Reconstructie: hoe iedere partij een droompost kreeg, behalve CD&V

Het is dinsdagmiddag, half drie. Toekomstig Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) ontvangt op zijn bureau aan het Brusselse Martelaarsplein achtereenvolgens Gwendolyn Rutten (Open Vld), Wouter Beke (CD&V) en Bart De Wever (N-VA). Twee uur eerder is de finale versie van het Vlaamse regeerakkoord online gegaan, maar dat betekent niet dat het werk erop zit. Na de discussies over de inhoud is het nu tijd voor le moment suprême van de formatie: de verdeling van de bevoegdheden onder de drie coalitiepartijen. Wie mag de komende vijf jaar welke departementen bestieren?

Het uitgangspunt van deze laatste onderhandelingsronde is dat de toekomstige regering negen ministers zal tellen. Net zoals de zetels in het parlement worden ook de ministerposten in principe verdeeld volgens het systeem-D’Hondt. Uitgaand van dit systeem heeft N-VA als veruit de grootste partij in de coalitie recht op vijf ministers, CD&V en Open Vld ieder op twee. CD&V zou ook de nieuwe Vlaams Parlementsvoorzitter mogen leveren. De aanstelling van de parlementsvoorzitter, een strategische positie, maakt deel uit van de mix.

Politiek is een kaartspel

In de gesprekken tussen Jambon en Beke wordt dinsdag al snel duidelijk dat de CD&V-voorzitter wil afwijken van het systeem-D’Hondt. Hij eist drie ministerposten: een voor hemzelf, een voor kopvrouw Hilde Crevits én een voor een nieuwkomer – de Brusselaar Benjamin Dalle. Een CD&V-bron: “Beke wist maar al te goed dat hij het tegenover zijn achterban niet kon maken om alleen met Crevits in de regering te stappen.” Beke neemt dit najaar afscheid als CD&V-voorzitter na een historisch slecht verkiezingsresultaat. Binnen de partij klinkt de roep naar vernieuwing steeds luider, zeker bij de jongere generatie. Ook als het over de topfuncties in de regeringen gaat.

Alleen: om die derde ministerpost te kunnen claimen, moet Beke ook iets in ruil geven aan N-VA en Open Vld. “Ken je dat liedje van Lisa Del Bo nog: ‘Liefde is een kaartspel, met jokers en pokers, liefde is een steekspel, van geven en nemen?’ In de politiek geldt dat ook”, luidt het binnen N-VA. Na enkele uren onderhandelen wordt duidelijk welke prijs Beke moet betalen. Hij wordt door De Wever en Rutten gedwongen om het departement Welzijn op te nemen. Tegen zijn zin.

Het zit namelijk zo: in tegenstelling tot wat de laatste weken, met behulp van een aantal strategische lekken, is verschenen in de kranten, is het departement Onderwijs de prioriteit van CD&V. Niet Welzijn. De realpolitieke redenering hierachter: de christendemocraten beseffen dat de budgetten die Jambon I toewijst aan Welzijn lang niet volstaan om de noden te dekken. De toekomstige minister staat voor een schier onmogelijke opdracht om de sector tevreden te houden. Versta: om de christelijke zuil, die Welzijn nog altijd domineert, tevreden te houden. Een hoge CD&V’er vorige week: “Op Welzijn valt er voor onze partij weinig te rapen de komende jaren vrees ik.”

‘We zijn niet van gisteren’

CD&V verkiest daarom een strategische terugtrekking uit Welzijn en een herlancering van kopvrouw Hilde Crevits op Onderwijs. (Niet voor niets zijn de partijwoordvoerders maandag, bij inhoudelijke voorstelling van Jambon I meteen druk in de weer om journalisten duidelijk te maken dat de onderwijsplannen perfect in hun kraam passen.) Maar dat is dus buiten N-VA en Open Vld gerekend. “We zijn niet van gisteren hé”, reageert een bron. “In 2014 probeerde CD&V ons precies hetzelfde te lappen door Onderwijs uit te kleden tijdens de onderhandelingen en dan over te laten aan iemand anders. We hebben diezelfde truc opnieuw doorzien. Beke mag nu zelf Welzijn doen.”

Eens de situatie rond Welzijn is uitgeklaard, moeten Jambon, De Wever, Beke en Rutten de rest van de puzzel nog in elkaar passen. N-VA krijgt als grootste partij nu de keuze uit de twee sleuteldepartementen Onderwijs en Integratie. Daarbij moeten Jambon en De Wever een moeilijke beslissing nemen want de post die zij niet kiezen, belandt in het mandje van Open Vld. 

Onderwijs is aantrekkelijk. In het regeerakkoord mag dit thema dan bijzonder uitvoerig zijn uitgeschreven om miserie achteraf te vermijden, binnen N-VA beseft men dat er beweegruimte blijft voor de toekomstige minister. Bijvoorbeeld om de koepels het vuur aan de schenen te leggen. Inburgering is dan weer ontzettend belangrijk met het oog op de verkiezingen in 2024, als de renaissance van het Vlaams Belang gestopt moet worden. Uiteindelijk kiest N-VA voor Onderwijs – haar prioriteit in de kiescampagne.

Klein grut 

Het gevolg is dat Open Vld toehapt voor Integratie. Mechels burgemeester Bart Somers mag een sprongetje in de lucht maken: hij krijgt zijn droompost. (Dinsdag om 13 uur, tijdens een interview met De Morgen lijkt Jambon trouwens al rekening te houden met dit scenario. Over Somers zegt hij dat ze dezelfde visie delen over integratie en dat hij vertrouwt in zijn talent.) 

Het ‘klein grut’ wordt vervolgens relatief snel verdeeld. N-VA legt haar claim op de departementen Financiën voor Matthias Diependaele en Energie voor Zuhal Demir. CD&V neemt Werk voor Crevits en Media voor Dalle. Open Vld gaat voor Mobiliteit, met Lydia Peeters op die post. N-VA bedingt ook nog het Parlementsvoorzitterschap. Een troostprijs(je) voor uittredend minister-president Liesbeth Homans.

De vergadering wordt dinsdag rond 8 uur afgesloten. Jambon, De Wever, Beke en Rutten spoeden zich naar hun congressen. Tegen de avond lekt bij mondjesmaat de verdeling van de ministerposten. Bij CD&V wordt tot diep in de nacht vergaderd. Niet iedereen is het eens met de casting van de ministers, maar om 2 uur ’s nacht komen – de zichtbaar opgeluchte – Beke, Crevits en Dalle dan toch buiten. “Ik ben tevreden”, zegt Beke, “al begrijp ik dat dit voor sommige mensen niet gemakkelijk is.” 

Ook binnen N-VA leeft ’s avonds een dubbel gevoel. “Ik denk dat we goed onderhandeld hebben”, zegt een bron. “Met de minister-president, de minister van Financiën en de Parlementsvoorzitter hebben we drie functies in handen die belangrijk zijn in het politieke spel. Met Onderwijs, Energie en Cultuur bezetten we mooie departementen. Maar Integratie missen is spijtig. Je moet daar niet flauw over doen. En er zijn altijd mensen die je moet teleurstellen.” In het geval van N-VA zijn dat Homans en Cieltje Van Achter – de schoondochter van Geert Bourgeois. Zij maakte aanspraak op de Brusselse ministerpost die naar Dalle gaat.