Oostenrijk staat zondag opnieuw voor vervroegde parlementsverkiezingen. Gaat Sebastian Kurz in zee met radicaal-rechts of met de ecologisten? Knack ging op prospectie.
In de Mariahilfer Straße, nabij het museumkwartier in centrum Wenen, houdt de vereniging Open Samenleving van Romana Bartl (55) een ludieke actie. In een ruime theatercaravan voeren enkele amateuracteurs en -actrices hun eigen interpretatie op van de zogenaamde Ibiza-affaire. Midden mei pakten Der Spiegel en de Süddeutsche Zeitung uit met een filmpje waarin toenmalig vicekanselier en voorzitter van de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) Heinz-Christian Strache samen met partijgenoot Johann Gudenus op het Spaanse eiland overheidsopdrachten aan Russische investeerders beloofde in ruil voor positieve krantencommentaren.
‘Ik mag er niet aan denken dat zo’n partij opnieuw in de regering komt. We willen iedereen eraan herinneren wat er drie maanden geleden precies gebeurd is’, vertelt Bartl, wiens vereniging aan de kleine partij Jetzt! van kandidaat Peter Pilz verbonden is. Nadat het schandaal voet aan grond kreeg, hielden Strache en Gudenus meteen de eer aan zichzelf. Voor toenmalig Bondskanselier Sebastian Kurz (ÖVP) was dat echter onvoldoende. Hij zette ook minister van Binnenlandse Zaken Herbert Kickl (FPÖ) op straat. Daarop besloot de FPÖ om een motie van wantrouwen van de oppositie tegen Kurz te steunen. Voor de eerste keer in de naoorlogse geschiedenis van Oostenrijk werd een bondskanselier op die manier gewipt. Een interim-regering en nieuwe vervroegde verkiezingen zijn het resultaat.
Het Oostenrijkse parlement keurde eerder deze week een verbod goed op de Turkse organisatie Millie Görüs, die ook achter de omstreden islamschool in Genk zit.
Schandaal na schandaal
De verkiezingscampagne geraakt maar moeilijk uit de schandaalsfeer. Het Oostenrijkse weekblad Falter ontdekte dat een directe medewerker van Sebastian Kurz in het geniep vijf harde schijven met vertrouwelijke informatie had laten vermalen. De sociaaldemocratische SPÖ liet – al dan niet in strijd met de wetgeving op de partijfinanciering – een evenement van 300.000 euro door haar vakbondsvereniging betalen. Ook het liberale NEOS probeerde een schenking van 300.000 euro van de schatrijke industrieel Hans-Peter Haselsteiner verborgen te houden. Een toppoliticus van de Groenen moest op zijn beurt opstappen omdat hij geld zou hebben aangenomen van immobiliënbedrijven ten voordele van een project in Afrika.
Maar de meeste schandalen blijven opduiken bij de radicaal-rechtse FPÖ. Strache zou samen met zijn bodyguard allerlei constructies hebben opgezet om met partijgeld en overheidsfinanciën persoonlijke zaakjes te financieren. Huurhuizen, kleren, fietsen … Strache ontving maandelijks meer dan tienduizend euro om zijn luxueuze levensstijl te bekostigen. Drie persoonlijke medewerkers, onder wie de bewakingsagent, werden door het Oostenrijkse parket opgepakt. Dat ze vervolgens werden vrijgelaten, doet het vermoeden rijzen dat de drie ervoor hebben gekozen om als spijtoptant compromitterend materiaal over Strache vrij te geven.
Hoewel de FPÖ door de recente schandalen niet in de dieperik stort, moet de partij volgens de meest recente peilingen zes procent inboeten ten opzichte van 2017. Strache wordt bij de partijtop hoe langer hoe meer een doorn in het oog omdat zijn strapatsen de kans op een nieuwe regeringsdeelname doen slinken. De ex-voorzitter begeeft zich intussen al enkele maanden meer op de achtergrond van het politieke toneel. Hij trekt vooral rond in het kielzog van zijn vrouw Philippa Strache die verantwoordelijke is voor dierenbescherming bij de partij en als derde op de lijst in de Weense kieskring staat. Toch kan Strache niet genoeg benadrukken dat hij ten prooi is gevallen aan een huizenhoog politiek complot. Omdat die uitlatingen de partij in verbanden blijven brengen met het Ibiza-schandaal heeft de FPÖ heeft intussen zijn toegang tot de sociale mediaprofielen van de partij beperkt.
Opnieuw met radicaal-rechts?
Ondanks de schandaalsfeer ligt het zwaartepunt van de verkiezingen niet zozeer op aanstaande zondag. De machtsverhoudingen liggen namelijk al op voorhand vast. Volgens de meest recente peilingen blijven Kurz en de ÖVP met 35 procent van de stemmen op eenzame hoogte boven de rest uitsteken. De SPÖ en FPÖ volgen respectievelijk op de tweede en de derde plaats met 23 en 20 procent van de stemmen, een miniem verschil dat aanstaande zondag even goed omgekeerd kan uitdraaien. De Groenen (13 procent) en NEOS (8 procent) sluiten de rangen. Met andere woorden, de hamvraag is vooral met wie Sebastian Kurz een coalitie zal vormen. De voormalige bondskanselier heeft in principe drie coalitiemogelijkheden: een verderzetting met de radicaal-rechtse FPÖ, een grote coalitie met de SPÖ of een driepartijensamenwerking met de Groenen en NEOS.
Laat ons beginnen met de FPÖ. De afgelopen twee jaar verliep de coalitie tussen de ÖVP en de FPÖ erg goed. Beide partijen waren het op vlak van migratie, economie en sociaal beleid vrijwel helemaal eens. De strubbelingen rond het Marrakeshpact – dat net zoals in Vlaanderen pas tegen het einde van het proces voor politieke doeleinden werd aangegrepen – en de Ibiza-affaire waren uitzonderingen op de doorgaans vlotte omzetting van het regeerakkoord. Maar Kurz wil dat zijn coalitie – net zoals hijzelf – naar de buitenwereld enorm afgeborsteld overkomt. De voormalige bondskanselier staat niet gekend als inhoudelijke visionair, wel als iemand die er alles aan doet om interne strubbelingen binnenskamers te houden opdat de regering ongestoord verder kan werken.
Terwijl een ambitieuze klimaatwet nog steeds op zich laat wachten, kan elke Oostenrijker kan wel over 1,8 vierkante meter supermarktoppervlakte beschikken.
Daarom wordt de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Herbert Kickl de sleutelfiguur voor een verderzetting van de zwartblauwe coalitie. Het valt te verwachten dat Kurz het niet opnieuw ziet zitten om met de balsturige politicus rekening te moeten houden. Zelfs als fractieleider in het parlement zou Kickl rechtstreeks toegang krijgen tot enkele cruciale regeringskabinetten. De vraag is vooral in welke mate de FPÖ zich rekbaar wil opstellen om de populaire Kickl opzij te schuiven in ruil voor regeringsdeelname. Ook de banden met de extreemrechtse Oostenrijkse Identitaire Beweging van kopstuk Martin Sellner spelen daarbij geen onbelangrijke rol.
Bovendien is het maar de vraag welke rol de Oostenrijkse president Alexander von der Bellen zal spelen. Ingewijden vertellen aan Knack dat Von der Bellen wel eens een rol zou kunnen spelen bij een eventuele benoeming van Kickl. Von der Bellen zou radicaal gekant zijn tegen Kickl en zou bereid zijn om zijn presidentiële bevoegdheden uit te putten om zijn benoeming te voorkomen.
Rood of Groen-roos?
In dat opzicht bieden de andere coalitiemogelijkheden voor Kurz een interessante optie. Als Kurz de indruk kan wekken dat hij openstaat voor andere partijen, neemt de hefboom toe om de FPÖ tot toegevingen te dwingen. Uit de kopstukkendebatten blijkt dat de twistpunten met SPÖ-voorzitter Pamela Rendi-Wagner enige inhoudelijke diepgang vertonen. Toch is men bij de SPÖ nog steeds niet te spreken over het feit dat Kurz op nationaal vlak het bed deelde met de Freiheitliche. De ÖVP-FPÖ koos voor een uitdrukkelijke liberalisering van de arbeidsmarkt, sleutelde aan de autonomie van de mutualiteiten, benadrukte de rol van de individuele verantwoordelijkheid en brak ten dele de macht van de vakbonden ten voordele van die van de werkgeversorganisaties.
Bovendien wekt een grote coalitie bij het gros van de Oostenrijkers veel aversie op en gunnen Kurz en Rendi-Wagner elkaar amper het licht in de ogen. Dat laatste kan nog veranderen. Behalen de sociaaldemocraten inderdaad 23 procent van de stemmen – het slechtste resultaat van de partij in de naoorlogse geschiedenis-, dan is de kans niet onbestaande dat haar interne concurrent Hans-Peter Doskozil het roer zal overnemen. Dat zou een grote coalitie ietwat vergemakkelijken, al blijft de waarschijnlijkheid ervan bijzonder gering.
De kans is daarentegen groter dat Kurz voor een samenwerking met de Groenen en de liberalen van NEOS kiest, twee partijen die er aardig op vooruit zullen gaan. Die laatsten vormen allesbehalve een probleem voor de ÖVP. Uit een rondvraag van het Oostenrijkse weekblad Profil blijkt dat de kiezers van zowel de ÖVP als NEOS een coalitie tussen beide partijen erg graag zien gebeuren. Vraag is dus vooral hoe de Groenen daartegenover staan. Zoals bij quasi alle ecologische partijen zijn de Groenen in Oostenrijk verdeeld in een pragmatisch en dogmatischer kamp. Die laatsten zijn vooral terug te vinden in de hoofdstad Wenen, terwijl de meer gematigde groenen zich op het platteland begeven. In drie van de negen Oostenrijkse deelstaten, goed voor een vijfde van de bevolking, vormen de ÖVP en de Groenen een coalitie. De gematigde Groenen tonen zich relatief bereid om een streng migratiebeleid te accepteren in ruil voor verregaande klimatologische maatregelen.
Programma
Uiteraard moeten de regeringspartijen ook inhoudelijk met elkaar overeenkomen. In tegenstelling tot in 2017 staat het klimaat- en milieudebat centraal tijdens de verkiezingscampagne. Uit de peiling van Profil blijkt dat 26 procent van de kiezers zulke thema’s het belangrijkst vindt. Afgelopen vrijdag kwamen in Wenen 30.000 mensen op straat in het kader van de internationale klimaatbetogingen. De Groenen houden er net als NEOS een ambitieus klimaatbeleid op na, terwijl de FPÖ het klimaatdebat als ‘paniekzaaierij’ wegzet. Het debat is in Oostenrijk brandend actueel, te meer omdat er in Oostenrijk dagelijks ongeveer twintig hectare groen verdwijnt. Terwijl een ambitieuze klimaatwet nog steeds op zich laat wachten, kan elke Oostenrijker wel over 1,8 vierkante meter supermarktoppervlakte beschikken. Het verklaart waarom de Groenen opnieuw een verkiezingsoverwinning zullen boeken.
Daarnaast blijft migratie een belangrijk verkiezingsthema dat bovendien voor de nodige polarisering zorgt. Voor veertien procent van de kiezer staat het migratiethema bovenaan de politieke agenda. Kurz toonde zich vorige week bijzonder kritisch voor het feit dat vier Europese landen een nieuw spreidingsplan voor bootmigranten goedkeurden. Dat die afkeur in Brussel op weinig applaus kan rekenen, hoeft niet te verbazen. Oostenrijk is vanouds meer gericht op Oost- en Zuid-Oost Europa, enkel Duitsland kan – voornamelijk omwille van economische redenen – nog op de nodige belangstelling rekenen.
In 2018, met Kickl als verantwoordelijke minister, verleende Oostenrijk aan ongeveer 27.000 mensen de vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming, het hoogste aantal per hoofd van de bevolking in de Europese Unie. In Wenen is het aantal leerlingen met een vreemde moedertaal in het beroepsvoorbereidend onderwijs intussen goed voor zeventig procent van het totaal. Uit een rondvraag van de universiteit van Salzburg blijkt dat zeventig procent van de Oostenrijkers vindt dat de Islam niet bij de Westerse waarden past. Het Oostenrijkse parlement vaardigde eerder deze week een verbod uit voor de Turkse organisatie Milli Görüs, die ook achter de omstreden Islamschool in Genk zit.
Wie er ook met Kurz in de regering gaat, de coalitiepartner- of partners weten wat hen de komende jaren te doen staat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
