Gerommel binnen CD&V over afschaffing opkomstplicht: “Typisch een idee van de elite”

Het nieuws dat de opkomstplicht bij de gemeenteraadsverkiezingen verdwijnt, raakte duidelijk een gevoelige snaar bij onze surfers. Tienduizenden lezers van HLN antwoordden op onze online poll. Daaruit bleek dat 33 procent niet meer naar de stembus trekt als het niet verplicht is. Iets meer dan de helft, 56 procent, wil dat nog wel. De overige 10 procent blijft in dubio. Uiteraard gaat het om een niet-representatieve internetpeiling. Maar het is wel een ruwe indicatie. En het toont vooral aan dat het onderwerp sterk leeft. Zelfs binnen CD&V klinken tegenstrijdige stemmen.

Het is een publiek geheim dat vooral Open Vld de afschaffing in het regeerakkoord wou. “Dat principe staat al sinds 1992 in ons partijprogramma”, zegt een liberaal op het Martelaarsplein.

Etienne Schouppe (CD&V), oud-burgemeester van Liedekerke, begrijpt de onderhandelaars. “We moeten durven erkennen dat de opkomstplicht historisch gezien heel veel voordelen heeft gehad en ook vandaag. Maar we moeten de realiteit van de dag ook onder ogen zien”, zegt Schouppe. “Als iets dat verplicht wordt niet gesanctioneerd wordt, waarom moet men dan de verplichting blijven behouden? In democratisch opzicht vind ik het een goede zaak dat er een opkomstplicht is, maar de realiteit is dat in de periode van de verkiezingen artsen dubbele uren draaien om ziektebriefjes uit te schrijven. Een wetgeving die men niet meer doet respecteren, waartoe dient die? Maak er dan een recht van.”

Schouppes partijgenoten Hendrik Bogaert en Sammy Mahdi zijn scherper en pleiten tegen de afschaffing van de opkomstplicht. “De thermometer weggooien omdat je de uitslag niet leuk vindt, is ondemocratisch. Typisch een idee van de elite van de liberal democracy”, klinkt het scherp in een tweet van Bogaert.

Ook Sammy Mahdi, voorzitter van Jong CD&V, is een voorstander van de opkomstplicht. Hij schaart zich volledig achter Jean-Marie Dedecker (LDD), die in De Zevende Dag een lans brak voor het behoud van de opkomstplicht.

CD&V-Kamerlid Franky Demon is wél tevreden met de afschaffing van de opkomstplicht. “En de afschaffing van de lijststem”, benadrukt hij. “Dat is allemaal democratische ballast. Dit mag wat mij betreft doorgetrokken worden naar de Vlaamse en federale verkiezingen.”

Jean-Marie Dedecker, burgemeester van Middelkerke, was het in De Zevende Dag niet eens met zijn tafelgenoot Etienne Schouppe. “Je wordt inderdaad niet gestraft vandaag als je niet komt”, zegt hij. “Maar die doktersbriefjes dienen voor die mensen die niet willen gaan zitten en dat is iets totaal anders.” Dedecker vervolgt: “Ik ben libertair en ben voor vrije keuze. En toch heb ik het moeilijk met het schrappen van de opkomstplicht. Wij leven in een democratisch systeem en een democratie garandeert onze vrijheid. Als kiezer heb je de plicht om je stem te laten horen.”

“Er zijn mensen gestorven in België voor het algemene kiesrecht, vrouwen zijn op straat gekomen voor het vrouwenstemrecht, er zijn dictaturen waar mensen verlangen om te mogen stemmen, ...”, zegt Dedecker. “Wij hebben dit voorrecht. En om dan één keer te zeggen tegen de mensen: ‘om de zes jaar moet je gaan stemmen om je burgemeester te kiezen, om die vrijheid te bewaren’, dat is een pleidooi voor de democratie. Ik zou het niet afschaffen.”

Steve Vandenberghe (sp.a), burgemeester van Bredene, staat Dedecker op dat vlak bij. “Eén keer om de zes jaar... mensen hebben hun burgerplicht.” 

Hij begrijpt ook niet waarom de gemeenteraadsverkiezingen in het verhaal zijn gebracht. “Ze zeggen dat we de mensen net terug warm moeten maken voor politiek, ze moeten betrekken bij het beleid. Dat is het gemakkelijkste en meest bereikbare bij het lokale beleid, want net bij die verkiezing staan de inwoners het dichtst bij de politici en het beleid. En precies bij die verkiezingen gaan ze dan niet meer verplichten om te komen...”

De presentatoren van ‘De Zevende Dag’ verwijzen daarop naar de poll op HLN.be, waaruit blijkt dat ongeveer 1/3e niet meer zou gaan stemmen bij afschaffing van de opkomstplicht. “Dat zou dus wel een verschuiving kunnen veroorzaken?”, vragen ze zich hardop af.

“Dat zou inderdaad kunnen”, stelt politicoloog Johan Ackaert van de Universiteit Hasselt. “De stemplicht is de beste garantie en de goedkoopste om de opkomst te garanderen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Als we kijken naar het buitenland, naar Nederland bijvoorbeeld, daar zijn gemeenteraadsverkiezingen verworden tot tweederangsverkiezingen, waar men er nog moeilijk in slaagt om de helft van de kiezers op te trommelen.” 

Lees ook: Opkomstplicht of stemrecht? Dit zijn de voor- en nadelen (en deze partijen hebben er bij te winnen/verliezen)

Als de betrokkenheid groeit, of er staat veel op het spel – dan ligt dat misschien anders. “Maar in landen zonder plicht ligt de opkomst evident lager.” Of enkel de meer gemotiveerde mensen gaan komen? “Als je gaat kijken naar dat profiel, dan zijn dat vaak mensen die een betere maatschappelijke positie innemen, die hoger opgeleid zijn. En eigenlijk, in mijn ogen is dat een variant van het negentiende eeuwse systeem van het zijnskiesstelsel, waar men de hogergeschoolden een extra stem gaf.”

Ook Vandenberghe maakt zich vooral zorgen om kwetsbare gezinnen en groepen die misschien minder makkelijk de deur uitgaan om hun democratische meningen te komen geven. “Dan is het evenwicht er niet meer, dan heb je enkel nog een soort elitegroep die naar de stembus gaat.”

“De vergelijking met Nederland gaat niet helemaal op”, aldus Dedecker. “De burgemeester wordt daar niet verkozen, maar benoemd door de politieke partij. Men vraagt nu een rechtstreekse burgemeestersverkiezing. Maar ik vind dat er een ander probleem is. Men verschuift het naar de opkomstplicht, maar het probleem ligt ‘m daar niet voor de mensen. De reactie in de straat is altijd: ‘Waarom moet ik nog gaan stemmen? Het verandert toch niks’. Nu ook, de partijen die eigenlijk weggestemd zijn, doen gewoon voort. Mensen denken niet na over het ‘al dan niet gaan stemmen’, maar stellen zich wel de vraag ‘is het nuttig om te gaan stemmen?’ En dat is de grote problematiek.”

Wat als overal dé populairste ook gewoon de burgemeester wordt? Dat de grootste partij de burgemeester levert, of er zelfs rechtstreekse burgemeestersverkiezingen zijn? 

“Ik denk dat het beter is dat de burgemeester rechtstreeks wordt verkozen”, stelt Dedecker. “En dat hij een soort informateur wordt. Nu kan je als partij zelfs met veel behaalde zetels nog steeds uitgesloten worden.” Dat voorstel zou bijvoorbeeld betekenen dat in Ninove de partij Forza Ninove wél de burgemeester zou hebben mogen leveren. “Dat is toch normaal?”, betoogt Dedecker. “De mensen hebben toch op die persoon gestemd. Dat is de wil van de bevolking. Maar men probeert altijd de democratie te verkrachten.”

En wat denken de mannen over de kleurenkwestie van de burgemeesterssjerpen? “Much ado about nothing”, klinkt het bij Dedecker. “Dat zijn dus van die dingen waar mensen door denken ‘waar zijn ze in godsnaam mee bezig?’. 

Vandenberghe: “Als men nu tijdens de onderhandelingen tijd heeft om daarover te debatteren, dan kan ik perfect geloven dat ze nog altijd bezig zijn. En wellicht zijn ze dan in oktober nog bezig. Zou je je alsjeblieft niet beter bezighouden met de problemen waar mensen echt van wakker liggen? En dan zijn wij verwonderd dat mensen de politiek niet meer ernstig nemen.”