houden, opgebruikt over 10 jaar. Dan komen we in het scenario van een "gevaarlijke" opwarming richting twee graden, zo stelde het IPCC vorig jaar nog in een vorig rapport. Huybrechts: "De opwarming die we nu al hebben, is onomkeerbaar. Wat we wel nog kunnen sturen, is hoe snel het nog zal gaan en waar we het kunnen laten stabiliseren."
Op de persconferentie in Monaco zei IPCC-voorzitter Hoesung Lee het als volgt: "We moeten meteen en drastisch actie ondernemen om onze uitstoot te beperken. Nu meteen, vanaf volgend jaar. (...) Dit is dezelfde boodschap die we hebben gegeven in onze drie Special Reports."
We moeten meteen en drastisch actie ondernemen
Bekijk hier de tussenkomst van Lee tijdens de vragenronde:
