Franse oud-president Jacques Chirac (86) overleden: “Drukte zijn stempel op Europese geschiedenis”

De afgelopen vijf jaar bracht hij ver weg van de camera’s door. Zijn laatste officiële optreden dateert van november 2014. Twee decennia nadat hij zijn opwachting had gemaakt in het Elysée, verliet hij het politieke toneel. Maar hij bleef in de ogen van de Fransen de “meest sympathieke president van de Vijfde Republiek”, zo wezen peilingen uit.

Jacques René Chirac werd in 1995 voor het eerst president van Frankrijk. De voormalige burgemeester van Parijs zat toen al bijna 30 jaar in de landelijke politiek en stond bekend als handige en charmante ritselaar. Van oorsprong was Chirac een overtuigd aanhanger van generaal Charles de Gaulle. Maar hij stond vooral bekend als een opportunist pur sang, die in zijn zucht naar de presidentiële macht bereid was met vele winden mee te waaien.

Zijn abrupte koerswijzigingen leverden hem bijnamen op als ‘Kameleon Bonaparte’ en ‘La Girouette’ (de windvaan). Bovendien werd hij achtervolgd door beschuldigingen van corruptie, vriendjespolitiek en fraude in zijn tijd als burgemeester van zijn geboortestad Parijs.

Na zijn vertrek in 2007 leidde dat tot een proces waarin hij wegens machtsmisbruik en verduistering van politieke gelden tot twee jaar voorwaardelijke celstraf werd veroordeeld.

Chirac, op 29 november 1932 geboren in een katholieke middenstandsfamilie, werd in 1974 premier van Frankrijk onder de liberaal Valéry Giscard d’Estaing. De twee lagen elkaar niet en in 1976 trad Chirac af. Hij stichtte de ‘neogaullistische’ Rassemblement pour la Republique (RPR). In 1981 leed hij een smadelijke nederlaag in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen.

Na de overwinning van de socialist François Mitterrand stonden gaullisten en liberalen tot 1986 langs de zijlijn. In dat jaar behaalden ze onder leiding van Chirac een overwinning bij de parlementsverkiezingen. Chirac werd weer premier, ditmaal onder Mitterrand.

Chirac hoopte te kunnen profiteren van de problemen die Mitterrand zou ondervinden door deze ‘cohabitation’, een situatie waarin een president met een regering van andere kleur moet regeren. Mitterrand ontpopte zich echter als een soort monarch die boven de partijen stond.

Pas in 1995 bereikte Chirac zijn doel: het presidentschap. Hij versloeg de socialist Lionel Jospin en betrok het Elysée. Aanvankelijk had hij grote macht, maar vanaf 1997 moest Chirac samenwerken met premier Jospin, na een nederlaag bij door hemzelf uitgeschreven vervroegde verkiezingen.

In die periode werd Chirac ook achtervolgd door verschillende corruptieschandalen. Maar mede dankzij zijn presidentiële immuniteit kon hij toen ontsnappen aan een gerechtelijke vervolging.

In 2002 werd Chirac herkozen, maar dat verliep moeizaam. Hij was onder vuur komen te liggen door de beschuldigingen van fraude en corruptie. Tekenend voor het tanende vertrouwen van de Fransen in Chirac was de afwijzing in mei 2005 van de Europese grondwet. Aan de andere kant won Chirac punten met zijn harde opstelling tegen de Amerikaans-Britse invasie in Irak in 2003. Hij kortte de termijn voor het presidentschap in van zeven naar vijf jaar. In 2007 kreeg hij een hersenbloeding en besliste hij zich geen kandidaat te stellen voor een nieuwe termijn als president. Uit peilingen was al gebleken dat drie vierde van de Fransen niet gewonnen was voor een nieuwe kandidatuur van Chirac. Hij werd dat jaar opgevolgd door Nicolas Sarkozy.

Nog in 2007 kwam Chirac opnieuw in opspraak, voor een zaak die dateerde uit zijn periode als burgemeester van Parijs. Hij zou toen 21 fictieve jobs hebben gecreëerd. De medewerkers werden betaald door de stad, maar werkten eigenlijk voor zijn partij.

Chirac werd door die zaak de eerste Franse ex-president die veroordeeld werd door de correctionele rechtbank. In december 2011 werd hij veroordeeld tot twee jaar cel met uitstel. Chirac liet achteraf weten dat hij de veroordeling onterecht vond, maar dat hij niet in beroep ging omdat zijn gezondheidstoestand dat niet toeliet.

De voorbije jaren moest hij verschillende keren in het ziekenhuis opgenomen worden omdat hij sterk verzwakt was. Hij verscheen amper nog in het openbaar.

Het Franse Lagerhuis heeft een minuut stilte gehouden voor Jacques Chirac. De voorzitter van de Nationale Vergadering onderbrak de zitting toen het nieuws over het overlijden van de oud-president bekend werd.

Franse politici hebben niks dan lof voor de overleden ex-president Jacques Chirac. Ook Marine Le Pen, voorzitster van het extreemrechtse Rassemblement national, huldigde hem. “Alhoewel hij decennialang een politieke tegenstander was van het Front national (voorloper van Rassemblement national, red.), zullen we hem herinneren voor zijn weigering om deel te nemen aan de tweede Irak-oorlog in 2003", aldus Le Pen. Volgens haar was dat “één van de laatste daden van soevereiniteit van een Frans staatshoofd.”

Volgens Jean-Luc Mélenchon, leider van de extreemlinkse partij La France insoumise, hield Chirac “meer van Frankrijk dan anderen ooit gedaan hebben. Daarom moeten we hem erkentelijk zijn”, luidde het in een tweet. François Bayrou, voorzitter van MoDem, herinnert zich de voormalige president dan weer om “zijn gehechtheid aan de eenheid van de Fransen en de Republikeinse waarden”.

De voormalige socialistische president François Hollande looft Chirac als een “strijder”, “humanist” en “man van cultuur” die “een persoonlijke band wist te smeden met de Fransen.” Volgens Laurent Fabius, voorzitter van de Franse Grondwettelijke Raad, hield de ex-president niet op met “gepassioneerd te zijn door de Republiek en die te dienen.” Fabius, een socialist, was de voorganger van Chirac als premier tijdens het eerste mandaat van François Mitterand.

Voormalig president Nicolas Sarkozy zegt dat “een deel” van zijn leven “vandaag verdwijnt”. “Hij heeft nooit iets toegegeven op onze onafhankelijkheid, en tezelfdertijd op zijn diepe Europese engagement”, aldus Sarkozy, lid van LR.

Lionel Jospin en Jean-Pierre Raffarin waren beiden eerste minister onder Jacques Chirac. Voor de eerste was het een “privilege Frankrijk te besturen onder zijn presidentschap”. Jospin, een socialist, geeft toe dat hij “tijdens een politiek complexe periode van ‘cohabitation’ (waarbij president en regering niet tot dezelfde politieke strekking behoren) een binnenlands beleid voerde dat verschillend was van “dat Chirac zou gekozen hebben”. Raffarin, premier van 2002 tot 2005, had lovende woorden voor “de obsessie voor sociale cohesie” van de overleden ex-president.

De Franse president Emmanuel Macron wijdt vanavond om 20 uur een televisietoespraak aan zijn voorganger, zo heeft het Elysée laten weten.

Zijn politieke erfenis voor Frankrijk en Europa zal eeuwig blijven bestaan. Dat heeft Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, laten weten na het overlijden van de Franse ex-president. 

De Commissievoorzitter verliest een dichte persoonlijke vriend, aldus Junckers woordvoerster Mina Andreeva. “De voorzitter vindt geen woorden om zijn droefheid uit te drukken”, zei ze nog.

Voor ontslagnemend premier Charles Michel verliezen Frankrijk en Europa met het overlijden van Jacques Chirac “een belangrijke figuur die zijn stempel heeft gedrukt op de politieke geschiedenis van de laatste decennia”. Zo laat hij in een mededeling weten.

Charles Michel heeft de vroegere Franse president en premier meermaals ontmoet. “Ik herinner mij hem als een warm, intelligent en enthousiast man. Hij kon grappig uit de hoek komen, maar was tegelijk zeer bezorgd over de ontwikkeling van het Afrikaanse continent en het leefmilieu”.

Hij wijst erop dat Jacques Chirac “de moed heeft gehad om de verantwoordelijkheid van de Franse staat te erkennen in verband met de deportatie van de Joden tijdens de bezetting van Frankrijk door nazi-Duitsland. Zijn verdediging van het ‘ja’-kamp tijdens het referendum van 2005 over de Europese Grondwet getuigt eveneens van een verregaand engagement voor een sterker Europa”.

Zowel oud-minister en -eurocommissaris Louis Michel (MR) als oud-PS-minister André Flahaut, die Jacques Chirac nog gekend hebben toen hij president van Frankrijk was, verwijzen naar aanleiding van diens overlijden naar het gezamenlijk verzet tegen de invasie van het Irak van Saddam Hoessein in 2003.

Louis Michel, die zegt dat de dood van het gewezen Franse staatshoofd hem zeer aangegrepen heeft, verklaarde aan Belga dat hij steeds getroffen was door het “grote humanisme” en de “zeer grote cultuur” van Chirac. Hij verwees naar zijn kennis over de primitieve en Aziatische kunst.

“We hadden hetzelfde standpunt tijdens de oorlog in Irak”, een initiatief van de Amerikaanse president Georges Bush sr. zonder mandaat van de VN-veiligheidsraad. Duitsland, Frankrijk en België hadden zich daar fel tegen verzet, wat leidde tot een zware crisis in hun relaties met Washington. “De geschiedenis heeft ons gelijk gegeven”, besloot Charles Michel die van 1999 tt 2004 minister van Buitenlandse Zaken was. Later bleken er immers geen massavernietigingswapens in Irak te zijn in tegenstelling wat de VS volhield.

“Mijn gedachten gaan naar een president die het aangedurfd heeft om zich in naam van Frankrijk te verzetten tegen de interventie in Irak”, verklaarde ook André Flahaut die van 1999 tot 2008 minister van Defensie was.

De gewezen Belgische premier Guy Verhofstadt heeft op Twitter gereageerd op het overlijden van de vroegere Franse president. “Tijdens Europese raden heb ik lange uren naast Jacques Chirac doorgebracht. Tijdens moeilijke discussies was zijn humor altijd een verademing. Maar we zullen vooral zijn gehechtheid aan het Europese project en zijn echt staatsmanschap missen”, aldus Verhofstadt op twitter.

Met de dood van oud-president Jacques Chirac verliest Frankrijk een grote staatsman en moet rechts Frankrijk afscheid nemen van zijn vaderfiguur. Dat zegt de voorzitter van de Europese Volkspartij (EVP), de Fransman Joseph Daul, in een reactie op het overlijden van Chirac.

Op Europees niveau maakte Chirac altijd deel uit van de christendemocratische en conservatieve familie. Zijn Rassemblement pour la République (RPR), was een belangrijk lid van de EVP, net als later de Union pour un mouvement populaire (UMP), waarin de RPR opgegaan was.

“Jacques Chirac was een overtuigd Europeaan en de verdediger van een fier Europa”, zegt Daul, die onder Chirac zijn eerste stappen in de politiek zette. “De duurzaamheid van het Europese project stond bij hem voorop, net als de dynamiek van de Franse-Duitse motor.”

Voor Duits bondskanselier Angela Merkel was Jacques Chirac een “fantastische partner en vriend”. Dat heeft de woordvoerder van de Duitse regering getweet, na het overlijden van de voormalige Franse president.

Net zoals haar minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas looft Merkel Chirac als “een groot staatsman en Europeaan”.

De Russische president Vladimir Poetin heeft de overleden voormalige Franse president Jacques Chirac geloofd als “een wijs en vooruitziend staatsman”. Een heel tijdperk in de geschiedenis van Frankrijk is met zijn naam verbonden, luidt het in een condoléancebrief van het Kremlin.

Poetin zegt Chirac ook te bewonderen omdat hij zelfs in de moeilijkste situaties in staat was om gefundeerde beslissingen te treffen.

De Britse premier Boris Johnson heeft via Twitter hommage gebracht aan de overleden vroegere Franse president Jacques Chirac door hem een “formidabele leider” te noemen die “de toekomst van Frankrijk vorm heeft gegeven”.

 “Zijn verlies zal te voelen zijn in heel Frankrijk, over alle generaties heen”, aldus Johnson die tevens in het Frans de familie en naasten van de overledene plus het Franse volk condoleerde.

De overleden Franse oud-president Jacques Chirac heeft “veel heeft betekend voor Frankrijk, voor de relatie Frankrijk-Nederland en voor Europa”, aldus de Nederlandse premier Mark Rutte. Hij omschreef hem op Twitter als “een man met statuur en ‘grandeur’.”