Meer dan een half miljoen ontheemden en 3.000 doden: de onzichtbare ramp in Kameroen

In de noordwestelijke en zuidwestelijke provincies, twee Engelstalige gebieden, strijden verschillende separatistische rebellenbewegingen en milities voor onafhankelijkheid. De (overwegend Franstalige) regering in de (Franstalige) hoofdstad Yaoundé beschuldigt hen van terrorisme en heeft hen de oorlog verklaard. Daardoor zijn de Engelstalige regio’s in een spiraal van geweld terechtgekomen.

Beide partijen vergrijpen zich volgens mensenrechtenorganisaties aan ernstige schendingen van de mensenrechten. Tientallen filmpjes op de sociale media laten de meest gruwelijke misdaden zien: militairen die dorpen in brand steken en burgers executeren en verkrachten,  maar ook militieleden die schoolkinderen ontvoeren en militairen vermoorden. Experten van BBC World en Human Rights Watch hebben al enkele van die filmpjes geanalyseerd en als authentiek beoordeeld.

De inwoners van de Engelstalige regio’s slaan massaal op de vlucht voor het geweld. Dat zegt Hannah Gibbins, hoofd van het International Rescue Committee in Kameroen. Ze is één van de weinige internationale waarnemers die in het Engelstalige gebied werken, want de overheid heeft de toegang tot de regio beperkt. Journalisten mogen er al helemaal niet binnen. Hannah Gibbins was in Nederland op uitnodiging van Stichting Vluchteling.

In een gesprek met onze redactie vertelt ze hoe de mensen vaak halsoverkop hun dorpen moeten ontvluchten. “Ze moeten lopen tot ze een plek vinden waar ze zich veiliger voelen. Voor hen is vluchten geen keuze, maar een noodzaak. Ze hebben geen toegang tot voedsel en medische zorgen. Ze hadden zelfs niet de tijd om extra kledij of dekens mee te nemen.”

“Dit is een beschermingscrisis”, vervolgt Gibbins. “58% van de vrouwen en meisjes in het gebied waren slachtoffer van geweld, gericht tegen vrouwen, zoals verkrachtingen.”

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" en lees verder onder de video:

Met 530.000 ontheemden en vluchtelingen is de crisis in West-Kameroen één van de ergste humanitaire crisissen van het moment. “Maar ze krijgt niet de aandacht die de crisis in Syrië of Jemen wel krijgt”.

Dat komt omdat de regering de toegang tot het gebied quasi onmogelijk maakt, voor journalisten, maar ook voor hulporganisaties. Het Internationale Rescue Committee wordt wel toegelaten. Maar door het geweld en de vele checkpoints (van zowel milities als het regeringsleger) geraken de hulpverleners niet in de afgelegen gebieden waar de meeste burgers schuilen. ”Deze regio is nieuw voor humanitaire hulp. We moeten langzaam te werk gaan om het vertrouwen van de mensen te wekken. Toegang krijgen tot de meest kwetsbaren is bijzonder moeilijk”, zegt Hannah Gibbins.

“Vele inwoners geloven dat de voedselhulp die binnenkomt, giftig is. Daarom proberen we hen voedselbonnen te geven, waarmee ze eten kunnen kopen op de lokale markt.” Naar verluidt verspreiden de separatisten het gerucht dat de hulpverleners en de Kameroense overheid de mensen willen vergiftigen.

De wortels van het conflict liggen in de koloniale tijd. Kameroen was een kolonie van Duitsland, maar werd veroverd door de Fransen en de Britten en gesplitst in een Frans en een Brits deel. Na de onafhankelijkheid in 1960 werden de gebieden samengevoegd.

Het Engelstalig gebied (20% van de bevolking) is echter altijd achtergesteld door de regering, die wordt gedomineerd door de Franstalige meerderheid. Toen de advocaten en leraren daartegen kwamen protesteren in de hoofdstad Yaoundé, in 2016 en 2017, werd dat protest hardhandig neergeslagen door de ordediensten. Er vielen tientallen doden.

Dat heeft de steun voor de separatisten, tot dan toe een kleine minderheid, vergroot. Enkele radicalere afscheidingsbewegingen riepen de onafhankelijke staat Ambazonië uit. De regering zette hen weg als terroristen en verklaarde hen de oorlog, het begin van het huidige conflict.

Doordat de bevolking nu voortdurend op de vlucht moet, kunnen de boeren hun land niet bewerken. Dat veroorzaakt voedseltekorten en hogere voedselprijzen. Voedselhulp geraakt amper ter plaatse.

“Soms moeten mensen in bepaalde gebieden wekenlang binnen blijven en veranderen de steden en dorpen in ‘ghost towns’. Dat heeft een enorme impact op de lokale economie”, getuigt Hannah Gibbins.

Een bijkomend gevolg van het aanhoudende geweld is dat 80% van de scholen gesloten zijn. “En dat voor het vierde schooljaar op rij,” zegt Hannah Gibbins, “dat zal gevolgen hebben op lange termijn, zowel voor de kinderen als voor de toekomst van het land. Ze kunnen de schade nog enigszins inhalen, maar dan moet de situatie dringend verbeteren”.

De Kameroense president Paul Biya, 86 jaar oud en al bijna 37 jaar aan de macht, heeft onder internationale druk een ‘Grote Nationale Dialoog’ georganiseerd. Vijf dagen lang moeten de verschillende partijen in een congrescentrum in de hoofdstad naar een oplossing zoeken.

“Er is absoluut een politieke oplossing nodig voor dit probleem, maar dan moeten er wel zoveel mogelijk betrokken partijen rond de tafel zitten”, aldus Hannah Gibbins.

Maar geen van de separatistische milities is uitgenodigd. De regering weigert bovendien na te denken over meer autonomie en rekent volgens analisten van de denktank International Crisis Group op een militaire overwinning. De radicale separatisten willen ook geen water bij de wijn doen en blijven onafhankelijkheid eisen. De meer gematigde opstandelingen die bereid zijn een compromis te sluiten en veel steun genieten bij de bevolking, hebben momenteel niet echt een stem in het debat.

De crisis in het Engelstalig gebied is trouwens niet de enige in het land. In het oosten groeit de onveiligheid door de instroom van honderdduizenden vluchtelingen uit de Centraal-Afrikaanse Republiek en in het noorden is er de constante dreiging van terreurbeweging Boko Haram en de vluchtelingenstroom die daarmee samenhangt.