Het systeem bestaat al langer in Wallonië. Wanneer lokale partijen een coalitie sluiten, mogen ze niet zomaar zelf kiezen wie de burgemeester wordt. De regel is dat de sjerp toekomt aan de grootste partij van de coalitie, en meer bepaald aan de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen binnen die partij.

Dat voorstel ligt nu ook op tafel van de Vlaamse onderhandelingen. Dat is er gekomen op vraag van Open VLD, gesteund door N-VA. Daaraan gekoppeld willen de onderhandelende partijen tegelijk de opkomstplicht afschaffen. Nu is iedereen nog verplicht om te gaan stemmen. Maar voor de gemeentelijke en provinciale verkiezingen, die om de zes jaar plaatsvinden, zou die verplichting dan verdwijnen. Open VLD, die daar al langer voorstander van is, ziet het als een testcase om later eventueel uit te breiden naar de Vlaamse en federale verkiezingen.

De drie partijen hebben hierover een principieel akkoord, al geldt hier hetzelfde adagium als bij elke politieke onderhandeling: er is pas een akkoord als er een akkoord is over alles.

Gen sjerp voor De Clercq

Herwig Reynaert Politicoloog UGent “Nu al komt de burgemeester in 90 procent van de gevallen uit de grootste partij, en in 80 procent van de gevallen is hij of zij ook de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen”

Met de opkomstplicht is België een van de weinige landen waar het verplicht is om te gaan stemmen: in Europa is dat verder enkel in Griekenland en het Groothertogdom Luxemburg het geval. Wat het effect zou zijn als dat verandert, is moeilijk te voorspellen. Nu al blijft ongeveer 7 procent van de kiezers weg, ondanks de wettelijke verplichting. Vermoedelijk zal dat aantal nog een pak stijgen. In Nederland bijvoorbeeld, bleef vorig jaar 45 procent van de kiesgerechtigden thuis bij de gemeenteraadsverkiezingen. “Het absenteïsme voor de lokale verkiezingen is er vaak groter dan voor de nationale verkiezingen”, zegt politicoloog Herwig Reynaert (Universiteit Gent), gespecialiseerd in lokale politiek. Op de verhoudingen tussen de partijen zou dat weinig invloed hebben, vermoedt hij.

Ook de invoering van het zogenaamd Waalse systeem om een burgemeester aan te duiden, leidt volgens Reynaert niet tot aardverschuivingen. “Nu al komt de burgemeester in negentig procent van de gevallen uit de grootste partij, en in tachtig procent van de gevallen is hij of zij ook de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen.” Een uitzondering is bijvoorbeeld Gent, waar uitgerekend een Open VLD’er, Mathias De Clercq, burgemeester is in een coalitie waarin een andere partij (SP.A-Groen) de grootste is. Als het nieuwe systeem al eerder was ingevoerd, dan zou de socialist Rudy Coddens vandaag burgemeester zijn: hij haalde de meeste voorkeurstemmen op de lijst die de grootste werd – tenzij SP.A en Groen als aparte partijen worden beschouwd.

Een ander voorbeeld is Oostende, waar Bart Tommelein (Open VLD) burgemeester is, maar waar de SP.A van Johan Vande Lanotte de grootste partij is. Het verschil is hier dat Vande Lanotte niet in de coalitie zit, en dus ook in dit systeem geen aanspraak maakt op het burgemeesterschap. Al had hij in dat nieuwe systeem wel een grotere kans gemaakt, omdat het voorstel in een initiatiefrecht van veertien dagen voorziet voor de grootste partij.

Minder stilstand

Nog één nieuwigheid is dat de installatie van de nieuwe gemeenteraad op 1 december zou plaatsvinden, zoals dat nu al voor de provincieraad het geval is. Op dit moment gaat de nieuwe gemeenteraad pas begin januari van start, 2,5 maand na de verkiezingen. Vaak leidt dat tot een periode van bestuurlijke stilstand. Die zou dan een maand minder lang worden.