Griekse eiland Samothraki "verdwijnt" door eetlust van onverzadigbare geiten
Geiten hoeden, het is al decennialang een bron van inkomsten en een manier van leven op het desolate Griekse eiland Samothraki. Maar de naar schatting 50.000 geiten op het eiland eten Samothraki, het eiland van het iconische gevleugelde Niké-beeld, stilaan op. Letterlijk. En dat heeft niet alleen gevolgen voor de natuur, maar ook voor de economie op het eiland. Het water staat de herders aan de lippen. Hoe kan je economie en duurzaamheid met elkaar verzoenen?
Samothraki, een afgelegen eiland in de noordelijke Egeïsche Zee, op zo'n twee uur varen van Alexandroupoli, een Griekse stad bij de grens met Turkije. Met eiken- en kastanjebossen, watervallen en een ruwe kustlijn beschikt het eiland over een wilde schoonheid. Er wonen slechts 3.000 mensen. Een ideaal toevluchtsoord voor mensen die bezinning en rust willen opzoeken, zo lijkt het.
En toch wereldberoemd, zeker in kunst- en geschiedeniskringen, dankzij de Nikè van Samothrake, een marmeren beeld van de Griekse godin van de overwinning dat er in 19e eeuw ontdekt werd. Het is een van de beroemdste beelden uit de klassieke oudheid, een cultureel icoon dat heel wat kunstenaars geïnspireerd heeft, en staat tentoongesteld in het Louvre.
(tekst gaat voort onder de foto's)
Als je eraan denkt om Samothraki een bezoekje te brengen: het is heel moeilijk bereikbaar. Je moet zoals gezegd twee uur varen om op het eiland te raken, maar als je dat zou willen, moet je wel weten dat er geen betrouwbare ferryverbinding is. Het eiland heeft dan ook de boot van het (massa-)toerisme gemist. Niet dat de overheid daarom treurt: het eiland wil graag de Biosphere Reserve-status van de Unesco verwerven.
Die gebieden gelden als proeftuin voor duurzame ontwikkeling, waar manieren gezocht worden en nieuwe wetenschappelijke inzichten opgedaan om de mens meer in evenwicht te laten leven met zijn natuurlijke omgeving. Wat dat betreft staat Samothraki wel voor een uitdaging: de natuur wordt er bedreigd door een onverzadigbare "vijand": geiten.
Geen bomen meer om modderstromen tegen te houden
Op het afgelegen, bergachtige Samothraki is geiten hoeden altijd al een bron van inkomsten geweest, een manier van leven, een manier van overleven, en dat is het nog altijd. Alleen leven er op dit moment 15 keer meer geiten dan mensen op Samothraki en knagen ze het eiland weg tot een maanlandschap.
De halfwilde geiten vind je overal, niet alleen in de bergen, maar ook op daken van huizen, in bomen, of bovenop auto's, als ze het eiland afspeuren op zoek naar iets wat op eten lijkt. Hun ongecontroleerde knabbelen en grazen heeft verregaande geologische gevolgen: erosie, het afslijten van de bodem, eenvoudigweg gezegd. En die erosie bereikt crisisniveaus.
Twee jaar geleden werd het stadhuis op Samothraki nog weggespoeld door stortregens en raakten wegen beschadigd. Er waren geen bomen, planten of grassen meer over op de steile, door geiten aangevreten heuvels om de modderstromen tegen te houden. "Er zijn geen grote bomen meer die de grond kunnen vasthouden. En dat is een groot probleem, zowel geologisch als financieel", zegt George Maskaldis van de duurzaamheidsbeweging Sustainable Samothraki Association.
50.000 geiten
Het aantal geitenkuddes op Samothraki nam sterk toe als gevolg van een subsidiesysteem van de Europese Unie. Een systeem waarvan critici zeggen dat het slecht opgevolgd werd en geen langetermijnvisie had. Eind jaren 90 leefden er naar schatting 75.000 geiten op het eiland. Nu is dat aantal van nature gezakt naar 50.000. Simpelweg omdat er intussen niet veel meer overschiet om nog van te grazen.
Als ik ander werk had, zou ik de geiten laten vallen. Het brengt zelfs niet genoeg op om een koffie te kopen.
Dat stelt heel wat economische problemen. De grond is op de meeste plaatsen zo verarmd dat er geen planten meer kunnen groeien en kunstmatig voer is te duur om nog een leefbare handel te voeren. Komt daar nog bij dat de prijzen voor wol, leer, melk en vlees sterk gedaald zijn. Ook een omslag naar vleesconsumptie is geen optie, omdat de meeste geiten ondervoed zijn, en te mager.
Het water staat veel geitenherders aan de lippen. "De meesten van ons zijn in staat om op te geven. Als ik ander werk had, zou ik de geiten laten vallen. Het brengt zelfs niet genoeg op om een koffie te kopen", zegt Yiannis Vavouras, die net als zijn vader voor hem al zijn hele leven geiten hoedt.
Kuddemanagement-app
Een inkrimping van de veestapel lijkt onvermijdelijk, samen met bijvoorbeeld beperkingen op het grazen. Maar veel "eilanders" koesteren van oudsher een diep wantrouwen ten opzichte van oplossingen die van het Griekse vasteland komen, of van nog verder weg. De Spaanse advocate Carlota Maranor woont intussen al tien jaar op Samothraki en helpt met de Sustainable Samothraki Association om dat wantrouwen weg te nemen.
Dit belangt iedereen aan. Om van het eiland te kunnen leven, moet je het in leven houden
De duurzaamheidsbeweging werkt samen met overzeese onderzoekers en hielp mee om een "kuddemanagement"-app te ontwikkelen om de zaak aan te pakken. Er lopen ook nog heel wat andere pilootprojecten. Zelfs de meest onafhankelijke landbouwers treden intussen toe tot een nieuwe coöperatieve beweging die middelen verenigt en een nieuw imago, een nieuwe invulling voor Samothraki zoekt.
"Het is mogelijk om de dingen op een meer duurzame manier te doen", zegt Maranon. "Dat betekent minder geiten, maar dat komt de herders echt ten goede." Een dicht verweven gemeenschap kan ook helpen. "Iedereen hier is op de een of andere manier verbonden met de herders. Deze zaak belangt iedereen aan. Om van het eiland te kunnen leven, moet je het in leven houden."
