Het boek van Joël De Ceulaer over democratie: scherp, maar het mocht iets harder

Deze week stelde Joël De Ceulaer Hoera! De democratie is niet perfect voor. Leven in een democratie is voor De Ceulaer leven tussen volk en individu… Deze botsen onvermijdelijk, maar kunnen niet zonder elkaar. Democratie leeft van dergelijke tegenstellingen. Vanuit die opvatting overloopt De Ceulaer een stevige portie boeiende politieke literatuur, met een voorkeur voor de boeken van publieke intellectuelen en voor debatten die in Vlaanderen de geesten beroeren. Uiteindelijk distilleert hij daaruit het beeld van een democratie die veel beter werkt dan de meeste mensen denken. Ik werd vrolijk van dit boek, scherp geredeneerd, informatief, helder…

Lees nu de voorpublicatie van het boek: ‘De democratie is niet doodziek, maar kerngezond’

Voor mij mocht onze democratie weliswaar nog meer bejubeld, maar mocht het oordeel over wie en wat haar vandaag bedreigt best harder zijn.

Net 30 jaar geleden verscheen het essay Het einde van de geschiedenis van Francis Fukuyama. Het voorspelde wereldwijde uniformisering en veralgemening van de liberale democratie. Dat pakte even anders uit. Verschillende auteurs hebben haast meteen gewezen op tendensen volkomen tegengesteld aan wat Fukuyama voorspelde. 

Het werd allemaal uitvoerig beschreven en geanalyseerd: de groei van een heel andere wereldorde, het heropleven van religieuze en nationale identiteiten, de toename van etnische conflicten, de zwakheden van de huidige multilaterale orde, de constructiefouten van de EU en van de Europese Monetaire Unie, de afbouw van de volkssoevereiniteit, hoe het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank, de Europese Commissie en de Wereldhandelsorganisatie werden veroverd door het neoliberalisme, hoe geld nu veel meer opbrengt dan werken, ondernemen en innoveren, hoe het redden van onverantwoordelijke banken ten koste gaat van sociaal beleid en meteen de overheidsschuld de hoogte in stuwt. Beschreven allemaal.

Die boeken brachten licht, maar zij hebben niet voor een omslag gezorgd. Dat deden de kiezers. Die zagen met lede ogen dat wat ouders, grootouders en overgrootouders moeizaam met bloed, zweet en tranen hebben opgebouwd, bedreigd werd. Een aantal ging stemmen voor partijen, links en rechts, die willen beschermen, eigenheid en identiteit verdedigen, pleiten voor echte democratie en soevereiniteit van de natie. 

Sommige van die partijen gaan daarin zo ver dat het ronduit gevaarlijk wordt, maar ook hun kiezers zorgden voor de kering. Een revolutie gewonnen in het stemhokje. Meteen stevige tegenwind voor wat daarvoor geen tegenspraak kreeg: een ondemocratische EU, verdrukkende politieke correctheid, neoliberale economie, ongecontroleerde migratie. Het werd zelfs mogelijk bevrijdend te lachen met de economische ‘wetenschap’ dat markten altijd rationeel zijn, ongelijkheid goed is voor economische groei, banken te vertrouwen zijn en werk aan de top van bedrijven astronomische bonussen veronderstelt.

Uit hun comfortzone

Verkiezingen brachten inzicht en bevrijding. De elites, brutaal uit hun comfortzone gerukt, riepen hard ‘populisme’, herdoopten ‘neoliberalisme’ tot ‘liberalisme’, richtten de aandacht op een dringend maar voor hun belangen relatief veilig probleem – het klimaat – en zochten hun heil in nieuwe politieke vehikels, niet gespeend van populisme overigens. En marche … heet dat pakket in het Frans.

Joël De Ceulaer laat uitgebreid mensen als Yascha Mounk en Cas Mudde aan het woord. Die schetsen een nogal karikaturaal beeld van populisten, waarschijnlijk omdat zij voorstander zijn van wat door populisten wordt uitgedaagd: ondemocratisch liberalisme. 

Dat regime dat ons over de laatste 30 jaar werd opgedrongen en dat wordt gekenmerkt door de afbouw van volkssoevereiniteit en de uitbouw van wat rechtsstaat wordt genoemd. In feite gaat het om een verschuiving van macht naar niet verkozen personen in centrale banken, grondwettelijke hoven en toezichthoudende agentschappen en om het overhevelen van beslissingsbevoegdheid naar bovennationale niveaus zonder reële demos en democratie. De Ceulaer bekritiseert terecht het trivialiseren van kiezers en verkiezingen dat we in Vlaanderen kunnen beluisteren bij onder meer Luc Huyse en David Van Reybrouck. Hij wijst onvoldoende op de bredere machtsstrategie waarin dat bashen van verkiezingen past.

Volkssoevereiniteit en rechtsstaat zijn twee noodzakelijke bestanddelen van democratie. De Ceulaer stelt terecht dat zij onvermijdelijk botsen indien op de spits gedreven. Zij dienen in gematigde vorm in evenwicht gehouden. Dat evenwicht is zoek. De liberale elite hield geen maat. Wachten dus op de volgende triomf van de democratie of, beter nog, daaraan werken! Het boek van De Ceulaer maakt duidelijk dat optimisme daartoe niet noodzakelijk, maar wel gewettigd is.