‘Niemand zal happy worden van de nieuwe regering’: Johan Vande Lanotte (sp.a) zwaait af als informateur

Amper een klein jaar geleden gaf hij al een reeks afscheidsinterviews, maar nooit is hij helemaal weggeweest uit de politiek. Sp.a-kopstuk Johan Vande Lanotte werd net na de verkiezingen samen met Didier Reynders (MR) door de koning aangeduid als informateur. Een opdracht die ze pas maandag, of 130 dagen later, teruggaven. “Louis Tobback raadde het me af: het is veel te vroeg, oordeelde hij. Het is gebleken dat er inderdaad veel tijd nodig was. Maar als de koning je iets vraagt, zeg je niet neen.”

Geert Bourgeois (N-VA) en Rudy Demotte (PS) nemen nu over als preformateurs. Op zich al een succes volgens Vande Lanotte. “Eerst en vooral: PS en N-VA zullen nu continu samenzitten”, zegt hij. “Drie maanden geleden was het ondenkbaar dat ze nog maar zouden praten.”

Het begin van een gesprek na 130 dagen. Proficiat.

“Ik heb vaak genoeg mijn ongeduld laten blijken, ook bij de partijen. Maar het heeft niet gewerkt. De Wever kon beginnen te praten in juli, toen hij Vlaams de pauzeknop had ingeduwd. Maar de PS was er toen niet klaar voor. De achterban reageerde enorm heftig op elke mogelijke toenaderingspoging. Een ontmoeting eind juli werd daarom op het nippertje afgeblazen. Er is ook het objectieve gegeven: N-VA is mathematisch niet noodzakelijk, PS is de facto incontournabel. Zij hebben nog een alternatief, paars-groen, en hebben dat ook lang gekoesterd.”

Is paars-groen dan van de baan? Heel wat PS’ers gaan ervan uit dat die optie weer komt bovendrijven eens paars-geel mislukt is.

(zucht) “Ze hadden dat liever gehad, maar de mensen die inzicht hebben in hoe de kaarten liggen, weten beter. Wat achter de schermen gezegd wordt verschilt nogal vaak van de publieke verklaringen. Magnette gaf vorige week in Le Soir aan dat er wel degelijk gepraat kan worden, ondanks de grote meningsverschillen.” 

N-VA-kopstuk Theo Francken gaf in de zakenclub Cercle de Lorraine een voorzet: strenger op het vlak migratie, warmer op sociaal vlak, naar Deens model. Ligt daar de weg naar een compromis?

“Allicht wel. Rond veiligheid en migratie wil N-VA een stevig beleid. De PS zal volop inzetten op de sociale thema’s, om de pensioenen niet te noemen. Hoe ver wil elke partij daarin gaan? We hebben daar verkennende gesprekken over gehad. Op basis daarvan denk ik: onderhandelingen zijn mogelijk. Al blijft het wantrouwen erg groot.”

Bij de PS ligt migratie enorm gevoelig. Bovendien komt het idee van Francken. Laurette Onkelinx steigert bij het idee dat hij voor N-VA federaal op de brug komt te staan.

(droog) “Over een klein jaar stopt de extra financiering van de sociale zekerheid. Wil de PS dat risico nemen? Normaal gezien past de overheid de tekorten steeds bij, maar eind 2020 loopt dat mechanisme af, zo besliste de vorige regering. Als we dat niet oplossen zitten we met een tekort van 7 miljard tegen 2024. Als de PS dat zo wil laten, moet ze dat vooral doen. Maar hoe ga je dan in godsnaam de pensioenen optrekken? Extra miljarden pompen in de sociale zekerheid ligt extreem moeilijk voor de N-VA. Het zal dus van twee kanten ook moeten komen.” 

“Van deze regering zal niemand happy worden. Maar dat was ook geen enkele partij toen de regering-Di Rupo van start ging. Bij de verkiezingen won de meerderheid zetels bij in Vlaanderen en Wallonië. En waarom? De regering heeft toen tot op het einde beleid gevoerd, ook al was dat niet populair.”

Ligt in die ‘Deense aanpak’ ook het recept om het Vlaams Belang de wind uit de zeilen te nemen? Zij voerden campagne over migratie en hogere pensioenen.

(denkt na) “De kiesuitslag is in ruime mate bepaald door migratie. Er werd veel over gecommuniceerd, maar er kwamen geen oplossingen. Kijk naar de transitmigranten: hoe vaak is het daar niet over gegaan vorig jaar, zonder dat er iets gedaan werd? En vanaf dan is het alleen maar erger geworden.”

De regering is uiteindelijk over migratie gevallen.

“Dat was Alexander De Croo revisited. Als je als partij een regeringscrisis uitlokt over het thema van een ander, dan betaal je dat cash en gaat de andere erop vooruit. De Croo deed (als toenmalige Open Vld-voorzitter, RW) in 2010 de N-VA een cadeau door de regering te laten vallen over een communautaire kwestie als BHV, nu deed N-VA hetzelfde voor het Vlaams-Belang.”

“Dat de regering de rit niet uitdeed was nefast voor alle regeringspartijen. Hoe kan je dan het vertrouwen vragen aan de bevolking om nog eens hetzelfde te doen? In het Engels zeggen ze: ‘all is well that ends well’. Maar je kan evengoed zeggen: ‘all is bad, that ends badly’. Het enige wat bijgebleven is bij de mensen is het geruzie. Zonder de val van de regering, zaten we nu met een voortzetting van de Zweedse coalitie, aangevuld met de cdH.”

Kunnen er ook op communautair vlak stappen gezet worden?

“Niet echt. Er is geen tweederdemeerderheid om aan de grondwet te sleutelen. Toch is er een en ander mogelijk om het beleid beter af te stemmen op de regionale noden. We hebben als informateurs een aantal voorstellen gedaan. De financiering van de ziekenhuizen is een van de grootste uitdagingen van de komende jaren. Tussen de gewesten zijn er grote structurele verschillen. Binnen een federale financiering kunnen we het beleid daaraan aanpassen.” 

“Voor de arbeidsmarkt geldt hetzelfde. Antwerpen heeft 12 procent werklozen, Roeselare-Tielt heeft 2 procent. Dat vraagt toch om een ander beleid? Ik geef nu expliciet twee voorbeelden uit Vlaanderen, maar dezelfde vaststelling geldt voor Brussel en pakweg de provincie Luxemburg.”

“Nu voeren we massaal gedetacheerden in vanuit Oost-Europa die hier 25 procent onder de prijs komen werken, terwijl er heel wat vluchtelingen en nieuwkomers maar niet aan de bak geraken. In steden waar die problematiek het meest nijpend is, kan je een toelage voorzien waardoor ze wanneer ze aan de slag gaan even duur worden als hun Oost-Europese concurrenten.”

Ook op Vlaams niveau zou u de sp.a gestuurd hebben in de richting van gesprekken met de N-VA over een Bourgondische coalitie, met Open Vld erbij.

(geërgerd) “Dat is compleet van de pot gerukt. Mijn rol achter de schermen wordt altijd zwaar overschat. Die coalitie had een meerderheid met één zetel op overschot. Dat is veel te riskant. Voor zover ik weet heeft John (Crombez, RW) altijd gezegd aan Bart De Wever dat die optie uitgesloten was, vanaf de eerste dag. En verder heb ik er niets mee te maken.”

Het is niet Bruno Tobback geweest die de deur definitief dichtgooide, door die optie publiek af te branden?

(zucht) “Hebben mensen dan dingen gedwarsboomd die nooit op tafel hebben gelegen?”

Jullie krijgen binnenkort een nieuwe voorzitter. De 26-jarige Conner Rousseau is de grootste kanshebber. Wat is zijn grootste uitdaging?

“We zullen wel zien wie het wordt. Als de sp.a ooit in een federale regering geraakt, ga je drie zaken moeten combineren: een heel vernieuwde partijwerking; een goeie, frisse oppositie Vlaams en degelijke regeringsleden federaal. Als je die combinatie goed maakt, kun je de vruchten plukken. Doe je dat niet, dan kan het rampzalig worden.”

“Als we twee keer in de oppositie zitten, zal het iets gemakkelijker zijn. Maar dan moet je federaal wel oppositie voeren tegen de PS en dat is ook in geen geval evident. Dat is het dilemma waar de nieuwe voorzitter voor staat.”

Laat me raden: u wil het liefst deelnemen aan de macht.

“Dat is mijn persoonlijk standpunt altijd geweest. Er zijn mensen die zeggen dat we beter in de oppositie gaan zitten, omdat we anders in 2024 nog meer verliezen. En de voorbije vijf jaar zaten we dan in de meerderheid of zo? Die oppositiekuur heeft niets opgeleverd.”

Is die drang naar de macht niet nefast geweest voor de partij?

“Wie lang aan de macht zit, ondervindt daar schade van. Maar we hebben zeker nooit onze principes weggegeven. Ik denk net dat we ondanks onze beperkte electorale slagkracht steeds boven ons gewicht hebben kunnen boksen. We hebben bijvoorbeeld de ongelijkheid niet laten toenemen, als een van de weinige landen ter wereld.” 

De nieuwe voorzitter zal ook moeten afrekenen met de zogenoemde baronieën. De Tobbacks in Leuven, Freddy Willockx in Sint-Niklaas en Daniel Termont in Gent doen nog altijd hun eigen zin.

“Een baron heeft een grondgebied waar hij heerst, zijn baronie. Niemand bij ons is in zijn eigen regio nog heer en meester. In Vlaams-Brabant hebben we nog 9,5 procent. Is dat dan een baronie? Neen, dat is een plaats waar we te weinig stemmen hebben. En dat geldt voor elke provincie. De hoogste score halen we in West-Vlaanderen, net geen 15 procent. Maar ook dat is onvoldoende. Mijn advies voor de nieuwe voorzitter? Geen rekening mee houden. Er zijn geen baronnen meer, ze heersen niet.”

Conner Rousseau is alvast duidelijk. Wie tegen de partijlijn ingaat, die zet ik buitenspel, zegt hij.

“Hij heeft gelijk. De partijlijn moet zo democratisch mogelijk worden bepaald, meer dan nu. Maar eens dat gebeurd is, moet je je er ook aan houden. Vergelijk het met een vogelpikclub die afspreekt om elke donderdag samen te komen. Dan moet je ook niet ineens beginnen te zeggen dat je per se op vrijdag wil komen. Kies dan een andere club.”