Wat als Lagerhuis de Brits-Europese brexitdeal afwijst? Op die vraag gaan de regeringsleiders liever niet in

Johnson toonde zich zelfverzekerd over een ja-stem van het Lagerhuis. “Het is een geweldig akkoord, zowel voor het Verenigd Koninkrijk als de EU”, aldus Johnson donderdagavond na afloop van de brexitdiscussie met zijn EU-collega's. Waarop hij zijn optimisme baseerde wilde Johnson niet zeggen. Ook weigerde hij antwoord op de vraag wat hij doet als het Lagerhuis het akkoord toch afwijst.

Ook de andere regeringsleiders wilden niet ingaan op de 'wat als'-vraag. Eventueel uitstel van de brexitdatum – voor de derde keer – werd wel achter gesloten deuren door de 27 leiders besproken. Publiekelijk zwegen de leiders hierover om het Britse parlement niet aan te moedigen deze weg te kiezen. Alleen scheidend voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker sloot nieuw uitstel van de brexit uit. Zo zet hij extra druk op het Lagerhuis.

“Er zijn geen argumenten voor verder uitstel. Het moet nú gebeuren”, zei Juncker, waarna hij met een kwinkslag zei: “I’m not in charge of Westminster! De Britse premier moet verzekeren dat hij de hordes van zijn Lagerhuis kan overwinnen.” Maar hoezeer Juncker hoopt dat hij een succesvolle brexit als kers op de taart kan plaatsen van zijn aflopend Commissievoorzitterschap, het is niet de Commissie maar de Raad die over eventueel uitstel zou beslissen. Huidig Raadsvoorzitter Donald Tusk verklaarde dat hij “elke vraag voor uitstel zal overmaken aan de lidstaten”.

‘Positief en optimistisch’

“De bal ligt nu in het kamp van de parlementen, zowel het Lagerhuis als het Europees Parlement die dit akkoord nu moeten goedkeuren”, zei Belgisch premier Charles Michel (MR), die vanaf 1 december Tusk zal opvolgen als Raadsvoorzitter. Michel zei “positief en optimistisch” te zijn en te hopen op een goedkeuring, “zodat er dan snel werk kan worden gemaakt van een nieuwe dialoog met het VK, om een intense toekomstige samenwerking aan te gaan op zowel economisch als veiligheidsgebied”.

Voor Michel is het aangepaste brexitakkoord vooral een succes omdat het vredesakkoord in Noord-Ierland wordt gegarandeerd maar ook omdat de integriteit van de Europese interne markt wordt verzekerd. Het VK geeft garanties dat het zijn bedrijven niet deloyaal zal laten concurreren met de EU, door gelijkaardige hoge arbeids- en productstandaarden na te blijven streven. Dit ‘gelijk speelveld’ was altijd erg belangrijk voor de Europese onderhandelaren.  

Vierkant en cirkel in één hokje

Volgens de Nederlandse premier Mark Rutte heeft het Lagerhuis 'alle reden' in te stemmen met de deal. Die past volgens Rutte “binnen alle rode lijnen, zowel van het Verenigd Koninkrijk als van de EU. Het is zo'n keurige oplossing dat ik het niet zou snappen als het er niet doorkomt.” Zijn Luxemburgse collega Xavier Bettel had een waarschuwing: “Ik hoop dat het Britse parlement beseft dat deze deal beter is dan geen deal. Dit akkoord beperkt de schade van de brexit.”

Bondskanselier Angela Merkel hield zich op de vlakte. “Het Lagerhuis is een oud, ervaren en verstandig parlement. Dat moet in complete vrijheid kunnen besluiten.”

Het akkoord tussen Johnson en EU-onderhandelaar Michel Barnier kwam donderdagochtend net voor de EU-top tot stand na zes dagen zeer intensief onderhandelen. Het was soms “heel erg moeilijk” om de Britse en Brusselse wensen met elkaar te combineren, erkende Barnier. Of zoals Rutte het verwoordde: “Een vierkant en een cirkel moesten samen in één hokje passen. En dat is gelukt.”

Noord-Ierland op papier bij VK, in praktijk in EU

De EU maakte een concessie door de befaamde backstop te laten vallen. Dit vangnet om grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland (dat met Groot-Brittannië de EU verlaat) te voorkomen, was volgens Londen een korset waarmee het Verenigd Koninkrijk voor onbepaalde tijd de EU-regels moest volgen. In plaats daarvan komt een regeling die alleen Noord-Ierland bindt aan de Europese regelgeving. De EU had dat in 2018 al voorgesteld, maar dat werd toen door Londen afgewezen.

Johnson zag op zijn beurt af van het recht voor het Noord-Ierse parlement om EU-afspraken eenzijdig op te zeggen. En Johnson slikte zijn dreigement in om van het Verenigd Koninkrijk een ‘Singapore aan de Theems’ te maken dat met lagere belastingen en minimale producteisen EU-bedrijven kapot concurreert.

Als het akkoord wordt aangenomen door het Britse en Europees Parlement (daar worden geen problemen verwacht), krijgt Londen tot eind 2020 (te verlengen tot eind 2022) om een handelsverdrag met de EU te sluiten. In die overgangsperiode blijft het Verenigd Koninkrijk alle EU-regels volgen. Britse burgers die in EU-landen wonen en vice versa houden al hun rechten. En Londen belooft alle financiële verplichtingen van het 46-jarige EU-lidmaatschap (geraamd op ruim 40 miljard euro) na te komen.

EU-president Tusk en Juncker herhaalden het Britse vertrek zeer te betreuren. “Ik hoop dat op een dag onze Britse vrienden besluiten terug te keren”, aldus Tusk. Volgens Juncker had de 48 procent van de Britten die tegen de Brexit stemde gelijk.