Abu Bakr al-Baghdadi, de verlegen jongen die massamoordenaar werd

Abu Bakr al-Baghdadi, de sluwe, mysterieuze, in het zwart geklede leider van Islamitische Staat, is dood. De man die een kleine groep rebellen omvormde tot een wereldwijd terrorismenetwerk dat tienduizenden strijders uit honderd landen aantrok, werd 48 jaar.

Zijn dood werd zondag 27 oktober door de Amerikaanse president Donald Trump bekendgemaakt. Trump zei dat Al-Baghdadi een zelfmoordvest tot ontploffing bracht tijdens een raid van Amerikaanse special forces in het noordwesten van Syrië dat weekend. Voorafgaande tests zouden zijn identiteit bevestigd hebben. Er was geen onmiddellijke bevestiging van de mediatak van IS, die aanslagen meestal snel opeist maar er iets langer over doet om de dood van zijn eigen leiders te bevestigen.

Al-Baghdadi was de zoon van een vroom soennitisch gezin uit het district Samarra in Irak. Hij combineerde religieuze ijver, haat voor ongelovigen en de kracht van het internet om een wereldwijde groepering rondom zich te scharen. Zijn organisatie controleerde op haar hoogtepunt een territorium zo groot als Groot-Brittannië, vanwaaruit ze terreurdaden gebood en inspireerde in meer dan dertig landen.

Al-Baghdadi was de meest gezochte terroristische leider ter wereld. De Amerikaanse regering had een beloning van 25 miljoen dollar op zijn hoofd gezet. Zijn dood was het resultaat van een jarenlange internationale jacht die inlichtingendiensten van tal van landen bezighield en twee Amerikaanse regeringen overspande.

Bijna tien jaar lang kon Al-Baghdadi ontkomen, dankzij extreme veiligheidsmaatregelen die hij zelfs toepaste op medewerkers die hij het meest vertrouwde. “Ik moest zelfs mijn horloge uitdoen”, vertelde Ismail al-Ithawy, een topmedewerker van Al-Baghdadi die vorig jaar gevangengenomen werd. Hij sprak vanuit een cel in Irak, waar hij de doodstraf kreeg. Al-Ithawy en anderen herinnerden zich dat ze elektronische toestellen zoals telefoons en camera’s moesten afgeven, geblinddoekt werden, op een bus werden gezet en vervolgens urenlang naar een onbekende bestemming reden. Toen ze eindelijk hun blinddoek mochten afzetten, zat Al-Baghdadi voor hen.

De ontmoetingen duurden tussen vijftien en dertig minuten, en de IS-baas verliet als eerste het gebouw. Zijn bezoekers moesten na zijn vertrek uren wachten onder bewaking van gewapende wachten. Ze werden opnieuw geblinddoekt en teruggebracht naar hun oorspronkelijke locatie, zeggen medewerkers die hem in drie van de voorbije vijf jaar gezien hebben.

“Al-Baghdadi’s bezorgdheid was altijd: wie ging hem verraden? Hij vertrouwde niemand”, zei generaal Yahya Rasool, een woordvoerder van het Iraakse leger.

De meesten leerden Al-Baghdadi in 2014 kennen toen zijn troepen een derde van Irak en de helft van buurland Syrië onder de voet liepen en het gebied uitriepen tot kalifaat. Ze beweerden de moslimtheocratie te herstellen die eindigde door de val van het Ottomaanse Rijk. Die operatie onderscheidde IS van Al Qaida, de oudere islamitische terreurorganisatie waarvoor Al-Baghdadi’s manschappen bijna tien jaar hadden gewerkt en waarvan ze zich gewelddadig hadden afgescheiden.

Ook al droomde Al Qaida-leider Osama bin Laden ervan het kalifaat te herstellen, toch riep hij het nooit uit. Wellicht vreesde hij de overweldigende militaire reactie, die uiteindelijk ook Al-Baghdadi de das zou omdoen.

Toch duurde het vijf jaar voor troepen Al-Baghdadi in maart van dit jaar het laatste stukje grondgebied afhandig konden maken. In de tussentijd begeesterde de belofte van een fysiek kalifaat tienduizenden volgelingen, die in Syrië toestroomden om de imaginaire staat te dienen.

Internet

Op het hoogtepunt van de verovering wapperde de zwarte vlag van IS over grote bevolkingscentra, zoals de Iraakse stad Mosul met 1,4 miljoen inwoners. Zijn territorium spreidde zich naar het oosten uit over de vlakten van de Bijbelse stad Nineveh, waar de extremisten eeuwenoude kerken ombouwden tot bomfabrieken. In het noorden reikte het tot in de bergen van Sinjar, waar strijders van vrouwen seksslavinnen maakten. In het zuiden strekte het zich uit tot de Syrische olievelden van Deir El-Zour en de majestueuze zuilen van Palmyra.

Op bevel van een comité geleid door Al-Baghdadi legde de groep die bekendstond als IS, ISIS, ISIL en Daesh zijn gewelddadige interpretatie van de islam in die gebieden op. Vrouwen die beschuldigd werden van overspel werden gestenigd, dieven werd de handen afgehakt, mannen die het tegen de militanten opnamen, werden onthoofd.

Zulke middeleeuwse straffen worden weliswaar ook toegepast in landen als Saudi-Arabië, maar IS choqueerde mensen wereldwijd door de executies te filmen en het beeldmateriaal te verspreiden, en schoffeerde moslims door straffen uit te voeren die in geen enkele islamitische tekst vermeld worden. Een Jordaanse piloot werd levend verbrand, terwijl een drone het tafereel filmde. Mannen die ervan beschuldigd werden spionnen te zijn, werden in kooien neergelaten in het water terwijl camera’s hun laatste ademstoot vastlegden. Anderen werden door tanks overreden of aan hun voeten opgehangen en afgeslacht als dieren.

Maar IS beheerde de zelfverklaarde staat ook, soms beter dan het regime dat het verdreven had. Er werden belastingen geïnd, het afval werd opgehaald. Koppels die huwden kregen een huwelijkscertificaat gedrukt op officieel briefpapier van Islamitische Staat. Als uit zo’n huwelijk kinderen voortkwamen, dan werd hun gewicht keurig vermeld op een door IS uitgevaardigd geboortecertificaat.

De groepering wilde weliswaar een middeleeuwse theocratie in ere herstellen, toch was IS helemaal een kind van zijn tijd. De militanten gebruikten het internet om duizenden volgelingen in de hele wereld het gevoel te geven dat ze virtuele burgers van het kalifaat waren. De boodschap voor die nieuwe jihadi’s was duidelijk: iedereen kan eender waar in naam van de groepering optreden. Op die manier kon IS op afstand aanslagen plegen, die werden uitgevoerd door mannen die nooit een voet in een trainingskamp hadden gezet.

IS was zo verantwoordelijk voor duizenden doden in de wereld. In veel gevallen lieten de terroristen opnamen, posts op sociale media of filmpjes achter waarin ze trouw aan Al-Baghdadi zwoeren. “Al-Baghdadi was cruciaal in de zin dat hij het project van IS een stem gaf die wereldwijd aansloeg bij kwetsbare mensen”, zegt Joshua Geltzer, die tot 2017 directeur terrorismebestrijding was bij de Amerikaanse National Security Council. “Hij zal altijd een bijzonder figuur blijven voor de opkomst en de evolutie van de groepering.”

Abu Bakr Al-Baghdadi werd geboren als Awad Ibrahim Ali al-Badri in het dorp Jallam in een dor en desolaat gebied in Centraal-Irak. Hij was een van de vijf zonen (er waren ook verscheidene dochters) van een conservatieve soennitische man die zijn brood verdiende met het verkopen van schapen. Buren beschreven het gezin als gewoon en het gebied als niets bijzonders.

Maar één detail valt op in het levensverhaal van Al-Baghdadi. Het zou later een cruciaal element worden in zijn bewering dat hij een kalief, een religieuze leider, was: Jallam wordt bevolkt door leden van de Al-Badri-stam, die teruggaat tot de Qoeraisj op het Arabische schiereiland, de stam waartoe ook de profeet Mohammed behoorde. Afstamming van de Qoeraisj wordt beschouwd als een vereiste om kalief te kunnen worden. Pamfletten uitgegeven door IS die moslims dwingen tot onderwerping aan Al-Baghdadi voeren zijn stamboom terug tot Fatima, de jongste dochter van de profeet.

Geen tattoos

Op het moment dat Al-Baghdadi naar de lagere school ging, was het gezin verhuisd naar de nabijgelegen stad Samarra. Hij was een middelmatige leerling. Zijn hoogste cijfer in het middelbaar was voor kunsten (95 op 100), maar voor belangrijke vakken zoals algebra zat hij maar net boven de 50.

In gesprekken met zeventien mensen die Al-Baghdadi gekend hadden, zoals vrienden, klasgenoten, buren, leerkrachten en voormalige leerlingen, werd hij beschreven als ‘verlegen’, ‘gereserveerd’, ‘geïsoleerd’ en ‘rustig’. Hij voelde zich goed, vertelden ze, in de lokale moskee, waar zijn vader hem had ingeschreven voor lessen Koran-memorisatie.

“Ja, hij had een spirituele gave”, zegt Khalid Ahmed Ismael, de eigenaar van de Ahmed Ibn Hanbal-moskee. “Zijn ziel was verbonden met de moskee.” Ismael herinnert zich dat Al-Baghdadi – een strijdnaam die hij aannam toen hij een militant werd – ongevraagd andere jongens opdroeg het gebedshuis te poetsen en te reinigen.

Al snel werd hij de beste in het memoriseren en reciteren van de Koran. Moskeegangers vroegen de jongen de dienst te leiden in plaats van de imam. “Dat kwam door zijn stem”, zegt Ismael. “Die was zo zacht. Hij lokte er ook anderen mee naar de moskee.”

Toen al waren er aanwijzingen dat Al-Baghdadi zijn conservatieve kijk op het geloof aan anderen wilde opdringen. Toen een buur een tatoeage van een hart op zijn arm liet zetten, spelde Al-Baghdadi hem de les. Tattoos, zei hij volgens zijn buur Younes Taha, zijn verboden volgens de islamitische wet.

Ook zijn mentoren kregen ervan langs. “Als je opstaat en een gebed reciteert, dan doet de stank van je adem de engelen wegvliegen”, zei hij naar verluidt tegen Ismael toen die een sigaret opstak.

Op twintigjarige leeftijd, in 1991, schreef Al-Baghdadi zich in aan het sharia-college van de universiteit van Bagdad, volgens schooldocumenten die The New York Times in handen kreeg via de Iraakse inlichtingendiensten. Hij haalde een bachelordiploma, en schreef zich in aan de Saddam-universiteit, een instelling gespecialiseerd in islamitische studies. Hij haalde er een masterdiploma en doctoreerde in onderwerpen die verband hielden met islamitische geschriften.

Om zijn studies te betalen gaf hij Koran-lessen aan de Al-Haj Zaidan-moskee in de wijk Topchi in Bagdad, waar zijn leerlingen hem ‘Sjeik Ibrahim’ noemden. Mensen die met hem te maken hadden, beschrijven hem als zwijgzaam en gereserveerd, kwaliteiten waarmee hij indruk op de leerlingen maakte.

“Als ik hem vroeg ‘Sjeik Ibrahim, ik heb een vraag voor u’, dan beantwoordde hij alleen de vraag, niet meer”, zegt de huidige imam van de moskee, Ahmed Rajab, die begin jaren 2000 leerling van Al-Baghdadi was. “We probeerden hem te doen praten met ons. Hij roddelde niet. Zijn gereserveerdheid was het resultaat van zelfdiscipline.”

Buiten de moskee begonnen sommigen zich wel te ergeren aan zijn bekeringsijver. In het weekend coachte hij een jeugdvoetbalteam. Hij greep de trainingen aan om pamfletten uit te delen waarin de oerconservatieve wahhabistische islamstrekking aangeprezen werd. “Wij dachten: ‘Waarom? We komen hier om te voetballen.’ Ik nam het aan en gooide het weg”, herinnert Faisal Ghazi Taih, een van de voetballers, zich. Zijn ouders haalden hem weg toen ze erachter kwamen, zegt hij.

In 2003, toen militaire vliegtuigen over Bagdad vlogen tijdens de Amerikaanse invasie om Saddam Hoessein te verdrijven, zei Al-Baghdadi tegen zijn leerlingen in de moskee in Topchi dat hij naar huis ging. Minder dan een jaar later was Taha televisie aan het kijken en herkende hij plotseling zijn voormalige buurman in beelden van mensen die Amerikaanse troepen gevangen hadden genomen. Ze droegen oranje overalls, precies zoals westerse gijzelaars later zouden dragen bij executies door IS.

Volgens mensen bij de inlichtingendiensten werd Al-Baghdadi in januari 2004 gearresteerd in de omgeving van Fallujah in het huis van zijn schoonfamilie. Het doelwit van de inval was Al-Baghdadi’s schoonbroer, die de wapens tegen de Amerikanen had opgenomen. Al-Baghdadi werd op dat moment beschouwd als niet meer dan een toevallige aanwezige. Hij bracht elf maanden door in een detentiecentrum in Camp Bucca, blijkt uit door het Pentagon vrijgegeven documenten.

Volgens sommige analisten radicaliseerde hij tijdens die gevangenschap. Maar volgens medegevangenen was hij al geradicaliseerd toen hij gevangengezet werd. Talib al-Mayahi, nu 54, leerde Al-Baghdadi kennen toen ze in dezelfde tent terechtkwamen in Camp Bucca. Al-Baghdadi hanteerde de strijdnaam Abu Dua, vertelde de man, een beschermde getuige in Irak die in aanwezigheid van inlichtingenagenten ondervraagd werd.

De gevangenen in het kamp begonnen zich te organiseren. Volgens Al-Mayahi werden voor elke tent ‘emirs’ aangewezen. Al-Baghdadi was de emir van zijn tent. Hij begon onmiddellijk sjiitische gevangenen uit de tent te verdrijven. Hij zette daar een bende soennitische gevangenen voor in die gewapend waren met spietsen gemaakt van metaal dat ze uit de airconditioning haalden, zegt Al-Mayahi.

Uit documenten van het Pentagon blijkt dat Al-Baghdadi eind 2004 werd vrijgelaten. Het was een vergissing van de inlichtingendiensten met zware gevolgen. “We hadden geen glazen bol die ons kon vertellen dat hij ooit de leider van IS zou worden”, vertelde een official in het Pentagon een decennium later aan The Times.

Jarenlang was hij uit beeld. Tot 2009, toen inlichtingendiensten in een safehouse gebruikt door militanten documenten aantroffen met daarin de naam ‘Abu Dua’. Pas maanden later zou zijn status in de terreurgroep duidelijk worden, toen de inlichtingendiensten een hoge leider van de rebellen arresteerden, zei Abu Ali al-Basri, directeur-generaal van de Iraakse inlichtingendiensten.

Bij een controlepost in Bagdad arresteerden Iraakse agenten in maart 2010 Manaf al-Rawi, van wie vermoed werd dat hij een van de beulen was bij de executie van Nick Berg, een Amerikaanse werknemer in Irak. Beelden van zijn onthoofding werden op het internet gepost. Tijdens zijn ondervraging noemde Al-Rawi Abu Dua een van de coördinatoren van de groep, die als taak had geheime informatie aan de rebellen door te spelen. “Ik bracht onmiddellijk de premier op de hoogte van drie namen die we belangrijk vonden na de ondervraging van Manaf al-Rawi”, zei Al-Basri. “Eén van hen was Al-Baghdadi.”

Niet lang daarna, in mei 2010, maakten de rebellen hun nieuwe leider bekend: Abu Dua, die zichzelf nu Abu Bakr al-Baghdadi noemde. Abu Bakr was de naam van de eerste kalief na de dood van de profeet Mohammed.

Daar begon de jacht van Al-Basri’s agenten, maar telkens ontsprong Al-Baghdadi nipt de dans. “Hij had meer geluk dan wijsheid”, aldus de inlichtingenbaas.

In 2014, toen hij het marmeren spreekgestoelte van een moskee in Mosul besteeg om het kalifaat uit te roepen, kreeg de wereld voor het eerst een beeld van Al-Baghdadi te zien.

Volgens mensen die werkten voor de Amerikaanse regering van Barack Obama waren er in 2014, 2015 en 2016 geen enkele keer betrouwbare gegevens over de verblijfplaats van Al-Baghdadi, ook al werden verscheidene hooggeplaatste IS-leiders geliquideerd, onder wie de nummer twee.

Toch was Al-Baghdadi geen kluizenaar, zoals Bin Laden. Hij bleef rechtstreeks betrokken bij wandaden van de groepering, zoals de georganiseerde verkrachting van vrouwen van wie ze vermoedden dat ze ongelovigen waren.

Een van hen was D., amper 15 toen ze samen met andere jezidi-vrouwen en –meisjes ontvoerd werd uit een dorp aan de voet van de berg Sinjar een paar weken na het uitroepen van het kalifaat. Ze beschreef achteraf hoe vrouwen en meisjes naar een gebouw in Raqqa gebracht werden, waar mannen hen konden keuren als slavinnen. De eerste man die aan de beurt kwam, zei ze, was Al-Baghdadi. De informatie werd later bevestigd door twee andere meisjes die in hetzelfde gebouw vastzaten. “Ik merkte meteen dat hij belangrijk was – iedereen stond op toen hij binnenkwam”, vertelde D.

Zij en de andere meisjes werden van huis naar huis gebracht, en kwamen uiteindelijk terecht in dezelfde villa als de 26-jarige Amerikaanse hulpverleenster Kayla Mueller. Allen werden verkracht door Al-Baghdadi, ook Mueller, vertelden overlevenden. Dat werd later bevestigd door Amerikaanse officials en Muellers moeder. De operatie van de special forces, in het weekend van 26 oktober, om Al-Baghdadi te doden, werd naar Kayla Mueller vernoemd.

Al-Baghadi genoot van het geweld, zeiden de vrouwen. Op een dag in augustus 2014 moest D. bij hem komen. Ze vreesde dat ze opnieuw verkracht zou worden, maar in de plaats ervan nam hij haar mee naar de woonkamer, niet de slaapkamer. “Hij had een grote zwarte laptop”, zei D. Daarop toonde hij haar de executie van de Amerikaanse journalist James Foley. “Hij zei: ‘Die man hebben we vandaag gedood.’ Hij lachte toen hij onze reactie zag.”