Zeldzame zangvogels aan onze kust: kwestie van klimaat of meer en betere vogelaars?

Gemakshalve worden ze ‘dwaalgasten’ genoemd: jonge dieren zonder veel trekervaring die onderweg tussen hun broedgebied en de streek waar ze overwinteren uit koers raken. “Hun aangeboren kompas werkt dan niet meer, ze raken in paniek en blijven maar in dezelfde richting vliegen”, weet bioloog Dirk Draulans. Alleen: de bruine klauwier die vorige week in Heist werd gespot, was een volwassen vogel.

Vogelende hipsters

Draulans wijst op de mogelijke impact van meer en beter uitgeruste vogelspotters. “Meer mensen zoeken, met almaar betere fototoestellen en betere middelen om met elkaar te communiceren. Dan kan je ook verwachten dat er meer zeldzame vogels worden waargenomen.” Het is een feit dat vogelen hip is. In Groot-Brittannië doet één op de drie jongeren aan ‘hipster birding’ en ook bij ons wordt vogelspotten niet langer geassocieerd met beringbaarde Wielewaalers die in observatiehutten de lenzen van hun verrekijkers poetsen. De exclusief voor vrouwen toegankelijke vogelspottersgroep ‘De Duifkes’ telt maar liefst 1.300 leden en de podcast ‘Fwiet! Fwiet!’ van comedian Begijn le Blue is razend populair.

Kenny Hessel van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek is dé Vlaamse vogelkampioen. Op de website waarnemingen.be geeft hij te kennen dat hij in ons land alleen al 391 vogelsoorten heeft gespot. Hij erkent dat meer vogelaars met bovendien steeds betere technologie de zeldzame waarnemingen kunnen verklaren, maar niet helemaal. 

Uit koers door storm

“De haven van Zeebrugge wordt al 20 jaar afgezocht door mensen met kennis van zaken. Veel zangvogels volgen de kustlijn en de haven is ’s nachts fel verlicht, waardoor de vogels voedsel kunnen zoeken. Dwaalgasten uit het oosten, zoals de bruine klauwier die uit China komt, zagen we de voorbije jaren al. Recent ging het in en rond Zeebrugge om één of twee soorten in heel het najaar, nu zitten we op een maand al aan vijf soorten. Ook 2016 was een goed jaar voor Siberische zangvogels, maar toen hadden Scandinavische weerdiensten hun komst al in augustus voorspeld. Dit jaar hebben we er geen verklaring voor. Wel voor de komst van Amerikaanse zangvogels, zoals de roodoogvireo en de kleine geelpootruiter: die werden vermoedelijk in volle trek uit koers geslagen door de tropisch storm Lorenzo die tot de Azoren reikte. Maar we tasten voorlopig in het duister.”

Ook Draulans meent dat Amerikaanse stormen de oorzaak kunnen zijn. “Maar gezien de lage aantallen kan het ook een toevalligheid zijn dat bepaalde soorten Amerikaanse zangvogels na zulke stormen bij ons belanden. Daarnet zag ik hier in het Waasland nog een kleine geelpootruiter. Die komt uit de VS en kan op een schip tot in de haven van Antwerpen geraakt zijn.”

Natuurlijke barrière

De bioloog wijst erop dat onze kuststreek sowieso een ideale plek is om vogels te spotten. “De zeevogels die uit Noord-Amerika komen, zijn blij dat ze land zien, de zangvogels uit Azië vliegen niet graag over zee omdat ze daar niet kunnen rusten. De Noordzee vormt voor hen een natuurlijke barrière. Resultaat: beide groepen houden halt aan de kust.”

Of de klimaatopwarming mee voor de komst van zeldzame zangvogels zorgt, is een moeilijk te beantwoorden vraag. Draulans: “Ik denk niet dat die een rechtstreekse rol speelt bij de soorten die nu aan onze kust worden gezien. De klimaatopwarming zorgt er wel voor dat soorten zoals de zilverreiger hun leefgebied naar het noorden uitbreiden. Of de zwartkop, die normaal naar het zuiden trekt maar nu steeds vaker in Engeland overwintert. Daar speelt dan weer mee dat veel Britten vogels voederen.” 

Hessel concludeert dat de klimaatopwarming exotische vogels naar onze kust kan sturen, maar nuanceert: “We hebben de klimaatverandering altijd in ons achterhoofd, omdat ze fel in de belangstelling staat. Maar wat we zien aan onze kust, is toch aan een combinatie van factoren te wijten: meer en betere vogelaars, bijzondere weersomstandigheden én klimaatverandering.”