Aanslag na aanslag, maar de Afghanen gaan stemmen
Het door burgeroorlog verscheurde Afghanistan kiest een nieuwe president. De Taliban dreigden met aanslagen, en verschillende bomexplosies bij stemlokalen hebben aan ten minste twee mensen het leven gekost. Volgens critici zullen de verkiezingen de chaos vergroten. Zes vragen over de stembusgang in een land dat aanslag na aanslag moet verwerken.
Verkiezingen in oorlogstijd: een goed idee?
De presidentsverkiezingen komen voor het door oorlog verscheurde Afghanistan op een precair moment. Het zag er tot begin september nog naar uit dat er een vredesakkoord zou komen met de opstandige Taliban. De Verenigde Staten willen na 18 jaar militaire aanwezigheid graag weg uit Afghanistan. Hun onderhandelingen met de Taliban (die weigeren direct met de regering in Kaboel te praten) verliepen zo voorspoedig dat niemand er nog op rekende dat de verkiezingen zouden doorgaan: er zou eerst een interim-regering komen.
Begin september verklaarde de Amerikaanse president Trump het vredesproces echter ineens dood (na een aanslag waarbij een Amerikaan omkwam). Dat bracht heel Afghanistan in verwarring en zette de verkiezingen weer op de agenda. Tien dagen geleden kwam er pas een soort verkiezingscampagne op gang.
De Afghaanse oud-president Hamid Karzai noemt verkiezingen nu niettemin een slecht idee. “We zouden eerst tot vrede moeten komen in Afghanistan en dan pas verkiezingen houden.” Een betwiste uitslag in combinatie met geweld kan het land alleen maar verder destabiliseren en de vredeskansen verkleinen.
Hoe stellen de Taliban zich op?
De Taliban zijn nu machtiger dan op enig moment sinds ze in 2001 door de Amerikanen uit de regeringsmacht werden gezet (omdat ze Osama bin Laden en Al Qaida gastvrijheid hadden verleend). Ze hebben, sinds de VS begonnen met de terugtrekking van hun troepen (er zijn nu nog 14.000 Amerikaanse militairen in Afghanistan), meer dan de helft van het land in handen gekregen, al slagen ze er niet in het regeringsleger te verslaan.
De Taliban zijn fel tegen de verkiezingen (“een truc om de gewone mensen te misleiden”, “om het ego te bevredigen van een paar neppolitici”, aldus een verklaring) en plegen al maanden aanslagen om de kiezers angst aan te jagen. Daarbij zijn honderden doden vallen. Ook de Afghaanse tak van Islamitische Staat probeert de verkiezingen met geweld te frustreren. Overigens komen meer burgers om door toedoen van het regeringsleger en Amerikaanse drones dan door de Taliban en IS (717 tegen 531 in de eerste helft van dit jaar).
Wie zijn de belangrijkste kandidaten?
Er zijn achttien kandidaten, maar slechts twee maken een reële kans: zittend president Ashraf Ghani en premier Abdullah Abdullah. Beiden kwamen aan de macht na de laatste verkiezingen van 2014, die zo omstreden en betwist waren dat de toenmalige Amerikaanse president Obama een regering van nationale eenheid oplegde waarin Ghani president werd en Abdullah premier. De twee rivalen staan nu weer tegenover elkaar.
Ghani (70), academicus, ex-Wereldbank, afkomstig uit de dominante bevolkingsgroep van de Pathanen, lijkt de gedoodverfde winnaar. Al kon hij de Taliban niet verslaan, geldt hij als vertegenwoordiger van een westers-georiënteerde stedelijke elite en wordt hij van corruptie beticht. Abdullah (59), een arts met Tadzjiekse wortels, wil na twee mislukte pogingen eindelijk winnen. Hij zegt liever vrede te hebben dan verkiezingen en wil zich desnoods terugtrekken om dat mogelijk te maken. Hij beschuldigt Ghani van machtsmisbruik.
De belangrijkste outsider is Gulbuddin Hekmatyar (71). Hij is de leider van de religieuze partij Hizb-i-Islami, een ex-krijgsheer die in de jaren tachtig van de vorige eeuw tegen het Russische leger vocht en daarna vanwege een alliantie met de Taliban door de VS tot terrorist werd bestempeld. De sindsdien weer gerehabiliteerde Hekmatyar kan als Pathaanse stamleider mogelijk heel wat stemmen wegtrekken bij Ghani.
Hoe is het gesteld met de veiligheid?
De Taliban hebben herhaaldelijk gedreigd de stembusgang met zelfmoordaanslagen en raketaanvallen te zullen verstoren, zoals ze dat al weken doen, met honderden burgerdoden als gevolg. Vooral de traditioneel lange rijen voor de stembureaus zijn kwetsbaar voor aanslagen.
De regering zet 100.000 militairen en politieagenten in, eenderde van het veiligheidsapparaat. Maar in het door de Taliban beheerste deel van het land wordt uiteraard niet gestemd. 10 procent van de stembureaus in de rest van Afghanistan kan om logistieke redenen niet worden beveiligd en zal dus gesloten blijven. Voor internationale waarnemers wordt de situatie zo onveilig geacht dat ze de verkiezingen vanuit Kaboel zullen volgen.
Hoe staat het met de vrouwen?
Afghaanse vrouwen (eenderde van de 9,6 miljoen geregistreerde kiezers) hebben in principe veel te winnen met hun stem. Vrouwen hebben van oudsher een beperkte rol in de Afghaanse maatschappij. Een stevig mandaat voor Ghani of Abdullah is een stem tegen de vrouwvijandige Taliban, onder wier streng-islamitische bewind meisjes niet naar school mochten en vrouwen niet mochten werken.
Veel vrouwen gaan vanouds niet stemmen, en dat kunnen er nu nog meer zijn. Kiezers worden om fraude tegen te gaan met gezichtsherkenningssoftware gefotografeerd, maar vrome moslimvrouwen laten hun gezicht niet aan vreemde mannen zien. En veel stembureaus hebben geen vrouwelijk personeel in dienst.
Hoe gaat het verder na zaterdag?
De verkiezingen kunnen meteen beslist zijn als een van de kandidaten 51 procent van de stemmen krijgt. Als er geen duidelijke winnaar uit de bus komt, volgt binnen twee weken een tweede ronde tussen de koplopers. Een definitieve uitslag kan echter weken op zich laten wachten. Als een kandidaat tijdens de stembusgang of voor bekendmaking van de uitslag wordt gedood, moeten de verkiezingen worden overgedaan.
De winnaar staat (als de gebruikelijke beschuldigingen van fraude en corruptie zijn doorstaan) voor de immense taak de vredesonderhandelingen met de Taliban weer op gang te brengen en met succes af te sluiten (een proces waarbij naast de VS ook Rusland en China betrokken moeten worden, alsmede buurland Pakistan, dat de Taliban jarenlang heeft gesteund). En de economische ontwikkeling ter hand te nemen van het straatarme land, waar de enige bedrijfstak die enigszins functioneert die van de opiumproductie is.