Inburgering en integratie in het nieuwe Vlaamse regeerakkoord: over wie gaat het? En wat staat hen te wachten?

Voor alle duidelijkheid: in het Vlaamse regeerakkoord staat niks over wie er al dan niet binnen mag in ons land. Ook over wie wel of niet mag blijven gaat het niet. Dat is immers geen Vlaamse bevoegdheid, dat zit op het federale niveau. Over wat gaat het dan wel? Inburgering en toegang tot sociale voordelen.

Er zijn heel wat mensen die inburgeringscursussen volgen in ons land. Iedereen die naar hier migreert mag het, het is een recht. Dat betekent dus ook dat wie uit een andere EU-lidstaat komt er gebruik van kan maken om snel onze taal te leren en samenleving te leren kennen. Zij zijn de grootste groep. Voor wie van buiten de EU naar hier komt, is inburgeren niet alleen een recht, het is ook een plicht. 

Het inburgeringstraject is op dit moment gratis. Dat wordt in de toekomst betalend, voor iedereen. Wie verplicht moet inburgeren zal dus ook verplicht betalen. In totaal zal het minimaal 360 euro kosten, maar dat bedrag moet niet meteen bij aanvang op tafel gelegd worden. Elke stap kost 90 euro: 

• Taalcursus tot basiskennis Nederlands
• Maatschappelijke oriëntatie
• Examen per vak

Aan niet slagen hangt een prijskaartje, want wie herexamen heeft, betaalt nog eens 90 euro. 

De impact zal wellicht het grootst zijn voor de vluchtelingen. Maar daarover zei de nieuwe Vlaams minister-president Jan Jambon al maandag in Terzake: "We zijn geen onmensen". Wie niet de nodige middelen heeft, kan aankloppen bij het OCMW.

Dat betekent wel een extra kost voor de gemeenten die al voor een groot deel instaan voor de praktische integratie van vluchtelingen. In die gevallen is het dan ook gewoon "een vestzak-broekzak maatregel", zoals Johan Wets onderzoeker (KU Leuven) terecht vaststelde op Radio 1. 

Opvallend, want onverwacht is dat asielzoekers niet meer kunnen beginnen met inburgeren. Enkel wie in het "Vreemdelingenregister" staat, behoort tot de doelgroep vanaf nu. En asielzoekers staan ingeschreven in het "Wachtregister".

Een asielprocedure duurt tegenwoordig gemiddeld 1 jaar. De voorbije jaren werden de mensen in opvangcentra aangemoedigd om zo snel mogelijk met de lessen Nederlands te beginnen. Als asielzoekers erkend worden als vluchteling moeten ze immers meteen een eigen woning zoeken. Ze moeten ook zo snel mogelijk aan de slag en dan komt zo'n basiskennis Nederlands van pas.

In de toekomst zal dat dus niet meer kunnen. Pas na dat eerste jaar mogen ze beginnen. Gaat daar dan geen kostbare tijd verloren?

Of 360 euro een groot bedrag is, is voor discussie vatbaar. Het bedrag is volgens onderhandelaars berekend volgens de kostprijs van volwassenenonderwijs. Dat is rond de 30 eurocent per uur les. De kostprijs voor de gebruiker ligt een pak lager dan de reële kost, toch al gauw een paar duizend euro.

Om te bepalen of een bedrag hoog is of niet, zou je ook kunnen vergelijken met andere landen. Zo is ook in Nederland de inburgering betalend. Voor een taalcursus betaalt de vreemdeling daar duizenden euro's. Om die te bekostigen bestaan er studieleningen. Wie binnen een vastgelegde termijn slaagt voor het examen, moet die lening niet terugbetalen. De gevolgen zijn wel groot voor wie niet slaagt: die start met schulden aan het leven in Nederland.

De Vlaamse regering legt de lat hoger voor de groep mensen die verplicht moeten inburgeren. Tot vandaag is het verwachte taalniveau aan het einde van het inburgeringstraject een basiskennis (A2). Daar wordt nu een luik aan toegevoegd. Twee jaar na het slagen voor de basiskennis, moet een verplicht inburgeraar ook slagen voor een examen luisteren en spreken op een hoger niveau (B1).

Over hoe dat niveau behaald moet worden is het regeerakkoord vaag. Het moet op "eigen initiatief". Dat kan via taallessen, maar over wat die zouden kosten staat niks. Het kan ook via "benutting van oefenkansen". 

Daar moet wel aan toegevoegd worden dat de verplichting van het extra examen niet geldt voor wie intussen werkt, een opleiding volgt of studeert. Daaruit kun je concluderen dat de regering focust op meer integratie van de inactieve vreemdeling (bijvoorbeeld een huismoeder). 

Als een inburgeraar niet slaagt, moet die dus een herexamen afleggen. Dat kost nog eens 90 euro extra. En wat als ze dan nog altijd niet slagen? Daarover staat niks in het regeerakkoord. Wel duikt er een merkwaardige alinea op die spreekt over advies voor het “al dan niet verlengen” van de verblijfsvergunning aan Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ).

Helemaal duidelijk is het niet waarop gedoeld wordt. Als het gaat over vluchtelingen die dus een beschermingsstatus hebben, dan kan integratie nooit een reden zijn om een erkenning in te trekken. De focus zou kunnen liggen op zogenoemde huwelijksmigratie, voor de bruid of bruidegom van buiten de EU. Maar mocht het ooit zo ver komen dat er gevolgen zijn voor de verblijfstatus dan zal dat op federaal niveau beslist moeten worden, Vlaanderen is hier niet voor bevoegd.

Tijdens de onderhandelingen rees de vraag of er boetes zouden komen, als stok achter de deur. Maar die boetes bestaan al. Wie niet op tijd aan de verplichte inburgering begint of het traject niet volgt zoals afgesproken, krijgt een boete. Daarvoor is het handhavingsbeleid sinds 2009 in voege. Het Agentschap Binnenlands Bestuur legt administratieve boetes op.  Die liggen tussen de 50 en 5.000 euro.

Bij 1.500 verplichte inburgeraars werd vorig jaar "een inbreuk" vastgesteld. De meeste boetes liggen tussen de 50 en 250 euro. Maar een enkeling die "onwillig" was moest meer dan 1.000 euro tot een paar duizend euro betalen.

Wie verplicht moet inburgeren zal in de toekomst ook altijd een buddy krijgen. Dat is nieuw. Hier en daar bestaan er al buddy's en die blijken echt te helpen om sneller te integreren. Zo'n buddy is een Belg die in de praktijk toont hoe wij hier leven, die letterlijk mee op sleeptouw neemt .

In het regeerakkoord staat dat de buddy 40 uur lang moet helpen bij het uitbouwen van een netwerk. Dat netwerk is cruciaal bij integratie en zal nu dus actiever aangepakt worden. Dat kan via een kennismakingsstage bij een bedrijf, een vereniging of via vrijwilligerswerk. De grote vraag is nu hoe dat buddyproject zal uitgewerkt worden. Is daar budget voor vrijgemaakt? Zal dat door vrijwilligers gebeuren en zo ja, krijgen die daar dan een opleiding voor?

In het regeerakkoord wordt benadrukt dat de lokale besturen de "regisseurs" zijn van het integratiebeleid. Dat is een erkenning voor het vele werk en de energie die dagdagelijks op lokaal niveau verzet wordt. Maar daarmee rijst wellicht ook volgende vraag bij de lokale besturen: in hoeverre worden de nieuwe maatregelen een afschuifoperatie naar de lokale besturen of krijgen ze ook bijkomende ondersteuning van de Vlaamse overheid?

Vreemdelingen die aanspraak willen maken op een zorgbudget bij zwaar zorgbehoevendendheid (ouderen of met beperking of zwaar ziek) zullen in de toekomst eerst 10 jaar lang onafgebroken de premie moeten betalen voor ze iets kunnen krijgen. Op dit moment moeten ze 5 jaar bijdragen voor ze er recht op hebben. Dat wordt dus een pak strenger.

Een nieuwkomer die een sociale woning wil, zal langer op de wachtlijst staan. Over sociale woningen staat niks in het hoofdstuk inburgering en integratie. Ook bij wonen worden vreemdelingen niet expliciet vermeld. De regel die algemeen zal ingevoerd worden gaat over lokale verankering, die voor elke inwoner in Vlaanderen geldt.

Om van voorrang te kunnen genieten moet je in de laatste 10 jaar 5 jaar onafgebroken in de gemeente gewoond hebben waar je een aanvraag doet. 

De impact van die maatregel zal wellicht het zwaarst zijn voor nieuwkomers. Zij wonen bij aankomst per definitie in geen enkele gemeente al 5 jaar onafgebroken.

Daarbij moet gezegd worden dat er nu al in heel veel steden en gemeenten zo'n voorrangsregel geldt. Het overgrote deel vraagt nu minstens 3 jaar, dat wordt nu dus nog wat langer.

Asielzoekers krijgen geen kinderbijslag. Voor alle duidelijkheid: ook nu is dat al zo.  Geen verandering dus. Asielzoekers krijgen enkel bed, bad, brood. Alle noodzakelijke kosten worden gedragen door de opvangdiensten. Ook de schoolkosten van kinderen dus.

Wie erkend wordt als vluchteling krijgt op dit moment wel kindergeld (groeipakket heet het nu) voor de maanden tijdens de asielprocedure. Achteraf dus een som geld. Dat wil de nieuwe bestuursploeg afschaffen.

N-VA legde de voorbije jaren meermaals het voorstel op tafel om pas 6 maanden later kinderbijslag te beginnen uitkeren. Het stond ook in de startnota van Bart De Wever. Maar daar konden Open VLD en CD&V niet mee akkoord gaan. De redenering dat alle kinderen gelijke kansen moeten hebben en dat die niet mogen afhangen van het statuut van de ouders hield dus stand. 

De N-VA wilde de bevoegdheid graag. Maar nog liever wilden ze Onderwijs en de partijen kiezen elk om de beurt. Nadat de N-VA Onderwijs koos, kon Open VLD dus Inburgering en Integratie kiezen.

Bart Somers zat van in het begin mee aan de onderhandelingstafel. Toen al was duidelijk dat hij deze bevoegdheid graag wilde. Als burgemeester van Mechelen profileerde hij zich de voorbije jaren op samenleven. In zijn communicatie neemt hij steevast afstand van een "wij-zij"-tegenstelling. Samenleven staat centraal. Hij noemt zich nu ook minister van Samenleven en niet van Integratie en Inburgering. De retoriek zal dus zijn stempel dragen. De krachtlijnen van het beleid liggen vast, het is uitkijken hoe hij het zal invullen. 

Voor de nieuwsgieren: je ziet in de kleine details dat Somers mee aan tafel zat. Zo is er sprake van één project in het document. Toevallig of niet gaat het om een proefproject in Mechelen. Ze experimenteren er met een kortere opleiding tot sociaal tolk. De vraag naar sociaal tolken is momenteel groter dan het aanbod. Als het Mechelse proefproject een succes blijkt (eindevaluatie voorzien in februari), dan zou het uitgebreid worden in heel Vlaanderen.