Europese lucht wordt schoner, maar vervuilende stoffen blijven zeer schadelijk in de steden

Eerst het goede nieuws. De meest recente gegevens van het EEA, gebaseerd op metingen in 2017 door ruim 4.000 meetstations, bevestigen dat de uitstoot van luchtvervuilende stoffen en hun concentraties in de lucht dalen terwijl de economie in Europa wel groeit. “Dat bewijst hoe sterk beleid wel degelijk werkt”, concludeert het agentschap.

De concentraties fijnstofdeeltjes, ozon en stikstofdioxides zijn gestaag gaan dalen en de laatste twee decennia is het ook het gehalte aan zware metalen in de lucht aanzienlijk afgenomen. De gezondheidsschade door luchtvervuiling vermindert dan ook. Zo stierven er in 41 Europese landen in 2016 zo’n 412.000 mensen vroegtijdig door fijnstofdeeltje. Dat zijn er 17.000 minder dan in 2015 en bijna de helft minder dan in 1990.

Maar het zijn er nog altijd ruim 400.000 te veel, aldus het agentschap en ook de EU, die het aantal wil halveren met meer en scherpere luchtvervuilingsmaatregelen. In België gaat het in 2016 om naar schatting 9.380 mensen die vroegtijdig  door luchtvervuiling. “Dat cijfer ligt voor ons land al enkele jaren rond de 9.000 en dat is toch aanzienlijk”, zegt Joeri Thijs, expert bij Greenpeace. “Het is bijvoorbeeld meer dan vijftien keer zoveel als het aantal verkeersdoden,waar al terecht verontwaardiging over is.”

Europa versus WHO

De nog altijd hoge vroegtijdige sterfte heeft vooral met de drie meest problematische stoffen te maken: stikstofdioxide, ozon en fijn stof.

Zo zijn er overschrijdingen van de Europese grenswaarden voor fijnstofdeeltjes in zeven EU-lidstaten (Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Italië, Polen, Roemenië en Slovakije). Volgens die EU-norm wordt 6 tot 8 procent van de bevolking aan te veel fijn stof blootgesteld. Die EU-norm is gebaseerd op wetenschap maar ook op politieke afspraken en bezorgdheden over de economie. Op basis van de strengere norm van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is bijna acht op tien Europeanen blootgesteld aan te veel fijn stof.

Ook de gehaltes aan stikstofdioxide en ozon in de lucht zijn de laatste jaren gedaald maar in verschillende Europese landen wel nog altijd te hoog. Volgens de WHO-normen worden bijna alle stedelingen aan te hoge waarden voor beide stoffen blootgesteld overschrijden zestien lidstaten, waaronder ook België de waarden voor stikstofdioxides (NO2).

Tegen een resem lidstaten, waaronder ook België, lopen dan ook inbreukprocedures omdat de grenswaarden voor minstens één stof overschreden wordt. Ons land had in 2015 al de norm voor NO2 moeten halen, maar doet dat nog altijd niet. “Wat verder nog opvalt aan België is dat het wel nog met vervuiling zit met zware metalen zoals arsenicum, cadmium en nikkel”, zegt onderzoeker Alberto Gonzalez.

Landbouw

Vooral transport, verwarming van industrie, landbouw en industrie zorgen voor de vervuiling. De landbouw  en de huishoudens tonen de minste vooruitgang en daar is volgens Gonzalez  nog de meeste winst te boeken. “Het mestgebruik moet naar beneden en ook de manier waarop we verwarmen, moet groener. Dat zou het grote verschil maken, naast ook minder en minder vervuilend verkeer.”

De directeur van het EEA, de Belg Hans Bruyninckx, is hoopvol nu Europa aan een Green Deal werkt. Kersvers commissie-voorzitter Ursula von der Leyen ziet dat als prioriteit nummer één en wil van Europa niet alleen het eerste klimaatneutrale continent maken maar ook een landunie zonder lucht- en andere vervuiling.

“Het is inderdaad belangrijk om de klimaat-en de luchtvervuilingscrisis met elkaar te verbinden”, zegt Thijs. “Sterk Europees beleid kan beide tegelijk aanpakken. Mobiliteit en verwarming in huizen en gebouwen vergroenen zijn manieren om de twee crisissen af te remmen.”

Inhaalbeweging

Hoe dat ondertussen in Vlaanderen zal lukken, noemt Thijs ‘een raadsel.’ “We weten dat de Vlaamse cijfers nog een onderschatting zijn omdat er te weinig meetpunten zijn, vooral dicht bij verkeer. In onze rechtszaak tegen de overheid verplichtte de rechter de Vlaamse overheid om vollediger informatie door te geven Europa. Want de lucht is illegaal ongezond op tal van plekken in Vlaanderen. In het regeerakkoord staat ook weinig concreet hoe dit zal verholpen worden en de noodzakelijke slimme kilometerheffing is geschrapt. Ten laatste zes november moet de Vlaamse overheid door het vonnis in onze rechtszaak met een nieuw luchtactieplan komen. Wij zijn erg benieuwd hoe minister Zuhal Demir (N-VA) de rechter zal overtuigen.”

In een reactie zegt de minister dat “elke aandoening die het gevolg is van slechte luchtkwaliteit er een te veel is. Voor mij gaat het dan ook niet over een rechter overtuigen, maar om duidelijk te maken dat er in dit verhaal geen tegenpartijen van elkaar horen te zijn”, aldus Demir. 

Ze wijst naar de vooruitgang van de laatste jaren. “Met de inhaalbeweging van de voorbije jaren, ondermeer met de Lage Emissiezone in Antwerpen, de vergroening van de verkeersfiscaliteit en de vele investeringen in fietsinfrastructuur zijn er stappen gezet in de goede richting . Maar dat neemt niet weg dat er nog steeds grote uitdagingen zijn. Deze regering zal die aangaan  in een nieuw plan.”