Niemand roept ‘Order’ zoals John Bercow

Lagerhuisvoorzitter John Bercow heeft opnieuw de sleutel in handen in de brexitsaga. Dit portret verscheen in maart al in De Morgen. 

...

“Order! Order! Niemand van jullie is een verrader. Laat me jullie vanuit mijn voorzittersstoel vertellen dat ik passioneel geloof in het Parlement als instelling, in de rechten van de Lagerhuisleden en in het engagement voor hun plicht. Ik gebruik het woord ‘plicht’ in enkelvoud, want de enige plicht van elk parlementslid is te doen wat hij of zij denkt dat rechtvaardig is.”

Met zijn beruchte bulderstem nam Mr. Speaker John S. Bercow (56) het op 21 maart op voor de leden van ‘zijn’ House of Commons – het Lagerhuis, te vergelijken met onze federale Kamer. Even daarvoor gaf premier Theresa May haar MP’s de schuld van het uitstel van de brexit, ten vroegste op 12 april, maar mogelijk ook pas op 22 mei. Of nog later. Of niet. May wierp Bercow een misprijzende blik toe – alweer. Hoewel hij tot zijn aanstelling in 2009 zelf Tory was, kunnen ze niet langer door ­dezelfde deur. En al zeker niet sinds Bercow eind vorig jaar weigerde om Labour­leider Jeremy Corbyn terecht te wijzen toen deze na een interventie van May ‘stupid woman’ had gepreveld.

Hun aversie voor elkaar is niet alleen persoonlijk, ze is ook politiek. Bercow hoort als Speaker ‘een onpartijdige scheidsrechter’ te zijn. Toch laat hij in het brexit-dossier geen kans onbenut om de regering tegen de haren in te strijken. Zo verbood hij May op 18 maart, op basis van een conventie van 2 april 1604 (!), dat ze haar akkoord met de EU niet een derde keer mocht laten stemmen – tenzij er wijzigingen zouden zijn. Daarom legde May vrijdag slechts één onderdeel van de deal, de scheidingsacte, opnieuw ter stemming voor.

Van de eerste ‘Commoner’ van het land is bekend dat hij Remain stemde. Bercow vertrouwde dit ooit toe aan een groep studenten, en hij moest eerder dit jaar publieke verantwoording afleggen waarom hij rondreed in een wagen met de sticker ‘Bollocks to Brexit, it’s not a done deal!’ op het raam. De reden, verdedigde hij zich, is omdat het de auto was van zijn vrouw, de openlijk linkse tv-persoonlijkheid Sally Illman (49) – de moeder van hun drie kinderen Jemima, Freddie en hun autistische zoon Oliver. “Zij heeft recht op haar mening”, zei Bercow, en is niet “het bezit van haar echtgenoot”. Zelf knipoogde Sally tijdens haar deelname aan Celebrity Big Brother hierover: “‘Order!’ hoeft hij bij mij niet te proberen.”

Slechts één keer werd Bercow gedwongen zijn vrouw af te vallen, toen ze voor een fotoshoot had geposeerd met enkel een laken rond haar lichaam, met zijn Lagerhuis op de achtergrond. Hoewel de foto een goed doel diende – geld inzamelen voor een stichting tegen autisme – gebruikten Bercows politieke tegenstanders het beeld om hem belachelijk te maken.

Radicaal-rechts verleden

Vooral de brexiteers gebruiken elk relletje om zijn vel te eisen. Desondanks won Bercow over partijgrenzen heen aan populariteit bij de backbenchers, de Lagerhuisleden op de achterste zetels, omdat hij ze onder zijn voorzitterschap méér spreekrecht gaf. “De voorzitter is uw vriend als u een minister aan de tand wil voelen,” zei hij ooit, met een referentie aan de tijd dat hij zelf voor het eerst als MP zetelde voor het graafschap Buckingham, in 1997.

Bercow kan dan ook terugkijken op een lange ­politieke carrière. Hij groeide op in een bescheiden familie met Joodse wortels. Zijn grootouders emigreerden een eeuw geleden vanuit Roemenië naar het VK en verengelsten daar hun naam Bercowitz. Bercows vader was taxichauffeur. Ze woonden toen nog in Finchley, het kiesdistrict van de legendarische premier Margaret Thatcher die hem in 1979 persoonlijk vroeg om zich politiek te engageren voor haar Tory’s.

De kleine John had toen al zijn droom moeten opbergen om het tennistoernooi van Wimbledon te winnen. Hij was bij de min-twaalfjarigen de kampioen voor het graafschap Middlesex geworden maar kreeg astma. Wel zit hij in Wimbledon nu jaarlijks in de koninklijke box en speelt hij nog in het Commons-tennisteam – vermaard waren z’n dubbels met ex-premier David Cameron.

Zo progressief Bercow nu als Speaker is, zo radicaal-rechts was hij aan het begin van zijn carrière tijdens zijn government studies aan Essex University. Begin jaren tachtig was Bercow lid van de radicaal-rechtse Monday Club, waarvan hij de racistische zienswijzen later ‘wansmakelijk’ noemde. Hij vertoefde ook daarna in oerconservatieve milieus; zo werd hij voorzitter van de Federation of Conservative Students, door partijvoorzitter Norman Tebbit opgedoekt omwille van hun extreme standpunten, waaronder choquerende pro-apartheidsstickers als ‘Hang Nelson Mandela op’.

Als parlementslid keerde Bercow zich daar van af en ijverde succesvol voor een verbod voor MP’s om lid te worden van de Monday Club. Hij kreeg in het Lagerhuis een sociaal-liberale reputatie – zo steunde hij holebirechten - waardoor er werd gefluisterd dat hij zou overstappen naar Labour. Dat was het moment waarop hij zelf besliste om zich in 2009 kandidaat te stellen voor de neutrale Speaker-rol, met succes.

Zodra hij voorzitter was, brak Bercow met de meeste tradities die aan zijn ambt waren verbonden. Weliswaar wijkt iedereen nog voor hem wanneer hij voor elke zittingsdag in stoet door de statige gangen van Westminster stapt onder begeleiding van een ­‘serjeant-at-arms’, een kapelaan, een slippendrager en zijn hoogste klerk, maar de daarbij gepaard gaande slogan ‘Hats off, strangers!’ schafte hij af. Er sneuvelden ook wat vestimentaire regels om, in zijn eigen woorden, het Lagerhuis “minder stoffig” te maken. Zo draagt hij geen kniebroek met lange kousen meer, zoals zijn voorgangers, en hoeven hijzelf en zijn klerken geen pruik meer te dragen. Onder zijn toga draagt hij nu een gewoon pak. Wel heeft hij een voorkeur voor opvallende dassen, met de gekste kleurschakeringen en -vormen. “Ik heb een natuurlijke voorkeur voor vrolijke, volgens sommigen schreeuwigere dassen. Heel on-Brits. Ik maak er graag een statement mee”, zei hij in een interview.

Yoga helpt echt

MP’s daarentegen mogen hem nu ook zonder das aan het woord vragen, een regel die door conservatieve traditionalisten niet wordt gesmaakt. In 2010 beledigde Sir Simon Burns, een Tory, hem diep door hem een “stomme, hypocriete, dwerg” te noemen. Maar Bercow pikt geen beledigingen en aarzelt niet MP’s weg te sturen of een standje te geven. “U bent een cheeky chappy en wel heel rumoerig”, berispte hij eens een MP, of ook: “Aan Oxford gedroeg u zich veel netter. Wat is er met u gebeurd?” Zijn oneliner in de brexit-debatten “Kalmeer, ga aan yoga doen, dat helpt echt” is nu zelfs een hit geworden op YouTube. Als de storm daarna nog niet gaan liggen is, roept hij soms wel tot zes keer ‘Order!’ - wat hij volgens The New York Times ‘uitspreekt met een stem die klinkt als een luchtalarm met een verkoudheid’.

Hoge gasten ontvangt Bercow wel nog in staatsiekleed, behalve als ze Donald Trump heten. Tot wrevel van de Britse regering weigerde hij twee jaar geleden het voorstel om VS-president Donald Trump een toespraak te laten houden in het Lagerhuis. “Oppositie tegen racisme en seksisme zijn zeer belangrijke overwegingen”, stelde hij, ongewoon ernstig.

Bercow kreeg lik op stuk. In mei 2018 werd hij door zijn voormalige privésecretaris Angus Sinclair beticht van pesterijen. “De Speaker schreeuwde en vloekte tegen me, en probeerde me fysiek te intimideren”, zei hij toen aan de BBC. Een andere ex-ambtenaar, David Leakey, zei dat in Bercows kantoor een klimaat van “angst en intimidatie” heerst.

Toch overleefde Bercow de beschuldigingen. “Ik heb een fantastisch team dat me allemaal samen al meer dan veertig jaar dient”, was zijn antwoord. “De meesten die ons verlieten, deden dat in alle vriendschap.”

Of ook het VK al dan niet vriendschappelijk uit de EU vertrekt, wordt de komende dagen mee door Bercow bepaald. Hij zal dat met zijn beruchte grote grijns kunnen doen, in de wetenschap dat hij langer op zijn stoel blijft zitten dan premier May, die haar toekomstig ontslag al aankondigde..

Hoe hard Bercow dus ook ‘Order!’ kan roepen, de orde in de politieke chaos van Westminster lijkt niet snel terug te keren. Zijn familiekat Order daarentegen – zo genoemd nadat zijn vrouw een Twitterpoll had georganiseerd – zal in het nabijgelegen woonvertrek Speaker’s House nog dikwijls zijn oren moeten spitsen als zijn baasje roept.