‘Glad is niet langer goddelijk’: jonge vrouwen in Nairobi stellen natuurlijk haar centraal voor Afrikaanse identiteit

Vanuit het hoofd van Wanjiru Wambui zoekt een indrukwekkende hoeveelheid haar nadrukkelijk de weg omhoog. Wambui, lachend: “Mijn haar is het oneens met de zwaartekracht.”

Jammer dan voor de zwaartekracht. Wambui is trots op haar dracht. “Mijn natuurlijke haar staat voor mijn Afrikaanse identiteit.” Wambui’s grote gele oorbellen versterken de boodschap: er zitten tekeningen op van een vrouw met een imposante afro.

Identiteit is een thema onder de groeiende groep jonge, stedelijke vrouwen in Afrika die opkomen voor hun oorspronkelijke haar. Wambui, zo’n ‘naturalista’ in Kenia’s hoofdstad Nairobi, rekent voor haar gevoel af met geforceerde schoonheidsidealen. “Mijn grootouders conformeerden zich in de koloniale tijd aan de witte heersers, aan de gedachte dat hun ­eigen haar te kronkelig en stug was”, zegt de 24-jarige softwareontwikkelaar. “Maar ik ben van de generatie die zegt: dit is hoe mijn haar nu eenmaal uit mijn hoofd groeit, of jullie het leuk vinden of niet.”

Wambui is dus helemaal klaar met het gladmaken van d’r haar, met het ingewikkelde en soms pijnlijke proces van ontkrullen. Met chemische producten zoals relaxers, die schade kunnen toebrengen aan hoofdhuid en haar. “Relaxers zijn een no-go.” Ook taboe voor Wambui zijn extensies en pruiken, de in Afrika door vrouwen extreem vaak gebruikte middelen voor een verrassend uiterlijk. Extensies en pruiken zijn synthetisch of van Chinees mensenhaar bijvoorbeeld, al duiken in Afrika van tijd tot tijd importladingen op die in werkelijkheid zijn gemaakt van zoiets als geitenhaar. Naturalista’s maken voor nephaar maar één uitzondering: ze gebruiken het als tijdelijke bescherming tegen zon of hitte, terwijl eronder hun echte haar aansterkt.

“Als naturalista’s willen we dat zwarte vrouwen zich op hun gemak gaan voelen met wat ze van nature hebben”, zegt Wambui. “We zijn een zusterschap.”

Over zusterschap gesproken: Wambui doet haar verhaal tussen een paar honderd gelijkgestemden. Naturalista’s met haardrachten als uitroeptekens schieten voorbij tijdens de zesde editie van het jaarlijkse natural hair event in Nairobi. Op een grasveld naast de paardenrenbaan aan de rand van de stad zijn er muziek, hapjes en verkoopstands voor organische haarverzorgingsproducten.

Amerikaanse wortels

De presentatrice, Njezi Ngige (34), draagt groene lippenstift, een zwarte zonnebril en haar dat al drie jaar onafgebroken groeit. “Ik heb in Amerika gewoond”, vertelt ze. “Racisme daar maakte me bewust van mijn identiteit. Ik besloot natuurlijk haar te gaan dragen. Mijn haar werd mijn identiteit.”

Ngige’s verhaal laat zien dat de trend van natuurlijk haar ook samenhangt met mondialisering. De internationale natuurlijkhaarbeweging heeft sterke wortels in de VS. Een voorhoede van Afrikaanse vrouwen wisselt tegenwoordig ervaringen uit met andere zwarte vrouwen, ze reizen, gebruiken internet en volgen satelliet-tv. Ze lezen hoe de prominente ­Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie, bekend van de bekroonde roman Americanah, het gebruik van relaxers hekelt: “Je worstelt constant om je haar iets te laten doen waarvoor het niet bedoeld is.”

Natuurlijk haar vereist vaak wel wat geld. Naturalista-zijn betekent niet dat je je haar maar in het wilde weg laat groeien. Vrouwen willen er iets creatiefs mee doen en dat vergt inspanning. Zwart haar is nu eenmaal niet de meest plooibare partner.

Bij het haarevenement in Nairobi monsteren de vrouwen de prijzige verzorgingsproducten ‘made in Kenya’. Zoals wortelolie, voor meer volume. En de shampoo Sheba, vernoemd naar de Ethiopische vorstin uit legendes – ‘shampoo voor de tijdloze Afrikaanse koningin’. Er zijn hoofdhuidverzorgers van sheaboter, gemaakt uit de noten van Afrikaanse sheabomen. De Hairhub maakt ook reclame, als ‘de eerste holistische haar- en scalpherstelkliniek in sub-Sahara-Afrika’.

Wambui bewondert de organische middelen, maar ze heeft geen geld om ze te kopen. Ze maakt thuis zelf conditioners. “Ik kook rijst, giet die af en doe het afgekoelde water in mijn haar. Soms gebruik ik ook een mengsel van uien, knoflook en pepers.”

Wel wat werk aan dus. Maar, zegt Wambui, “de passie overwint”. Natuurlijk haar dragen noemt ze een bevrijding, al vroeg een paar jaar terug op de universiteit een docent eens over Wambui’s dracht: “Zit je aan de drugs?”

Wambui: “Mijn moeder bidt uit angst voor reacties van familie. Mijn oma zegt: ‘Glad haar is goddelijker.’ Mijn eigen generatie heeft het geluk dat er internet is, ik volg een haarblogger in Amerika en ik chat met een zuster in Oeganda over kokosnootolie. We vormen een gemeenschap.”

Superioriteitscomplex

Nancy Wanja wordt niet goed van het natural hair movement. Van wat zij ziet als ‘Amerikaans’ geïnspireerd identiteitsdenken, waarin natuurlijk haar dragen wordt ‘gedramatiseerd’ tot een ‘natural hair journey’ en haarblogs worden gebombardeerd tot safe spaces. De 25-jarige lifestylecolumnist van de krant The Nairobian licht haar mening toe in een eetcafé. “De natuurlijkhaargemeenschap heeft een superioriteitscomplex, een houding van heiliger dan gij. Ze denken dat ze meer zwart zijn, authentieker. Maar omdat ik kunstmatig haar draag, ontken ik nog niet mijn zwartheid. Gebruik ik een relaxer, dan betekent dat niet dat ik wit wil zijn. Het is gewoon een persoonlijke keuze.” 

Wanjiru Wambui, de naturalista, laat weten dat vrouwen vooral voor zichzelf moeten beslissen. Volgens Njezi Ngige, de presentatrice van het natuurlijkhaarevenement, heeft Nancy Wanja wel een punt. “Sommige naturalista’s zijn fundamentalisten. Ze vormen een club van cool kids. Ze stigmatiseren andersdenkenden.”

Natuurlijk haar is allang ontdekt door de commercie. Een merk als Afrikinky speelt in op het succes van Black Panther, de superheldenfilm met zwarte acteurs, door sheaboter te verkopen onder de naam van het fictieve koninkrijk ­Wakanda. Wanja: “Vrouwen met natuurlijk haar noemen mij onderdeel van de gehersenspoelde massa. Zichzelf noemen ze ‘woke’, maatschappijkritisch, terwijl hun haar net zo goed draait om commercie.”

Sheila Ndinda (29) vindt commercie geen vies woord. Ze is een Keniase influencer. Bedrijven betalen Ndinda om producten voor natuurlijk haar aan te prijzen. Haar YouTube-kanaal, met doe-het-zelfvideo’s over stijlen zoals afro puffs, bantu knots en curly bangs, heeft ruim 70.000 volgers. Op Instagram heeft ze meer dan 130.000 volgers. “Ik heb in Kenia twee jaar gewerkt als influencer voor L’Oréal en onlangs was ik in Parijs bij Yves Rocher”, vertelt Ndinda op het dakterras van haar doordeweekse werkgever – vloggen over haarstijlen doet ze in haar eigen tijd. Ze werkt als cliënt­manager bij de Capital Club, een businessclub in Nairobi met een lidmaatschapsgeld van ruim 9.000 euro.

Ndinda gebruikte haar naamsbekendheid op internet om een salon te openen voor natuurlijk haar. “En ik vlog nu over huisdecoratie. Mijn merk heeft zich verbreed.”

Promotievideo’s

De 28-jarige Peace Mbae neemt een voorbeeld aan Ndinda, en aan Craving Yellow, dat dit jaar werd verkozen tot Kenia’s ­beste beauty and hair blog. Craving Yellow krijgt voor een video met gesponsord materiaal meer dan een miljoen shilling, schat Mbae. Dat is 8.750 euro. Mbae krijgt voor haar eigen promotievideo’s 175 tot 250 euro, ze heeft ruim 6.500 Instagram-volgers. Mbae: “Ik wil mijn fanbase vergroten.”

Dat probeert ze vanuit haar appartement op drie hoog in Nairobi met uitzicht op de waslijnen van de overburen. Mbae gaat aan een houten bureau zitten met een grijs statief en een zwarte smartphone. Ze klikt de videocamera aan. “Hi guys! Probleem met natuurlijk haar is dat het makkelijk uitdroogt en breekt. Maar dit product hier is geweldig!”, vertelt ze terwijl ze haar haren insmeert met een ­hydraterende crème van macadamia- en baobabnoten. “Een flesje kost 1.000 shilling!”