Wat zijn de belangrijkste punten uit de nieuwe Brexit-deal? En waarom zijn de Noord-Ieren nu al tegen?

Wat zegt het akkoord over Noord-Ierland?

De belangrijkste nieuwigheid in het akkoord heeft alles te maken met Noord-Ierland. Europees hoofdonderhandelaar Michel Barnier zei dat het voor de EU heel belangrijk was om de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek open te houden, alsook de integriteit van de Europese interne markt te behouden. Voor Boris Johnson was het belangrijk dat Noord-Ierland in de Britse douaneruimte kon blijven.

In het nieuwe akkoord valt Noord-Ierland straks op papier onder de Britse douaneregels. In de praktijk zal het de EU-regels blijven volgen, waardoor grenscontroles met Ierland niet nodig zijn. Dit idee werd in februari 2018 al door de EU op tafel gelegd, maar kreeg toen geen goedkeuring van Londen. De EU eist harde garanties dat de Iers-Noord-Ierse grens geen smokkelroute wordt naar de EU voor goederen uit de rest van de wereld.

Wat zijn de vier luiken van dat douane-akkoord?

1. Ten eerste blijven alle EU-regels van kracht op goederen in Noord-Ierland.

2. Ten tweede blijft Noord-Ierland tegelijk in de Britse douaneruimte. Zo blijven ze deel uitmaken van het Britse handelsbeleid en worden ze ook een toegangspoort tot de Europese eenheidsmarkt. De Britse autoriteiten zullen VK-tarieven toepassen op goederen uit derde landen zolang ze niet getransporteerd worden naar de interne markt. Is dat toch zo, dan zullen Europese douanetarieven gelden.

3. Ten derde is er een technische oplossing uitgedokterd over de btw.

4. En het Noord-Ierse parlement mag met eenvoudige meerderheid beslissen of ze hiermee akkoord gaan. De DUP krijgt in Belfast dus géén veto, zoals ze eisten.

Barnier benadrukte dat het douane-akkoord belangrijk is, maar ‘wat uiteindelijk telt is het bewaren van de Noord-Ierse vrede’.

Hoeveel tijd is er nog om een handelsakkoord te sluiten?

Het is voor het eerst dat een lidstaat de Unie verlaat, het resultaat van het brexitreferendum in 2016. Met het akkoord krijgt het Verenigd Koninkrijk tot maximaal december 2022 de tijd om een handelsakkoord met de EU te sluiten. 

In die overgangsperiode blijft alles hetzelfde voor Londen – het volgt de EU-regels, betaalt de EU-contributie – behalve dat het niet meer aan tafel zit waar de besluiten vallen.

Waarom is de Noord-Ierse DUP tegen?

Het akkoord behelst dat er een grens tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk komt. Een grens op de Ierse Zee dus. Noord-Ierland blijft wel officieel deel van het Verenigd Koninkrijk, maar praktisch gezien blijft het heel dicht bij de Europese Unie. Deze aparte status was destijds ook voorgesteld door Theresa May, maar dat stuitte toen op een veto van de DUP. Vervolgens kwam de backstop in zicht, een garantie dat heel het Verenigd Koninkrijk (dus inclusief Noord-Ierland) bij de douane-unie van de EU blijft zolang er geen vrijhandelsverslag tussen de Britten en de EU is gesloten.

De DUP ging met die backstop akkoord, maar Johnson en de andere brexiteers vonden dat onacceptabel. May’s akkoord werd eerder dit jaar drie keer weggestemd in het Lagerhuis, wat leidde tot haar val. Het politieke landschap is nu veranderd. De DUP is intern verdeeld over het oorspronkelijke plan, maar de brexiteers zullen er wel mee akkoord gaan. Zij zien het als een laatste kans om brexit te redden en vrezen bovendien Johnsons aftreden, gevolgd door de komst van een linkse regering onder Jeremy Corbyn of een EU-gezinde coalitie.

DUP-leider Arlene Foster hikt vooral tegen het idee aan dat douaniers controles gaan uitoefenen op de handel tussen Noord-Ierland en rest van het Verenigd Koninkrijk. Dat is nodig, omdat de Britten niet langer deel willen uitmaken van de Europese douane-unie en omdat een grens over het Ierse vasteland politiek onhaalbaar is. Ook het gelijktrekken van de btw in beide Ierlanden is een punt van zorg. Brussel is bang voor een verdere toename van de smokkel tussen Ierland en Noord-Ierland. Nu reeds wordt er flink gesmokkeld.

Om zijn positie voor de stemming te verankeren, zal de Britse premier Johnson de DUP mogelijk op een andere manier tegemoet proberen te komen. Dat kan in de vorm van geld. Twee jaar geleden gaf May, als leider van een minderheidsregering, Noord-Ierland een miljard pond in de ruil voor gedoogsteun. Tevens komen politieke concessies in zicht. De Britse regering wil dat abortus en het homohuwelijk ook in Noord-Ierland legaal worden. Daar is de protestants-christelijke DUP, de partij van ‘Dr No’ Ian Paisley, fel op tegen.

Wat zijn de volgende stappen?

Hoofdonderhandelaar Barnier sprak vanochtend over een ‘eerlijk en redelijk akkoord’. De Europese regeringsleiders zullen naar verwachting het akkoord vanmiddag goedkeuren. Daarna is het zaterdag aan het Britse Lagerhuis en tot slot aan het Europees Parlement. Het is ongewis of dat allemaal lukt voor de beoogde brexitdatum van 31 oktober, mogelijk moet de vertrekdatum voor het Verenigd Koninkrijk met een paar weken worden uitgesteld.

Het Britse parlement verwierp drie keer eerder een ontwerpakkoord over de brexit. Het kostte toenmalig premier Theresa May haar politieke carrière. Premier Boris Johnson heeft steeds gezegd dat zijn land op 31 oktober de EU verlaat, met of zonder deal. Een akkoord heeft zijn voorkeur omdat zonder regeling economische en financiële chaos onvermijdelijk zijn.

Wat als het akkoord niet wordt goedgekeurd door het Britse parlement?

Zaterdag komt het Lagerhuis bijeen. Faalt Johnson dan het brexitakkoord goedgekeurd te krijgen, dan bereikt de politieke chaos in Londen een nieuw hoogtepunt. Mogelijk treedt Johnson dan af om verkiezingen af te dwingen. In dat geval is uitstel van de brexit met een aantal maanden onvermijdelijk.

Gaat het Lagerhuis akkoord, dan is het einde van het Britse EU-lidmaatschap na 46 jaar op 1 november een feit.