Direct naar artikelinhoud
Inval Syrië

‘De kans op genocide op de Koerden bestaat’

Burgers ontvluchten de Syrische stad Ras al-Ain na Turkse bombardementen.Beeld AFP

Turkije is Koerdisch Syrië vannacht dieper binnengetrokken. Correspondent Ana van Es legt uit wat het betekent voor de Koerden, Islamitische Staat, en Europa.

Turkije stuurde gisteravond grondtroepen de grens met noordoostelijk Syrië over, na bombardementen overdag. Wat is het laatste nieuws uit de afgelopen nacht en ochtend?

De Rode Halve Maan (lokale versie van het Rode Kruis, red.) in Koerdisch Syrië heeft de eerste zeven burgerdoden gemeld. Die zijn onder meer gevallen bij een Turks bombardement op Qamishle, in het uiterste noordoosten van het land. Volgens onbevestigde berichten werd daarbij een ziekenhuis geraakt. Een deel van Qamishle is christelijk, en dus hebben een aantal christelijke groepen in Syrië en elders in het Midden-Oosten gezegd: het lijkt erop dat Turkije het ook op ons gemunt heeft.

Het andere nieuws is dat de VS vannacht een aantal hooggeplaatste gevangen IS-strijders hebben geëvacueerd uit een gevangenis in Syrië die door Koerden werd bewaakt. Klaarblijkelijk uit angst dat ze zouden ontsnappen als gevolg van chaos door de Turkse invasie. De Amerikaanse president Donald Trump heeft gezegd dat hij verwacht dat de meeste van de 10.000 in Koerdisch Syrië vastzittende IS-strijders zullen ontsnappen, maar dat vindt hij een Europees probleem. De eerste verhalen over ontsnappingen van IS-stijders doen al de ronde, maar daar ben ik voorzichtig mee. Het kan ook Koerdische propaganda zijn.

De afgelopen dagen lezen en horen we wat de Turken, Koerden, Amerikanen en Europeanen vinden. Wat zegt het Syrische regime over een invasie van hun grondgebied?

Dat het een schending van hun soevereiniteit is, uiteraard, net als ze al jaren zeggen over de Amerikaanse aanwezigheid in noordoostelijk Syrië. De afgelopen dagen zijn er vanuit het regime bewegingen richting de Koerden geweest, die de afgelopen jaren regeerden over een eigen gebied in het noordoosten. Damascus zegt dat vluchtelingen welkom zijn, en dat het wil praten met de Koerden. De Koerden zeggen al sinds januari dat ze met het regime praten over toenadering, maar daarbij hadden de Koerden altijd eisen. Zij dachten: wij hebben een eigen leger, we willen dat Assad naar ons luistert. Er was een optimisme dat ze iets van autonomie zouden kunnen houden. Maar nu hebben ze hulp nodig, en beggars can’t be choosers.

Dus de Turkse invasie kan op termijn in het voordeel van Assad werken, als Damascus tegen de Koerden zegt: schaar je weer onder ons gezag en wij beschermen je tegen Turkije?

Dat is een scenario, inderdaad.

De Turkse minister van Defensie Hulusi Akar (midden) overlegt met de legertop over de bombardementen van Koerdische gebieden in noordoostelijk Syrië.Beeld AP

Wat is nu het zwartste scenario, als Turkije haar invasie en plannen doorzet om de komende weken een deel van Koerdisch Syrië in te nemen?

Het zwartste scenario voor Europa is dat Islamitische Staat zich hergroepeert. Het lijkt er sterk op dat dat gaat gebeuren. Behalve de gevangenen die kunnen ontsnappen, houden zich ook nog duizenden strijders schuil in de woestijn en langs de oevers van de rivier de Eufraat. Op woensdag vielen IS-strijders al Koerdische troepen in Raqqa aan, waarschijnlijk de grootste zelfmoordaanval door IS in dat gebied sinds 2017. Het duurde een hele tijd voordat de Koerden de controle over het centrum van Raqqa terug hadden. Dat laat zien hoeveel IS-cellen nog actief zijn.

Een ander scenario is dat de door Turkije gesteunde Arabische rebellen, wat we vroeger het Vrije Syrische Leger noemden, een strook langs de Syrisch Turkse grens in handen krijgen en daar de Koerden gaan uitmoorden. Een genocide. Dat is wat de Koerden al jaren vrezen. Die etnisch Arabische rebellen zijn de afgelopen jaren geradicaliseerd, en zitten op het jihadistische spectrum dicht bij al-Qaida in Syrië. Zij haten de Koerden, het resultaat van oude etnische spanningen. Turkije steunt deze groepen, en zet ze nu in bij de invasie van Koerdisch gebied. Eerder veroverden deze groepen al de Koerdische enclave Afrin in het noordwesten van Syrië. Het resultaat was inderdaad executies, martelingen, verkrachtingen en andere mensenrechtenschendingen tegen de Koerden.

‘De kans op genocide op de Koerden bestaat’

Is er ook een minder zwart scenario denkbaar dan een opleving van IS, genocide op de Koerden, en een nieuwe vluchtelingenstroom?

Ja, dat is denkbaar. Een scenario waarbij de Koerden en Assad inderdaad een deal sluiten en de troepen van Assad de grens met Turkije weer gaan bewaken. Je kunt je ook voorstellen dat Turkije niet direct haar gewenste zone van 30 kilometer diep in Syrië gaat bezetten, maar slechts een stukje het gebied intrekt om haar eigen onderhandelingspositie te versterken – daar lijkt het vooralsnog op – en gaat bellen: met de VS, en met Iran en Rusland, die Syrië steunen. Dan is een deal voorstelbaar waarbij de Koerden zich terugtrekken uit een deel van het grensgebied, Damascus haar gezag over de steden in die regio herstelt, en Turkije blijft hangen rond de grens. De vraag is nu wat Turkije wil: onderhandelen, of een all-out invasie?

Jij werkt nu al 3,5 jaar in dat gebied, en hebt gezien hoe machtsverhoudingen, loyaliteiten en ideologieën steeds verschuiven. Nu worden de Koerden in een hoek gedrukt. Hoe voelen zij zich daar bij?

Feit is dat de Koerden het de afgelopen jaren hebben opgenomen tegen Islamitische Staat, ook namens Europa, terwijl niemand anders dat durfde. Daarvoor hebben ze elfduizend van hun strijders moeten laten sneuvelen. Ze hoopten daarvoor op een klein beetje internationale erkenning, of in elk geval bescherming. Nu is het gedaan, en keert iedereen zich van hen af. Daardoor voelen zij zich keihard verraden. Niet alleen door Trump, maar ook door bijvoorbeeld Nederland: in de Tweede Kamer wordt nu over de Koerden gepraat alsof ze een halve terroristische beweging zijn, terwijl de afgelopen jaren volop van de inzet van de Koerden is geprofiteerd.

Koerden vluchten niet alleen voor de Turken

Voor wie sloegen de Koerdische inwoners in de Syrische grensstreek woensdag op de vlucht, na de eerste Turkse artilleriebeschietingen op de stad Ras al-Ain? Wie de afgelopen jaren het noordoosten van Syrië heeft bezocht, weet: niet alleen voor het Turkse leger.