Wat de gesloten jeugdinstellingen betreft, daalt het aantal isolaties licht. Die trend is volgens het Agentschap Opgroeien te danken aan een reeks maatregelen waarbij in crisissituaties meer naar alternatieven wordt gezocht. Het gaat bijvoorbeeld om “wandelen in de tuin of het creëren van vrije, open ruimtes binnen de voorziening”. Daarnaast dragen ook een positiever leefklimaat en een betere communicatie met de jongeren bij tot de daling.

“We streven ernaar om zo weinig mogelijk jongeren te isoleren”, zegt Peter Jan Bogaert, woordvoerder Jeugdhulp van het Agentschap Opgroeien. “De impact van een isolatie is groot, zowel voor de jongere als voor de begeleider. Enkel als de veiligheid van de jongere zelf, zijn medebewoners of de begeleiders in gevaar zijn, maken we gebruik van isolatie. Er is altijd wel toezicht en aan fixatie doen we nooit. Positief geformuleerd komt 86 procent van onze jongeren nooit in aanraking met isolatie.”

Toch blijft er nog ruimte voor verbetering, zegt Bogaert. “Ook de komende maanden en jaren willen we het aantal isolaties verder beperken tot een strikt minimum”, klinkt het. “We evalueren en sturen ook constant bij, met veel aandacht voor vorming en training van het personeel in wetenschappelijk onderbouwde methodieken.”

Jongeren worden door de jeugdrechter in een gesloten jeugdinstelling geplaatst wegens een delict, een complexe problematiek of een heel moeilijke thuissituatie. In 2018 werden in totaal 1.686 jongeren opgenomen in een gesloten jeugdinstelling, van wie er 243 één of meerdere keren in isolatie terechtkwamen.

“Te vaak, te lang en om verkeerde redenen”

Dinsdag behandelen het Kinderrechtencommissariaat, de Vlaamse Jeugdraad en vzw Cachet de problematiek tijdens een studiedag waarop de ervaringen van jongeren centraal staan. Volgens de drie organisaties is isolatie van jongeren geen uitzondering. “Afzondering, time-out, TAVA (totale afzondering van prikkels), rustkamer of PAR (prikkelarme ruimte): voorzieningen en scholen gebruiken de termen door elkaar. Niemand weet nog waarover het gaat of hoe vaak het precies gebeurt”, zeggen ze.

“Nationale en internationale richtlijnen en mensenrechtenverdragen stellen dat afzondering alleen mag als laatste redmiddel, als er sprake is van acuut en ernstig gevaar en als er geen alternatieven zijn. Ook volgens het departement Welzijn moet afzondering ‘zo min mogelijk, zo kort mogelijk en altijd veilig gebeuren’“, zeggen de drie organisaties. “Vandaag stellen we vast dat dat niet zo is. Jongeren zeggen dat afzondering soms een straf is als ze ingaan tegen de regels.”

Het gaat om een “ingrijpende maatregel” die “sporen nalaat”. Het gaat om “sleutelmomenten” in het leven van jongeren en hun leeftijdsgenoten. “Momenten vol vragen, eenzaamheid en soms zelfs schaamte en angst. Momenten die jongeren bijblijven, soms jarenlang”, luidt het. “Jongeren zitten soms uren alleen in een ruimte. Ze missen vooral nabijheid tijdens een afzondering. Ze zeggen dat ze warmte of een goed gesprek nodig hebben, liever dan ‘weggestopt’ te worden.”

Daarom roepen Vlaams kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens, de voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad Alexandra Smarandescu en Cachet-coördinator Kris Clijsters begeleiders en opvoeders op om het taboe te doorbreken en te praten met jongeren. “Sta stil bij de eigen praktijken. Maak het thema afzondering bespreekbaar en ga samen met jongeren op zoek naar alternatieven”, zeggen ze. “Dat is de sleutel om afzondering te voorkomen in voorzieningen en scholen. De uitdaging is om samen te zoeken naar andere manieren om tot rust te komen zodat het niet tot een crisis komt.” De organisaties wijzen er ook op dat een aantal scholen en voorzieningen al goed bezig is en inspirerend kan werken voor iedereen.