Minister-president Jan Jambon: ‘We beseffen dat meer van hetzelfde niet kan’

Het is 12.30 uur, een halfuurtje voordat het volledige regeerakkoord van Jambon I online gaat. Jambon zelf zit ontspannen in de sofa van zijn nieuwe bureau. Hij begrijpt de heisa over de trage vrijgave van het document niet. “Deze nacht om twee uur hebben alle partijen, ik kan het u laten zien op mijn gsm, de finale versie van het regeerakkoord goedgekeurd”, zegt Jambon. “Tussen toen en nu is daar inhoudelijk geen komma meer aan veranderd. Er is nog eindredactie op gebeurd en gewerkt aan een goede lay-out, maar dat is het. Partijen die hun achterban al wilden informeren, konden dat dus perfect vanochtend doen.”

Kort en krachtig: hoe zou u uw regeerakkoord samenvatten?

Jambon: “We willen met Vlaanderen bij de Europese top horen. Als het over tewerkstelling, economie, integratie, onderwijs en innovatie gaat, moeten wij daar onze plaats kunnen opeisen. De noordelijke landen zoals Nederland, Duitsland en de Scandinavische landen zijn onze gidslanden. Zij tonen hoe het moet.”

Theo Francken suggereert ‘Voor wat, hoort wat’ als baseline.

“Op het vlak van inburgering is dat zeker het geval. Ook voor werken geldt dit verhaal. Met de invoering van de jobbonus geven we mensen die willen werken, al is dat voor een lager loon, iets extra. Zodat zij op het einde van de maand hun water- en energiefactuur kunnen betalen. Dat is ook maar rechtvaardig. De overheid moet zich engageren om mensen die moeite doen financieel te helpen.”

Welke invloed heeft Vlaams Belang op uw programma gehad?

“Ik zie die beoordeling nu overal opduiken. Het is de voor de hand liggende analyse omdat we na de verkiezingen hebben gepraat met het Vlaams Belang. Maar ik daag u uit om in ons regeerakkoord één maatregel te vinden die niet in het programma van N-VA, CD&V of Open Vld staat en wel in dat van Vlaams Belang. U zal er geen vinden. Het klopt dat we maatregelen nemen waar ook Vlaams Belang voorstander van is. Er zijn overlappingen. Maar de geest van het Vlaams Belang – de gedachte dat nieuwkomers in Vlaanderen geen plaats hebben – valt nergens te bespeuren. 

“Wat wel zo is: als heruitgave van centrumrechts beseffen we dat meer van hetzelfde niet kan. De verkiezingsuitslag was duidelijk: het is gedaan met business as usual.”

Waarom wordt het Vlaams integratiebeleid verstrengd. Is het nu zo slap?

“Het gaat niet over ‘slap’. Er zitten nog te veel zaken in ons inburgeringsbeleid die mensen als oneerlijk ervaren. Ik geloof niet dat de Vlaming sinds 26 mei plots een racist is geworden. Maar hij ziet wel dingen die zijn rechtvaardigheidsgevoel tarten. Het kan bijvoorbeeld niet dat mensen die jaren wachten op een sociale woning ineens – poef! – een nieuwkomer bovenaan de wachtlijst zien opduiken. Iemand die nog niet heeft bijgedragen aan ons sociaal systeem. Het kan ook niet dat mensen in het avondonderwijs veel geld moeten betalen om een cursus te volgen, terwijl inburgeraars die helemaal gratis krijgen. Ik begrijp die frustraties.”

Wat wint u erbij om inburgeraars 360 euro te vragen voor hun cursussen?

“In Vlaanderen bieden wij nieuwkomers veel aan. In de eerste plaats ons sociaal systeem. Als mensen naar hier willen komen en daarvan willen meegenieten, dan kan dat voor mij. Maar ik zeg wel: ‘Vriend, we willen weten dat het menens is.’ Nieuwkomers moeten ook willen meedoen. Zoals Theo zegt: voor wat, hoort wat. Als je weet dat één inburgeringscursus 4.600 euro kost aan de gemeenschap, dan besef je dat de prijs die wij vragen – 90 euro – zeker niet buitensporig is. Mensen die dit geld niet hebben, kunnen trouwens nog altijd terecht bij de OCMW’s.”

Wat wint u erbij om asielzoekers geen kinderbijslag meer te geven?

“Dat de dubbelop verdwijnt. Wat gebeurt er vandaag? Als asielzoekers hier toekomen krijgen ze altijd bed, bad, brood en gratis onderwijs voor hun kinderen. Zodra ze een jaar later door de erkenningsprocedure raken, betaalt de overheid retroactief het kindergeld van heel die periode terug. Maar doorheen dat jaar hebben ze al onderhoud in natura gekregen. We pakken dus niets af, we geven het niet meer dubbel. Eerlijk gezegd: ik wist niet dat deze regeling bestond. Die is tijdens de formatie opgedoken. Iedereen rond de tafel was verbaasd en verontwaardigd.”

Groen beschuldigt uw regering van kil en hardvochtig beleid.

(Nors) “Het laatste waar ik zit op te wachten, is op het applaus van de groenen.”

U wil het rechtvaardigheidsgevoel herstellen. Wat doet u met de cowboyverhalen over de voordelen van nieuwkomers? 

“Ik moet toegeven dat op markten en in cafés heel wat mensen rondlopen met idiotieën in hun kop. ‘Jama, die vreemden krijgen meteen een huis en ne oto.’ Als politieke leiders hebben wij ook de taak om daartegen in te gaan.”

Zal uw integratiebeleid de juridische toets doorstaan? 

“Ik denk het, maar ik ben een exacte wetenschapper en geen jurist (Jambon is een informaticus, JVH). Ik moet dus vertrouwen op de adviezen die we hebben ingewonnen. Het voorstel in de startnota van Bart De Wever om de kinderbijslag pas na zes of twaalf maanden toe te kennen aan nieuwkomers bleek juridisch niet haalbaar. Geen enkele jurist kon garanderen dat die maatregel zou standhouden.”

U stapt uit Unia. Dat ruikt naar een afrekening met een kritisch instituut.

“We zijn niet tevreden over Unia, zo eenvoudig is het. Ik denk dat die instelling al meer kwaad dan goed heeft gedaan voor de strijd tegen discriminatie. Daarom beginnen we met een eigen gelijkekansenorgaan dat het Vlaams beleid mee gestalte kan geven. En voor alle duidelijkheid: deze beslissing is geen afrekening. Dat is een flauwekul. Kijk naar het Vlaams Vredesinstituut. Dat is erg kritisch voor de politiek maar werkt wel op een correcte en professionele manier. Unia niet.”

De budgettaire tabel van uw regering blijft geheim. Wat verbergt u?

“Helemaal niets, maar de geplogenheid is dat het Vlaams Parlement de budgettaire tabel in primeur krijgt. Wellicht geef ik al meer cijfers in mijn regeerverklaring.”

De middenveldorganisaties vrezen een kaalslag in hun subsidies.

“We gaan een besparingsinspanning leveren op het Vlaams overheidsapparaat. Dat betekent ook wat knippen in de subsidies. Maar het middenveld moet geen kaalslag vrezen. Nu, mocht ik vandaag zo’n organisatie leiden en ze zouden 1 procent van mijn subsidies afpakken, dan zou ik zeggen: ‘Dit is een aanslag op ons bestaan!’ Idem bij een verlies 5 of 10 procent... Wees gerust: het middenveld zal nog perfect zijn rol kunnen spelen. Iedereen kan reorganiseren en met minder meer doen.”

Voor onderwijs en welzijn is 800 miljoen euro vrijgemaakt. Volstaat dit?

(Snel) “Neen. Mocht ik een oneindig budget hebben, dan zou er 3 à 4 miljard naar welzijn alleen gaan. Maar dat geld heb ik niet. Als je de woedende reacties bekijkt op de afschaffing van de woonbonus – een gunstmaatregel waarvan alle specialisten zeggen dat die een pervers effect heeft op de woningprijzen – dan weet je genoeg. Iedereen wil meer centen voor onderwijs en welzijn. Tegelijk mag je niet besparen op de overheid, mag je ook niet raken aan subsidies en mag je zelfs niets veranderen aan rotte fiscaliteit. Ik denk dat wij een goed evenwicht hebben gevonden. We doen het maximale voor belangrijke departementen zoals onderwijs en welzijn.”

Voor de sociale wachtlijsten maakt u 270 miljoen euro vrij. Dat is minder dan de vorige regering. De nood is eigenlijk 1,6 miljard euro.

“Opnieuw: we hebben er alles uitgehaald op basis van een realistische budgettaire oefening. Maar het is nooit genoeg: dat is het lot van de bestuurder. Mijn regering engageert zich om de wachtlijsten korter te maken. Tussen inkorten en verdwijnen zit echter een paar miljard verschil. Ik kan die wachtlijsten niet wegtoveren.”

Hebt u de klimaatbetogers wel gehoord? Uw groene plannen zijn mager.

“We onderschrijven de doelenrichting 2030 en 2050. We hebben daar concrete plannen voor, met bijvoorbeeld de aanleg van 20.000 hectare natuur en 10.000 hectare bossen. Maar ik laat me niet vangen aan fetisjen zoals het rekeningrijden. 

“Wie denkt dat hij een klimaatrevolutie kan organiseren, die mispakt zich ferm. Alleen de rijken zullen die financieel overleven. Er is voor mij niets zo gemakkelijk om vandaag plechtig te verkondigen dat Vlaanderen klimaatneutraal zal worden tegen 2050. Dan zou ik nogal complimenten krijgen van Greenpeace. En wat moet ik er vervolgens aan doen de komende legislatuur? Niets. Ik ga dan liever voor echte stappen. Zoals de verdubbeling van de Vlaamse zonne- en windenergie.”

Wat met de Europese klimaatdoelen tegen 2020. Gaat u die halen?

“Dat zal heel, heel moeilijk zijn. Ik kan dit in oktober 2019 nog moeilijk rechttrekken. In principe zijn die doelen bindend maar we zullen zien hoe de kwestie zich afwikkelt. Er zijn nog Europese lidstaten die niet aan de eisen voldoen.”

Over de afschaffing van de woonbonus: een gezin verliest snel 25.000 euro.

“Over een looptijd van ruim 20 jaar bekeken gaat het om een serieuze som. Maar alle specialisten zijn het erover eens dat het einde van de woonbonus op termijn voor een correctie in de woningprijzen zal zorgen. Want nu wordt dat fiscaal voordeel, die 25.000, meegeteld in de aankoopprijs. Via een verlaging van de registratierechten helpen we mensen bovendien op het moment dat ze een woning kopen zelf. Vaak zijn ze dan nog jong en hebben ze weinig kapitaal ter beschikking. Net dan komt vadertje staat langs om die registratierechten te innen.”

Kijkt u uit naar uw regeerverklaring?

“Ja, zeker. Ik ga proberen om niet iedereen in slaap te laten vallen.”  (lacht)

De voorbije jaren was er vaak ruzie binnen centrumrechts. De partijen vormden geen geheel. Waarom zou dit nu anders zijn?

“Ik denk dat de drie partijen beseffen dat het ‘gekibbel’ – vooral dan federaal – een van de redenen was waarom we de verkiezingen verloren. Ik ga ervan uit dat we die fout niet herhalen. Ik heb de afgelopen weken aan de onderhandelingstafel het gevoel gekregen dat we een team kunnen vormen. En als ‘MP’ zal ik ervoor zorgen dat iedereen kan scoren op zijn eigen terreinen. Sowieso is het mijn taak om het Vlaamse niveau wat meer in de aandacht te brengen. Kijk naar het parcours van Geert Bourgeois: dat is best fraai. Alleen weten te weinig Vlamingen dit.”

Vreest u niet dat CD&V en Open Vld straks in totale chaos belanden? De voorzittersverkiezingen zullen voor instabiliteit zorgen.

“Eén: dat maakt mijn rekening niet. Ik hou me aan het Vlaams regeerakkoord. Die tekst is bindend voor de drie coalitiepartijen. Alleen in consensus komen daar nog veranderingen aan. Twee: ik denk dat CD&V en Open Vld genoeg bestuurskracht bezitten om deze turbulente periode door te komen. Als ik zie welke kandidaten zich aandienen voor het voorzitterschap, dan lijken me dat allemaal redelijke politici.”

Hoe vaak gaat u clashen met Bart Somers en Open Vld over integratie?

“Ik ken Bart al van bij de VolksUnie Jongeren. Hij is een man met talent, die iets heeft neergezet in Mechelen en bovendien delen we dezelfde inzichten: het toegangsticket tot onze samenleving moet iets duurder worden, maar zodra je dan binnen bent, zullen we je warm omarmen en kan je overal van meegenieten. Bart was tijdens de onderhandelingen zeker niet de man die het vaakst op de rem stond over integratie. Ik weet dat die roddel de ronde doet, maar daar klopt helemaal niets van.”

Wanneer wist u: ik word de nieuwe Vlaams minister-president?

“Toen duidelijk werd dat de federale formatie nog lang zou aanslepen. Bart (De Wever) vond het beter dat hij zich zou toeleggen op die onderhandelingen en dat ik doorschoof naar Vlaanderen. Voor mij is het een eer om deze job te krijgen. Ik zie mij hier, in dit gebouw, twintig jaar geleden als voorzitter van het Overlegcomité van Vlaamse Verenigingen nog op de koffie komen bij (toenmalig minister-president, JVH) Luc Van den Brande (CD&V).”

Wat verwacht u van de federale onderhandelingen?

“Ik hoop dat er een regering op touw gezet wordt die de deelstaten niet constant in de weg loopt. Qua bevoegdheden en beleid. Als een federale regering morgen de lasten op arbeid weer verhoogt, dan kunnen wij onze jobbonus ook verticaal klasseren.”

N-VA kan dus maar beter federaal mee besturen? 

“Een federale regering met of zonder ons zal ongetwijfeld een verschil maken. Maar N-VA moet haar rekening maken: kan ze genoeg van haar regeerprogramma uitvoeren om federale regeringsdeelname te verantwoorden aan de achterban? Ik ga vanuit Vlaanderen geen dictaat uitvaardigen: ‘N-VA moet zeker meedoen.’ Aan de onderhandelingstafel zal straks moeten blijken wat PS juist van plan is.”