Poolse verkiezingen: alle politieke records gesneuveld, maar wat nu met Europa en wat met Polen zelf?

Met 42 procent van de stemmen geteld, is de uitslag zonneklaar. Recht en Rechtvaardigheid haalt ei zo na 50 procent en een comfortabele meerderheid van de 460 zetels in de Sejm (Kamer). Alle politieke records sneuvelen: nooit eerder sinds de val van het communisme haalde een partij een beter resultaat en nooit eerder was de opkomst zo hoog: 61 procent. 

Al vier jaar lang zit Polen in het oog van de storm. Warschau en Brussel vechten het ene conflict na het andere uit. Van de omstreden houtkap in het oerwoud van Bialowieza tot de verknechting van de openbare omroep, van de weigering om moslimmigranten op te vangen tot de hervormingen van het gerecht, het zit er telkens bovenarms op.

Vooral de maatregelen om de politiek meer grip op het gerechtelijke apparaat te geven, vallen slecht. Amper drie dagen voor deze verkiezingen besliste de Europese Commissie om Polen voor het Europees Hof te brengen, een zoveelste stap in de aanslepende ruzie.

Nochtans is er bij Europarlementslid Bogdan Rzonca van Recht en Rechtvaardigheid sussende taal te horen: “De Unie is heel geliefd in Polen. Alle peilingen tonen een  publieke steun van 80 procent of meer. Geen enkele significante Poolse partij denkt aan een Polexit.”  

Volgens Rzonca is de hele ruzie een misverstand: “Sommige Europese politici pikken de valse slogans op van mensen die tegen Recht en Rechtvaardigheid zijn, dat er fascistische manifestaties zijn in Polen, dat er geen persvrijheid of vrijheid van vergaderen is, dat rechters van hun onafhankelijkheid worden beroofd. Dat klopt helemaal niet. Ik denk dat onze politieke tegenstanders geen alternatief hebben en daarom zoeken naar goedkoop applaus van linkse Europese politici.” 

Ook minister van Ondernemen en Technologie Jadwiga Emilewicz vindt de ruzies met Europa onwezenlijk: “De Europese Unie is in crisis. Op dit moment heeft Europa geen idee hoe zich te verhouden tot wereldmachten als China en de Verenigde Staten. Dan is dat gezeur over "de Poolse aantasting van de democratie" toch een minder belangrijk onderwerp?”

Recht en Rechtvaardigheid heeft in verschillende dossiers na wat tegenwringen de kritiek van de Unie ter harte genomen. De opperrechter van het Hooggerechtshof mag nu toch haar grondwettelijk voorziene dienstjaren tot 2020 uitdoen en de houtkap in het Poolse oerwoud is gestopt. Maar Recht en Rechtvaardigheid blijft onbuigzaam als het gaat om, bijvoorbeeld, de weigering om moslimmigranten op te vangen. Parlementslid Jerzy Polaczek knikt: “Vragen zoals wie zijn wij, wat is onze identiteit, waar staat Europa voor, die vragen zijn toch terecht? Die vragen mogen wij ons toch stellen?” 

Polen is tot op het bot verdeeld en gepolariseerd. In een echo van de voormalige Amerikaanse presidentskandidate Hillary Clinton en haar “deplorables” (de Trumpkiezers) lees je in anti-regeringskranten opiniestukken die het hebben over een “strijd tussen het achtergebleven en het vindingrijke Polen.”

In grootsteden zoals Warschau, Gdansk of Wroclaw lepelen goed verdienende hipsters caffè latte en dragen baardmannen hun kroost in draagdoeken op weg naar een ecologische picknick of een foodtruckfestival. Monkelend hebben ze het over "Polska C", het “derderangs-Polen in het oosten, het armere, rurale deel van het land. Hoofdschuddend en vol onbegrip kijken ze naar de oude dametjes die naar Radio Maryja luisteren en elke Zloty (Poolse munt) omdraaien voor hun inkopen in de Portugese prijsbreker ‘Biedronka’.  

Maar het is een hard ontwaken met deze verkiezingsuitslag. Recht en Rechtvaardigheid is de grootste partij in liefst 14 van de 17 Poolse provincies. Kortom, bijna heel Polen kleurt blauw, de kleur van de regeringspartij.

Europarlementslid Rzonca denkt dat de taaie politieke tegenstellingen tussen stad en platteland en tussen oosten en westen van Polen vervagen: “Bij de verkiezingen in mei voor het Europees Parlement zag je dat Recht en Rechtvaardigheid zeker niet alleen in het oosten goed scoorde. We halen ook stemmen in middelgrote steden en in meer ontwikkelde regio’s. In de grootsteden hebben we vooralsnog minder steun. Daar heeft men vaak weinig zicht op de werkelijke problemen van het echte Polen. Burgerplatform (de liberale partij die regeerde van 2007 tot 2015) wou de stedelijke centra fel ontwikkelen en investeerde fors in de grootsteden. Rechtvaardig kan je dat niet noemen. Wij daarentegen hebben een programma van duurzame ontwikkeling voor alle mensen, alle regio’s en alle sociale groepen.”  

Meer dan ooit heeft de partij de democratische steun van de kiezer. De vraag is in hoeverre Recht en Rechtvaardigheid die democratische legitimering zal gebruiken om zonder omzien het eigen grote gelijk te halen en tegenstanders te proberen de mond te snoeren.

In de voorbije vier jaar kregen verschillende schrijvers hun subsidies door de neus geboord, omdat hun werk niet past in het de patriottische traditie van het heldhaftige Polen. Ook museumdirecties worden aangemaand de “juiste” versie van de Poolse geschiedenis te tonen.

Een veelzeggend beeld tijdens de verkiezingsavond: de feestende menigte van Recht en Rechtvaardigheid werd stipt om negen uur toegesproken door één man die moederziel alleen op het podium stond: partijvoorzitter Jaroslaw Kaczynski. Zelf noemt hij zich niets meer dan “een eenvoudig Kamerlid” maar na deze zege is hij meer dan ooit de feitelijke machthebber in Polen, de man die beslist over premier en regering, de man die de ideologische en programmatorische lijnen uitzet.

Europarlementslid Rzonca vindt dat geeneens erg: “Onze voorzitter Kaczynski is de grootste Poolse politicus van na de Tweede Wereldoorlog. In de partij is hij de absolute leider. Hij kan luisteren naar advies maar hij neemt veel beslissingen alleen. Interessant is dat hij steeds populairder wordt ondanks de liberale, linkse pers die zeer terughoudend staat tegenover hem.” 

Voor de linkerzijde breekt na vier jaar politieke woestijn opnieuw een periode van zichtbaarheid aan. Met 11,9 procent van de stemmen haalt Lewica 43 zetels. Die worden verdeeld onder de drie partners SLD (de ex-communisten), het extreemlinkse Razem (vergelijkbaar met Podemos in Spanje) en het links-liberale Wiosna ("Lente") van Robert Biedron (foto onder), Polens bekendste homoactivist en pleitbezorger voor een seculiere staat, feminisme, makkelijker toegang tot voorbehoedsmiddelen en abortus. Met die standpunten is animo in de debatten verzekerd. Biedron zegt als eerste openlijk dat hij in de lente van 2020 een  gooi wil doen naar het presidentschap.

Maar de grootste oppositiekracht, net als de voorbije vier jaar, is het liberale Burgerplatform. Burgerplatform kwam bij deze verkiezingen op als Burger Coalitie in een samengaan met Groen en ander klein grut. Met de moed der wanhoop probeerden kopstukken zoals Gregorz Schetyna de troepen tijdens de verkiezingsavond op te zwepen. “We gaan nu hard inzetten op samenwerking en integratie van de oppositiekrachten”, zei hij. De volgende uitdaging is de lente van 2020 met de presidentsverkiezingen. “Die gaan wij winnen”, riep Schetyna. Over enkele maanden heeft Polen dus alweer een nieuwe electorale afspraak.