Bolivia brandt opnieuw: hoe ik de verkiezingen en de naweeën van dichtbij heb beleefd

Ik schrijf dit stuk terwijl ik vastzit op de luchthaven van Santa Cruz.  Het is haast onmogelijk om het gebouw te verlaten. Alle uitvalswegen zijn versperd door blokkades. Na even aandringen, durft een chauffeur me eindelijk op een brommertje naar de blokkades te brengen. Wat ik daar zie, verrast me. Honderden Bolivianen blokkeren er op een gemoedelijke manier de weg. De sfeer doet denken aan een groot volksfeest. Geweld is ver te zoeken. Demonstranten komen meteen naar me toe. Ze willen duidelijk gehoord worden.

Aan de vooravond van de verkiezingen kom ik toe in de administratieve hoofdstad La Paz. Verschillende maatregelen worden getroffen om het volk klaar te stomen voor de verkiezingen. Er valt bijvoorbeeld een verbod op de verkoop en het gebruik van alcohol. De meeste restaurants, bars en cafés blijven gesloten. Alle transport ligt stil. De blokkades aan de rand van de stad maken het bovendien onmogelijk om de stad nog in of uit te gaan. 

Zondag is het moment van de waarheid. De straten van La Paz zijn verlaten. Bijna alles is dicht, op een paar toeristische kraampjes na. Het is opvallend stil in de stad, alleen de politie is er overvloedig aanwezig. Nieuwsgierig naar het stemgedrag van de Bolivianen, werp ik een blik op een verkiezingsbureau in La Paz. Het is meteen duidelijk dat de stemming niet anoniem verloopt. Wanneer iemand zijn stem uitbrengt, kijken twee opzichters mee. Het vergt dus al heel wat moed om niet op huidig president Evo Morales te stemmen. 

Volgens de eerste resultaten van zondagavond lijkt een tweede ronde noodzakelijk. In Bolivia moet de winnaar namelijk 50 procent van de kiezers achter zich hebben. Een andere mogelijkheid is dat de winnaar minstens 10 procent van de stemmen meer haalt dan de andere kandidaten. Op zondagavond, als de meeste stemmen geteld zijn, is dit voor geen van de kandidaten het geval. Het duurt erg lang vooraleer alle resultaten beschikbaar zijn. De meeste Bolivianen volgen in spanning elke verandering via het tv-journaal. 

Volgens de resultaten van maandagavond zou het verschil tussen Evo Morales en Carlos Mesa echter wel meer dan 10 procent bedragen waardoor een tweede ronde niet nodig zou zijn. Die plotse wending is verdacht. Het wekt niet alleen bij internationale organisaties zoals de Europese Unie en de Organisatie van Amerikaanse staten (OAS) vermoedens van fraude op, maar ook bij de plaatselijke bevolking en dan vooral bij de aanhangers van de belangrijkste tegenkandidaat Mesa. Het lijkt erop dat Morales zich vastklampt aan de macht. 

Zondagavond al barsten de eerste protesten los op Plaza Murillo in La Paz. Ook in andere Boliviaanse steden komen mensen massaal op straat om er (vreedzaam) te protesteren. Zowel Morales als Mesa gaan er namelijk van uit dat ze sterk uit de verkiezingen komen. Mesa verwacht een tweede ronde terwijl Morales beweert dat hij genoeg stemmen zal hebben om onmiddellijk opnieuw als president herkozen te worden. 

De bevolking van rijkere steden zoals Sucre en Santa Cruz kan haar afkeer voor huidig president Morales moeilijk verbergen. Tegenstanders van Morales vullen de straten met Boliviaanse vlaggen en scanderen in koor "comunismo no, democracia sí" of "el respeto al voto y a la democracia". ("Communisme neen, democratie ja" of "respecteer onze stem en de democratie") 

(Lees verder onder de foto)

Morales lag eerder al onder vuur na het referendum over een grondwetswijziging. In Bolivia mag een president namelijk maar twee keer herkozen worden. Een grondwetswijziging die Morales de mogelijkheid gaf tot een volgende ambtstermijn werd door het merendeel van de bevolking weggestemd. Het gerecht van Bolivia koos echter de kant van Morales waardoor hij zich opnieuw kandidaat kon stellen voor de presidentsverkiezingen.  

In Sucre loop ik mee met een protestmars tegen Morales. Het doet me iets. De woede en angst van de Bolivianen zijn duidelijk voelbaar. Ze zijn bang en vrezen dezelfde weg in te slaan als Venezuela. Maar ze zijn ook boos en verachten de corruptie en fraude van Morales. Ze beschuldigen hem van dictatoriale neigingen.

Morales werpt die beschuldigingen van zich af door zijn tegenstanders als racisten te bestempelen die hem veroordelen vanwege zijn inheemse afkomst. Samen met de Venezolaanse president Maduro spreekt hij zelfs van een staatsgreep. Een woord dat de laatste tijd erg vlotjes gebruikt wordt in Latijns-Amerika. 

Blokkades, stakingen en protesten in grote steden zoals La Paz, Potosí, Sucre en Santa Cruz maken het bijna onmogelijk om je te verplaatsen. Het lukt me pas maandagavond om weg te komen uit La Paz. Zowel voor als tegenstanders van Morales komen op straat en er ontstaan kleine relletjes tussen beide partijen.

(Lees verder onder de foto)

De focus van Morales en zijn politieke partij MAS (Movimiento Al Socialismo) lag oorspronkelijk op de rechten van de armere bevolking in Bolivia. In 2005 werd hij verkozen tot de eerste inheemse president. Ook nu is Morales nog heel populair bij de armere bevolking van Bolivia. Een kort gesprek met een aantal Bolivianen maakt duidelijk dat die verdeeldheid tussen arm en rijk nog altijd het kiesgedrag bepaalt.  

Een verkoopster in El Alto, het armste deel van de administratieve hoofdstad La Paz getuigtꓽ "We hebben alles te danken aan Evo. Leve Evo!" Morales liet onder andere de kabelbaan bouwen die het hooggelegen, arme El Alto verbindt met het rijkere centrum van La Paz. Een kapster in het rijkere centrum van La Paz veroordeelt daarentegen de huidige president scherp: "Het moet nu gedaan zijn met Morales. Hij mag niet weer aan de macht komen. Enkel de armen stemmen nog op hem."

Aanhangers in de mijnstad Potosí bieden ook nog altijd veel steun aan de president. De mijnwerkers behoren tot de armere bevolking, de oorspronkelijke focus van Morales en zijn partij. In en rond Potosí woeden er hevige opstanden om de president te steunen.

In Sucre en Santa Cruz daarentegen is bijna iedereen tegen de huidige president: "Wij willen Morales dood, hij moet weg!", aldus een medewerker van het hostel KulturBerlin in Sucre. Ook de Bolivianen die leven van toerisme zijn Morales liever kwijt dan rijk. Juan Carlos, gids in Salar de Uyuni, verteltꓽ "De president doet bitter weinig om toerisme te stimuleren en neemt bovendien amper maatregelen om onze prachtige natuur te beschermen." 

Begin oktober kwamen er nog honderdduizenden Bolivianen op straat om te betogen tegen het ecologiebeleid van president Morales. Ze houden hem medeverantwoordelijk voor de buitensporige bosbranden in het Amazonewoud eerder dit jaar. De president hecht namelijk veel meer belang aan de economische ontwikkeling van Bolivia dan aan het behoud van het regenwoud en toerisme. 

In Bolivia overheerst er nog steeds onrust en onzekerheid, zowel bij voor- als tegenstanders van Morales. De protesten en stakingen brengen bovendien ernstige gevolgen met zich mee op economisch vlak. Maar ook buiten Bolivia wekt de toestand argwaan op.

Ondanks de oproep van de EU en de OAS om een tweede kiesronde te organiseren, roept Evo Morales zichzelf toch uit tot president van Bolivia. Mogelijk gaat Bolivia mee in de spiraal van sociale onrust die ook andere Latijns-Amerikaanse landen zoals Nicaragua, Venezuela, Brazilië en Chili in de ban houdt.