‘Gelukkig zijn we yin en yang’: Maaike Neuville en Bas Devos, geliefden en filmmakers

Maaike Neuville en Bas Devos delen veel. Zoals een appartement in een bevallig stukje Brussel, een kind van 4 jaar oud, en de drang om achter een camera te staan. Op deze woensdagavond delen ze ook een pot thee. Thee om goed te slapen, want zij moet de volgende ochtend om vijf uur uit haar bed om te gaan draaien voor een nieuwe televisieserie, en hij heeft ook best pittige weken achter de rug.

De nieuwe, derde film van Devos ging in mei in première op het Quinzaine des Réalisateurs, een nevensectie van het Filmfestival van Cannes, en wordt volgend weekend voor het eerst in België getoond op Film Fest Gent. In Ghost Tropic valt de 58-jarige Khadija ’s avonds na haar werk in slaap op de metro, wordt ze aan de andere kant van Brussel weer wakker en moet ze door de nachtelijke stad te voet naar huis. De film werd slechts in vijftien dagen (nachten, eigenlijk) gedraaid met een klein budget. En terwijl Devos aan zijn vorige films Violet en Hellhole – waarmee hij hoge ogen gooide in binnen- en buitenland – zes maanden tot een jaar besteedde aan de afwerking, moest hij dat nu voor Ghost Tropic in een maand doen. Devos: “Ik ben even in paniek geschoten. (lacht) Maar als Cannes je zelf vraagt om een film in te dienen, is het nogal moeilijk om nee te zeggen.”

Een zachte film, zo omschrijft Devos zelf zijn derde worp. Een film die de verwachte valkuilen achter zich laat en de stad níét laat zien als een donker monster vol geweld en agressieve mannen. “Het was mijn uitdrukkelijke bedoeling om te vertrekken van een hoofdpersonage dat goedheid uitstraalt. We gaan niet op zoek naar het sensationele dat automatisch met Brussel wordt geassocieerd.”

> Win een duoticket voor ‘Ghost Tropic’, de keuze van de redactie tijdens Film Fest Gent

Het hoofdpersonage draagt een hoofddoek. Was dat een bewuste keuze?

Bas Devos: “Ja, hoewel het in de film op geen enkel moment over Khadija’s identiteit als moslima gaat. Gesluierde vrouwen van middelbare leeftijd maken een groot deel uit van deze maatschappij, en toch zijn ze compleet afwezig in onze beeldcultuur. Ik heb veel van die vrouwen leren kennen tijdens het maken van Hellhole. Daarvoor zat ik zelf ook met het vooroordeel van timide vrouwen die zich laten doen, maar ik heb ontdekt dat het juist heel sterke vrouwen zijn. Daarom ook wilde ik hen meer zichtbaar maken.”

Maaike, jij hebt ook een rol in deze film. Net als in de twee vorige films van Bas, trouwens. Hoe komt dat? Zijn er rekeningen te vereffenen tussen jullie?

Maaike Neuville: (lacht) “Nee, toch niet. Bas betrekt de mensen die hij graag ziet altijd in zijn films, of dat nu voor of achter de camera is. En daar hoor ik dus blijkbaar bij. (lacht) In Violet was ik serveerster in een restaurant, in Hellhole was ik een lerares. Maar daar word ik zo flou in beeld gebracht dat je mij totaal niet herkent. Ik had hem gewaarschuwd dat ik hem zou verlaten als hij mij nog eens zo wazig zou maken, en in Ghost Tropic krijg ik al wat meer schermtijd. Als het zo doorgaat, ben ik binnen een paar films zijn leading actress.”(lacht)

Devos: “Ik vind Maaike gewoon een heel goeie actrice. Maar wat ik niet kan, is een rol voor iemand schrijven. Dat zou ik te beklemmend vinden. Als ik het personage heb gecreëerd, zie ik welke acteur erbij past, niet omgekeerd. Terwijl ik voor Ghost Tropic een scène aan het schrijven was waarbij het hoofdpersonage een vrouw ontmoet die de winkel van een tankstation uitbaat, dacht ik: die vrouw is Maaike.”

Neuville: “Ik vind Bas zijn manier van werken ook heel fijn. Hij vraagt je niet om je personage te analyseren. Hij vraagt je om op de set te komen en er te zijn, in de kleren van je personage. Je hoeft zelfs niets speciaals te doen. Er zijn en je laten bekijken is genoeg. Heerlijk is dat. Mensen die op een scherm écht aanwezig zijn – onbeschermd, alsof je even in hun ziel mag kijken – vind ik zelf ook heel mooi om te zien. Zoals de acteurs in La vie d’Adèle.”

Devos: “Ik ga inderdaad niet aan een acteur vertellen welke achtergrond een personage heeft, hoe die in het leven staat of welke psychologische motivering die voor zijn handelen heeft. Ik hou net van het irrationele van mensen. We handelen of denken toch niet noodzakelijk volgens een sluitende logica?”

Neuville: “Waar ik ook van hou in Bas zijn films, is dat hij je opnieuw leert kijken. Je krijgt er de tijd voor, omdat de shots lang zijn. Dat kan lastig zijn, hoor. Tijdens het kijken naar Hellhole merkte ik dat ik een aantal keer tegen mezelf zat aan te schuren, omdat het niet genoeg vooruitging naar mijn zin. Maar na een halve minuut kijk je dan ineens toch naar de rechterbovenhoek van het scherm en merk je daar iets op dat je ervoor niet gezien had. Dat zie je niet meer zo vaak in de cinema.”

Daardoor worden je films ook vaak om­schre­ven als cinefiele films.

Devos: “Enkel in Vlaanderen wordt dat onderscheid tussen zogenaamde cinefiele en publieksfilms gemaakt. In het buitenland word ik daar nooit mee geconfronteerd.”

Neuville: “Dat onderscheid is onterecht. Er zijn zoveel tussenvormen. En er bestaan genoeg auteursfilms voor een groot publiek. Neem Girl. Of Amour van Haneke. Als maker wil je natuurlijk graag een groot publiek bereiken, maar je moet vooral maken wat je wilt maken, waar je zelf warm van wordt. Films die gemaakt zijn vanuit het hart, ik ben er vast van overtuigd dat mensen dat zien en oppikken.”

Devos: “Ik denk zelfs dat mensen op zoek zijn naar zulke films. Het probleem is dat films zoals die van mij niet altijd zichtbaar zijn in het grote aanbod, omdat ze geen commerciële machinerie achter zich hebben. Nochtans kan echt iedereen naar een film als Ghost Tropic gaan kijken, vind ik.”

Maaike, mensen weten misschien niet dat jij naast actrice ook filmmaker bent. Je hebt vier kortfilms op je naam staan, en je spreekt al langer over je eerste langspeelfilm.

Neuville: “Wel, het scenario is geschreven, en ik heb net het dossier ingediend om steun te krijgen van het VAF (Vlaams Audiovisueel Fonds) voor de productie ervan. De film heet Is a Woman en het is een portret van negen vrouwen in Brussel die elk op hun eigen manier de grenzen van hun identiteit opzoeken. De film vertrekt van een persoonlijke vraag die ik mij ben beginnen te stellen naar aanleiding van de MeToo-beweging: wat is dat, vrouwelijkheid? Vroeger was ik daar namelijk niet mee bezig. Ik beschouwde mezelf vooral als een mens, niet specifiek als een vrouw. Maar dat doe ik nog steeds, en de film is een uitnodiging om die strakke opdeling man-vrouw open te breken. Er zijn momenten waarop ik me meer man dan vrouw voel. En omgekeerd.”

Heb je over het scenario met Bas overlegd?

Neuville: “Zeker. Ik praat veel meer met Bas over mijn werk dan hij met mij over zijn werk. Wij hebben een totaal andere manier van werken. Bas wil liever in zichzelf zoeken tot er iets naar buiten komt dat presentabel is; ik heb die gesprekken juist nodig om te kunnen nadenken over de essentie. Toch heb ik voor deze film in de eerste fase vooral veel gesprekken gehad met enkele vrouwen die in mijn film zullen acteren. Ik weet niet of je het gemerkt hebt, Bas, maar je stond er dus iets meer buiten deze keer.”

Hoe hebben jullie als koppel dan gesproken over de MeToo-vragen waar Maaike mee zat?

Neuville: “Ik ben me zeker meer bewust geworden van bijvoorbeeld de dynamiek die vaak in een gesprek ontstaat. Dat een man met het grootste gemak iets uitlegt, terwijl ik me veel onzekerder voel om me te laten horen. Als ik dan spreek, is dat vaak vanuit het gevoel dat ik iets móét zeggen en dan ook nog luid genoeg omdat het anders niet wordt opgepikt. Dat minderwaardigheidsgevoel zit er wel diep ingebakken. In veel vrouwen, denk ik. Maar in sommige mannen misschien ook.”

Devos: “Ik snap wat Maaike zegt. En ik herken me soms ook wel in dat patserige manbeeld. Maar ik probeer zo goed mogelijk mijn eigen positie als witte man te begrijpen. Het leert me ook om te kijken en luisteren naar anderen, denk ik.”

Wordt hier thuis eigenlijk veel over film gepraat? Overlopen jullie de cinemato­grafische bibliotheek terwijl jullie preisoep maken of aan de afwas staan?

Devos: “Goh, ik ben niet overdreven veel met film bezig. Veel meer met muziek. De vorm om mij uit te drukken zal altijd film zijn, maar als ik kon kiezen, was ik toch een muzikant?” (lacht)

Neuville: “We praten wel eens over de nieuwste Tarantino, hoor, maar we zijn inderdaad geen maniakken.”

Devos: “Ik heb wel veel films gezien en kan er best een aardig stukje over doorbomen, maar ik ben veel meer bezig met kijken naar de wereld dan met kijken naar films. Mensen in de tram inspireren mij meer dan personages op het scherm.”

De wereld is de beste film.

Devos: “Soms wel, ja.”

Neuville: “Wij verschillen wel in hóé we kijken. Om de wereld te begrijpen, kijkt Bas naar buiten. Ik kijk naar binnen, naar mezelf. Omdat ik denk: hoe dieper ik kijk, hoe groter de kans dat ik tot een soort essentie kom die andere mensen ook ervaren.”

Devos: “Dat klopt helemaal. Op dat vlak zijn wij compleet tegenovergesteld.”

Neuville: “Wij zijn yin en yang, hè.”

Devos: “Dat is juist prettig. Daarom ben ik zo graag bij jou. Mocht jij zijn zoals ik, het zou een behoorlijk ongelukkige relatie zijn.”

Brussel is wel een rode draad in jullie werk?

Neuville: “Het gaat bij ons vooral over de grootstad. Een plek waar veel mensen van verschillend allooi móéten samenleven. Daar zijn we zelf natuurlijk ook mee bezig, aangezien we hier wonen. Ik ben in 2006 naar Brussel verhuisd, en Bas woont hier al 18 jaar.”

Twee hoogopgeleiden die in de culturele sector werken en in een fijn stukje Brussel wonen: jullie zouden gemakkelijk weggezet kunnen worden als linkse mutsen die alleen maar het positieve van Brussel zien.

Devos: “Dat zou wel heel jammer zijn, want geen van ons beiden zegt dat Brussel fantastisch is. Hellhole geeft geen rooskleurig beeld van Brussel. Ghost Tropic is ook niet naïef. In mijn films probeer ik juist het idee te vangen dat dit een heel complexe samenleving is waarin mensen samenleven die compleet anders denken over de dingen.”

Neuville: “Het is wel een feit dat je heel gemakkelijk in een cocon terechtkomt. Wij ook. Onlangs nog kwamen we tot de conclusie dat we bijna enkel Nederlandstalige vrienden hebben. Maar we proberen wel geregeld uit die comfortzone te stappen. Ook in de films die we maken.”

Devos: “Het is niet omdat je gelooft dat deze stad kan werken, dat je het ook eens bent met alles wat iedereen hier doet. Dat is nonsens. Je moet voortdurend grenzen durven te stellen en kwaad zijn als er iets misloopt.”

Inwoners van Brussel voelen zich altijd geneigd om de stad te verdedigen.

Devos: “Ik voel geen enkele behoefte om iets te verdedigen. Ik kan alleen maar beschrijven hoe het is om hier te wonen vanuit mijn perspectief. Ik verhoud mij tegenover Brussel als een kritische mens die vragen stelt bij alles wat er gebeurt. Maar dat zou ik ook doen als ik pakweg in Deurne woonde. De belangrijkste reden waarom ik hier films maak, is omdat het een heel visuele stad is. Het is geweldig om in Brussel te filmen en te fotograferen.”

Jullie wonen in Schaarbeek, dat ondertussen bekendstaat als de gemeente waar mensen door auto’s van het voetpad worden gemaaid. Is dat iets wat jullie bezighoudt?

Neuville: “Natuurlijk. Dat is een grote angst van ons. Maar het is een realiteit waarmee je moet leven. Er zijn ondertussen wel een aantal maatregelen genomen. Je kunt alleen maar hopen dat het besef uiteindelijk bij iedereen zal indalen.”

Devos: “Is je vraag ook of het ons doet twijfelen om hier te wonen?”

Neuville: “Dat heb ik nog niet gehad.”

Devos: “Ik ook niet.”

Neuville: “Alles kan altijd overal gebeuren. Je kunt wegtrekken uit Schaarbeek omdat je bang bent dat je kind omvergereden wordt, maar in een dorp kunnen er even gevaarlijke steenwegen zijn.”

Devos: “Onze dochter komt nooit alleen op straat, dus op dit moment maak ik me niet zoveel zorgen. Maar als ik me realiseer dat ze over enkele jaren een puber is die zal uitgaan in deze stad, kan ik wel eens denken: shit. Tegelijk weet ik dat ze zoveel verder zal staan dan ik op die leeftijd. Ik ben in Essen opgegroeid: dat was heel anders, natuurlijk.” (lacht)

Neuville: “Ik in Bertem, en ik zou zo graag in een stad als Brussel groot geworden zijn. Ik heb hier twee nichtjes wonen, en als ik hen bekijk, met hun vrienden en vriendinnen, waar kleur geen rol meer speelt, die midden in het leven staan en zo cool zijn, denk ik altijd: heerlijk. Toen onze dochter naar de crèche ging, was zij een van de weinige blanke kinderen. Voor haar is kleur een evidentie, en daar zijn wij heel blij mee.”

Bas, de personages in jouw films lijken niet te barsten van de levenslust.

Devos: “Is dat zo? Ghost Tropic begint nochtans met Khadija die de slappe lach heeft. Maar in mijn films toon ik wel vaak mensen alleen. Omdat ik op die manier het best kan observeren wat er omgaat in hun hoofd. Dat hoeft niks bijzonders te zijn. Gedachten als ‘Wat ga ik vanavond eten?’ of ‘Ik moet de vuilniszakken nog buitenzetten’ zijn misschien banaal, maar we zijn er allemaal mee bezig. Het geeft troost, vind ik. Het geeft mij het gevoel niet alleen te zijn.”

Hoe levenslustig zal jouw film zijn, Maaike?

Neuville: “Ik heb wel een viering van het leven voor ogen. De personages komen met pijnlijke zaken in aanraking, maar er wordt heel veel gedanst en er zijn veel uitbundige emoties. Het hele gamma aan wat dan vrouwelijkheid genoemd wordt, zit erin: hysterie, zachtheid, lelijkheid, seks. Ik zie het als een ontploffende bom van vrouwelijkheid. Totaal iets anders dus dan wat Bas Devos doorgaans maakt.” (schatert)

Devos: “Mijn eerste film ging over rouwen, dus dan zou uitbundigheid misschien ook wat raar zijn.”

Neuville: “Dat delen we wel: in alle films die wij maken, gaat het over verlies. En over hoe machteloos we vaak staan tegenover het leven.”

Devos: “Iedereen maakt shit mee in zijn leven. Dingen waarvan je denkt: dit kom ik nooit te boven. En toch lukt dat meestal wel. Hoewel we constant afscheid moeten nemen, gaan we door, en blijven we zin en vreugde vinden. Dat vind ik heel bijzonder.”

Neuville: “Mensen zijn bang om pijn of verdriet te hebben, maar dat hoeft niet, denk ik. Zo’n periode kan vaak ook iets in gang zetten en naar verandering leiden.”

Jij hebt toch een korte film gemaakt over de dood van je moeder?

Neuville: Twee jaar geleden heb ik Rouwdagboek gemaakt. Ik had hem opgestuurd naar enkele festivals, maar hij is niet opgepikt. Sinds kort kun je hem wel bekijken op mijn Vimeo-account. Ik heb die film in de eerste plaats voor mezelf gemaakt, als deel van mijn rouwproces, maar ook om te delen met mensen. Rouwdagboek gaat voor mij over een tweespalt. Enerzijds is er het fysieke lijden dat je doormaakt omdat iemand er niet meer is. Aan de andere kant is er een vorm van geluk in mijn leven gekomen die ik tot dan niet kende, namelijk de pure liefde voor en van mijn mama. Er hebben nu een 200-tal mensen naar gekeken, en in distributietermen is dat natuurlijk belachelijk weinig, maar voor mij betekent het heel veel.”

Gaat Bas eigenlijk een rol krijgen in je nieuwe film?

Devos: (lacht) “Ik wil wel een struikelende passant zijn, maar meer ook niet.”

Neuville: “Een rol zal het in elk geval niet zijn, want alle mannenrollen zijn er uitgeschreven. Het wordt een film met echt alleen maar vrouwen. Maar struikelende passant vind ik geen slecht idee.”

Devos: “En dan val ik in een diepe, diepe put. (lacht) Acteren is geen ambitie van mij. Voor een camera staan zie ik als iemand die een geweer tegen je kop zet en zegt: ‘Doe maar normaal.’ Zelfs van de fotograaf nu word ik al nerveus.”

Neuville: “Grappig, ik heb het amper door dat er foto’s worden genomen.”

Bestaat de kans dat jullie ooit samen iets gaan maken?

Devos: “Wel, we hebben het er onlangs nog over gehad. We vinden het allebei een prikkelende gedachte, maar ik heb toch wat reserves. Voor mij is een film maken een van de weinige echt private dingen die ik heb. Ik deel heel gemakkelijk met mensen die ik graag zie, en ik heb ook niet het gevoel dat ik veel te verbergen heb, maar iets maken gaat over mijn eigen hoofd, en dus ook over de confrontatie met hoe gelimiteerd ik ben en hoe nutteloos ik mezelf soms vind. Op dit moment lijkt het me moeilijk om daar iemand anders bij te betrekken. Ik wil mezelf daarin beschermen.”

Neuville: “Volgens mij kan dat juist een interessant uitgangspunt zijn. We zouden toch een kader kunnen scheppen voor die twee verschillende manieren van werken? Misschien moeten we beginnen met een kortfilm, Bas. Ik maak die op mijn manier en jij op de jouwe. En dan monteren we die achter elkaar en noemen we die Man-vrouw. (lacht) Of misschien moeten we nog wat langer nadenken over een goeie titel.”

Devos: “Alstublieft, nee! Laat mij gewoon in die put vallen!” (lacht)

Op woensdag 16 oktober is er in Kinepolis Gent exclusief voor De Morgen-lezers een screening van Ghost Tropic, met aansluitend een Q&A met Bas Devos en een hapje en een drankje. Win tickets via de De Morgen-app.