Hoe Uber over lijken (en langs seksfeesten) ging

“Of ik nog een Uber neem?” Mike Isaac lacht geamuseerd wanneer we hem de vraag voorschotelen. De technologie-journalist van The New York Times reist de wereld rond om over zijn allereerste boek te praten, Super Pumped: The Battle for Uber. Daarin vertelt hij het haast niet te geloven verhaal van Travis Kalanick, de charismatische oprichter en ex-CEO van Uber. “Het is een boek over Travis, een boek over Uber, maar eigenlijk is het een aanklacht tegen een heersende cultuur in Silicon Valley.”

En als Travis Kalanick de verpersoonlijking is van het walhalla van de moderne technologie, dan mag Silicon Valley zich nog aan een serieuze crisis verwachten. Kalanick stortte in 2017 helemaal in.

“Ik ben een vreselijke man. Ik ben een vreselijke man. Ik ben een vreselijke man.” Isaac beschrijft in zijn boek hoe Travis Kalanick na het zoveelste schandaal kronkelend op het vloertapijt bij een medewerker thuis geen blijf meer weet met zichzelf en dezelfde zin blijft uitschreeuwen. In de lente van 2017 publiceerde zakenblad Bloomberg een dashcamvideo waarin te zien was hoe Kalanick een Uber-chauffeur uitkaffert die klaagt dat Uber de tarieven voor zijn chauffeurs steeds verlaagt. “Gelul. Weet je wat het is?”, had de CEO geantwoord. “Sommige mensen hebben geen zin om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen rotzooi.” Waarna hij zijn middelvinger opstak.

Oorlogsmachine

Akkoord, elke CEO zou voor dergelijk gedrag door het stof moeten gaan. Maar om bij de bekendmaking van het nieuws de knieën ter aarde te storten en uit te roepen “Wat is er met me aan de hand?”, dat zien we de gemiddelde CEO niet meteen doen. Travis Kalanick was dan ook niet de gemiddelde CEO, hij was eerder een bevelhebber in een leger dat al sinds 2009 aan een oorlogsmachine bouwde. En die machine moest niet alleen het meest succesvolle bedrijf ter wereld worden, het moest zijn concurrentie verpletteren.

“Travis Kalanick werd in de media soms vergeleken met een genadeloze Romeinse keizer”, zegt Isaac. “Maar dat doet hem tekort. Hij is eerder zoals Genghis Khan. Hij wilde fucking alles kapotmaken en domineren. Toen hij de kans kreeg om zijn Amerikaanse concurrent Lyft over te kopen, wilde hij dat niet doen. Hij wilde zijn tegenstanders vernietigen en hen zijn dominantie in de neus wrijven.”

En daarvoor wilde Kalanick en bij uitbreiding Uber ver gaan. Heel ver.

Het meest stuitende voorbeeld is zonder meer de Greyball-technologie die Isaac met The New York Times aan het licht bracht. “Ik herinner me dat ik net een artikel had gepubliceerd over de verschrikkelijke werkcultuur, de intimidatie en het seksisme op de werkvloer bij Uber, toen ik gecontacteerd werd door een ex-medewerker van Uber. ‘Dat was een goed verhaal, maar er is veel meer.’” Isaac moest zijn laptop thuis laten, mocht zijn smartphone niet gebruiken en mocht zeker geen Uber naar het café in het centrum van Palo Alto nemen. Enkel pen en papier. Wat hij daar te zien kreeg, tartte elke verbeelding.

In de begindagen van Uber waren vooral politie en transportambtenaren de grote vijanden. Steden waren namelijk helemaal niet zo tuk op de komst van een hippe taxidienst. Zeker niet als die gevestigde taxibedrijven, die veel geld hadden betaald voor taxilicenties, kwam beconcurreren. Uber ontwikkelde software voor zijn app waarbij het afgevaardigden van de overheid kon identificeren om hen een valse versie van Uber voor te schotelen. Elke keer als zij een Uber zouden bestellen, leek het alsof er een auto hen zou komen ophalen, maar plots verdween het pictogram van het scherm. Op die manier konden overheidsdiensten Uber, dat in vele gevallen verboden was, niet opsporen om boetes op te leggen.

“That was a trip”, kijkt Isaac op die periode terug. “De techjongens in Silicon Valley waren zich van geen kwaad bewust. Het was volgens hen een slimme manier om een nieuwe markt aan te boren. Maar de juristen waarmee ik sprak, schatten dat volledig anders in: ‘Dit is belemmering van de rechtsgang. Hier kan je voor in de gevangenis vliegen.’” Isaacs scoop zou voor vele investeerders de brug te ver zijn. Het betekende het begin van het einde van Travis Kalanick als CEO van Uber. “Investeerders houden van agressieve groei, tot ze er niet meer van houden.”

Tel bij Greyball de gore seksfeestjes in Thailand, de vele moorden op chauffeurs in Brazilië en Uber-managers waarbij Harvey Weinstein een doetje lijkt en iedereen begrijpt dat de positie van Kalanick niet langer houdbaar was in 2017. Uber was niet langer een kleine, nietszeggende start-up. Het bedrijf werd in een mum van tijd de hoogst gewaardeerde start-up uit the valley. Een rol waar Kalanick zich nooit heeft naar kunnen gedragen, laat staan naar handelen. En toch slaagt Isaac er in zijn boek in om een soort sympathie op te roepen voor de machtsgeile Ubernerd. 

Waar die verschoning voor Travis Kalanick vandaan komt? Het is niet onwaarschijnlijk dat Isaacs persoonlijk carrièrepad daar voor iets tussenzit. Hij beseft als geen ander dat hij gewoon geluk heeft gehad als technologiejournalist. Hij was toevallig op de juiste plek (San Francisco), op het juiste moment (2010) toen zijn loopbaan bij zakenblad Forbes begon. Hij schreef over Twitter, Facebook en Google al lang voor de grootste krant ter wereld maar enige aandacht aan die gekke nerds uit de Bay Area schonk.

Ook Kalanick heeft veel van zijn bedenkelijke roem te danken aan toeval. Hij was lang niet de eerste en de meest innovatieve ondernemer die ervan overtuigd was dat er potentieel zat in een slimme taxi-app. Hij was net als Isaac op de juiste plaats, op het juiste moment. Alleen groeide hij samen met zijn bedrijf uiteindelijk uit tot het symbool van alles wat fout liep in Silicon Valley. Maar dat had volgens Isaac dus even goed een andere Silicon Valley-CEO kunnen overkomen. “Zonder Uber had Facebook in 2017 waarschijnlijk al in het oog van de storm gestaan, dat gebeurde – mede dankzij Uber – nu pas in 2018.”

De combinatie van goedkoop geld, dat na de financiële crisis in 2008 naar Silicon Valley stroomde, en het blinde geloof in technologie als oplossing voor alle maatschappelijke problemen is een explosieve cocktail waar we de laatste uitbarsting nog niet van gezien hebben. Isaac zelf verwoordt het zo: “If you give a Silicon Valley bro (een omschrijving voor de witte, mannelijke ondernemer uit Silicon Valley, FE) unlimited money and unlimited power to do whatever he wants, he’s going to use it like that little kid playing with an ant farm. Just shaking things up.” Zonder na te denken over de consequenties.

Het geloof in de kracht van technologie is verre van verdwenen, en ook de kraan met investeerdersgeld blijft wagenwijd openstaan.

Razendsnelle op- en neergang

De vraag is of Silicon Valley ondertussen geleerd heeft van de razendsnelle op- en neergang van een van zijn meest charismatische CEO’s uit zijn geschiedenis. Het antwoord van Isaac stelt niet echt gerust. “Met de nieuwe CEO Dara Khosrowshahi heeft Uber het geweer van schouder veranderd. Hij straalt rust en degelijkheid uit en gaat veel meer in gesprek met overheden. Maar ik hoor nu al stemmen opgaan binnen Uber die de passie van Travis (Kalanick zit nog steeds in de raad van bestuur van Uber, FE) missen.”

Isaac ziet wel een duidelijke evolutie in de houding van de Amerikaanse overheid in vergelijking met tien jaar geleden, toen Uber net kwam piepen. “De Amerikaanse overheid heeft tien à vijftien jaar niks gedaan, maar schiet nu stilaan in actie. Er lopen onderzoeken naar Google, Amazon en Facebook. Op dat vlak heeft Europa bij veel Amerikanen de ogen geopend.” 

We vragen de Amerikaanse journalist ten slotte of dat de les is die we uit zijn boek moeten meenemen, namelijk dat we technologiebedrijven even streng moeten behandelen als Wall Street of een regering? “100 procent correct. Alleen vrees ik dat sommige toekomstige ondernemers dit verhaal eerder als inspiratiebron zullen nemen, met in hun achterhoofd: Don’t get caught. Uiteindelijk zijn alle hoofdrolspelers bij Uber stinkend rijk geworden dankzij Travis Kalanick.”

De strijd om Uber van Mike Isaac, uitgegeven bij Nieuw Amsterdam