De langste weg ooit naar een Vlaamse regering: een reconstructie

‘Zwarte zondag' bis. Vlaams Belang haalt meer dan 18 procent van de stemmen en komt op 23 zetels in het Vlaams Parlement. De ‘regering-Bourgeois’ verliest 19 van haar 89 zetels, maar met de 70 overblijvende hebben N-VA, CD&V en Open Vld nog steeds een ruime meerderheid.

N-VA blijft de grootste met 35 zetels en dus is Bart De Wever, op dat moment nog dé kandidaat voor het minister-presidentsschap, aan zet. De Wever zegt meteen dat hij ook ‘winnaar’ Vlaams Belang zal uitnodigen voor een gesprek. Maar nog diezelfde avond slaat Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten die deur dicht. “We zullen nooit besturen met Vlaams Belang. Gisteren niet, vandaag niet, morgen niet.”

N-VA-voorzitter Bart De Wever ontvangt alle Vlaamse partijen voor een eerste consultatiegesprek. “Het was een open en constructief gesprek”, zegt Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken na afloop. Beide heren wisselen flesjes bier uit: Paljas. De Wever had Van Grieken zo genoemd tijdens een verkiezingsdebat. 

De Wever nodigt PVDA-voorzitter Peter Mertens niet meer uit voor een tweede gesprek. Alle andere partijen zijn wel nog welkom. Vlaams Belang merkt “bereidwilligheid” bij de N-VA om samen te besturen, maar de andere partijen houden die deur dicht.

Alternatieve scenario’s duiken op: een minderheidsregering met Vlaams Belang, met gedoogsteun van Open Vld of CD&V of een minderheidsregering met N-VA en Open Vld, met gedoogsteun van Vlaams Belang. Serieuze pistes zijn het nooit geweest: zelfs Vlaams Belang zelf gelooft niet in zo'n scenario, al benadrukt fractieleidster Barbara Pas dat ze geen enkele optie uitsluit. 

Bij Open Vld en CD&V groeit de ergernis over de aanhoudende gesprekken tussen De Wever en Van Grieken. Ze verwijten de N-VA bewust tegenstrijdige signalen uit te sturen. Christendemocraten noch liberalen geloven dat het cordon daadwerkelijk wordt doorbroken. “De schijnmanoeuvres mogen stoppen.” 

De derde ronde van de onderhandelingen gaat van start zonder Groen. Het onderhandelingsteam van Vlaams Belang – met voorzitter Tom Van Grieken, Kamerlid Barbara Pas en Vlaams fractieleider Chris Janssens – krijgt een inhoudelijk gesprek van meer dan drie uur. Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten vraagt dat De Wever klare wijn schenkt over zijn bedoelingen met Vlaams Belang. 

Dik één maand na de verkiezingen komt er voor het eerst schot in de Vlaamse formatie. Formateur Bart De ­Wever (N-VA) heeft een inhoudelijke tekst voorgelegd aan de onderhandelaars van CD&V, Open Vld en sp.a. Vlaams Belang wordt niet uitgenodigd voor een gesprek over die tekst, maar N-VA benadrukt dat ze nog niet definitief uit beeld zijn.

De Wever vindt dat het door de onduidelijkheid op federaal vlak “verstandig is nog geen formele Vlaamse formatie op te starten in deze periode”. “Uit elk gesprek met de andere partijen bleek hoe zwaar de federale toestand als een slagschaduw over de Vlaamse formatie hangt”, legt hij uit. 

Hij drukt daarom de pauzeknop in. De (formele) onderhandelingen worden enkele weken stilgelegd, tot federale informateurs Didier Reynders (MR) en Johan Vande Lanotte (sp.a) verslag uitbrengen bij de koning. In onze krant reageert Hilde Crevits dat ze die beslissing begrijpt.

De Wever hervat de onderhandelingen. Het aantal scenario’s is wel verminderd. Ofwel zet de N-VA-voorzitter de huidige centrumrechtse coalitie voort met CD&V en Open Vld, ofwel kiest hij, naar Antwerps voorbeeld, voor een Bourgondische coalitie met sp.a en Open Vld. 

Sp.a-voorzitter John Crombez mag van zijn partij gaan praten met formateur Bart De Wever. Een samenwerking met Vlaams Belang, de overwinnaar van de verkiezingen aan Vlaamse kant, lijkt uitgesloten. Nog steeds wil geen enkele andere partij met VB onderhandelen.

De kans dat er een coalitie komt van N-VA, Open Vld en sp.a verkleint met de dag. De N-VA laat steeds meer uitschijnen te kiezen voor een voortzetting van de Zweedse coalitie met CD&V en Open Vld, sp.a kreeg geen telefoontje meer. CD&V en Open Vld roepen een vervroegd partijbestuur bijeen op 12 augustus. 

Aan onze krant wordt bevestigd dat niet Bart De Wever, maar Jan Jambon de Vlaamse regering zal leiden. De Wever blijft wel federaal onderhandelaar.

N-VA verspreidt een nota waarmee de partij formeel de onderhandelingen voor een Vlaamse regering wil opstarten. Ondanks gemor over de te forse N-VA-stempel geven de partijbureaus van CD&V en Open Vld groen licht om de onderhandelingen met N-VA te starten op basis van die nota. 

De Wever kondigt aan dat niet hij, maar ‘kandidaat-premier’ Jan Jambon de Vlaamse formatie zal leiden en dus minister-president wordt. De voortzetting van de Zweedse coalitie is een feit.

De hoofdonderhandelaars - formateur Jan Jambon, de partijvoorzitters, Hilde Crevits, Benjamin Dalle (CD&V), Bart Somers, Lydia Peeters (Open Vld), Ben Weyts, Lorin Parys (N-VA) en een studax van elke partij - komen voor het eerst samen voor formele onderhandelingsgesprekken. 

Die gaan vooral over het budgettaire plaatje - de inkomsten en uitgaven waar de volgende Vlaamse regering voor staat en de ruimte die er (niet) is voor nieuw beleid. De Vlaamse regering moet sowieso op zoek naar 600 miljoen euro om de begroting in evenwicht te houden.

De minister-president is gekend. De coalitie ook. Nu nog een Vlaams regeerakkoord. Gedurende een drietal weken komen vijftien thematische werkgroepen, samengesteld uit specialisten van elke partij, samen om zich over elk beleidsdomein te buigen. 

Zij moeten onderling al zoveel mogelijk deals proberen sluiten. Pas als zij het niet eens raken, komt het op de tafel van Jambon en co. Een kwestie van efficiëntie, klink het. “We gaan er voor de hoofdonderhandelaars geen uitputtingsslag van maken door hen te overladen met allerlei details.” 

Tijdens de onderhandelingen blijkt dat N-VA niet langer tot elke prijs vasthoudt aan een begrotingsevenwicht vanaf het begin van de regeerperiode. De redenen: de drie partijen aan de onderhandelingstafel - N-VA, Open Vld en CD&V - willen vanaf volgend jaar de woonbonus afschaffen, en in ruil de registratierechten bij de aankoop van een woning verlagen. 

Dat kost op korte termijn veel geld, want terwijl de belastinginkomsten van de registratierechten meteen wegvallen, is het einde van de woonbonus pas op lange termijn een besparing. Bovendien wil de regering net zoals de vorige extra investeren, onder meer in scholenbouw en de gehandicaptensector. Daardoor wordt mogelijk pas in de loop van de regeerperiode een evenwicht bereikt. 

Het Vlaams Parlement opent zijn deuren, maar voor het eerst in haar geschiedenis zal er geen Septemberverklaring zijn van de minister-president. Jambon en co spreken van een weekje uitstel. De oppositie mort.

De onderhandelaars zitten vanaf 9 uur ‘s ochtends samen en zijn van plan om door te onderhandelen tot de finish. In de loop van de dag laten verschillende onderhandelaars verstaan dat de gesprekken moeizaam en trager dan verwacht verlopen. 

Rond 3 uur 's nachts gaan de onderhandelaars zonder akkoord uit elkaar. Vanaf 's middags komen ze opnieuw samen om de laatste zware knopen, waaronder de begroting, door te hakken. Ook vandaag opnieuw geen witte rook.

Ze zou er sowieso bij zijn, CD&V-topvrouw Hilde Crevits: het huwelijk van haar zoon. Technische werkgroepen, maar ook de politieke toppers onderhandelen verder zonder haar. Om 20 uur gaan ze opnieuw uit elkaar.

Formateur Jambon roept de onderhandelaars ‘s ochtends opnieuw bij elkaar. Bedoeling is om deze keer echt tot de finish te onderhandelen. Om 7.20 uur op maandagochtend is er eindelijk witte rook.