Liga voor Mensenrechten: ‘Schandalig hoe België een activiste met politiek asiel in gevaar brengt’
Een huiszoeking bij de Kazachse advocate Botagoz Jardemalie doet mensenrechtenexperts grote ogen trekken. Jardemalie, die in Brussel woont, kreeg in 2013 politiek asiel en dus bescherming tegenover haar thuisland. Maar bij de huiszoeking vorige maand bracht de politie Kazachse speurders bij haar thuis. ‘Het is gewoon onvoorstelbaar.’
Op 1 oktober bevindt Botagoz Jardemalie zich in Straatsburg. “In het kader van mijn activiteiten als mensenrechtenactiviste”, vertelt de Kazachse advocate in Le Soir. Die ochtend vallen Belgische speurders binnen in haar appartement in Brussel, waar enkele familieleden verblijven. Naast de Belgische agenten zijn ook twee personen aanwezig die Russisch praten. Dat zijn, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, Kazachen. De huiszoeking maakte deel uit van een onderzoek van de Kazachse autoriteiten. Die hadden een verzoek om internationale rechtshulp ingediend bij ons land. Jardemalie wordt in haar thuisland verdacht in een lang aanslepend fraudedossier.
De hele zaak wekt verbazing omdat Jardemalie in 2013 politiek asiel kreeg in België. “Ze heeft hier dus internationale bescherming gevraagd. Dat betekent dat men haar moet beschermen tegen de Kazachse overheid”, verduidelijkt Kati Verstrepen, voorzitster van de Liga voor de Mensenrechten. Ondanks haar beschermde status zag de politie er geen graten in om Kazachse agenten in haar appartement te laten rondsnuffelen. “Dit lijkt me volledig in te druisen tegen de Conventie van Genève”, aldus Verstrepen.
‘Delicate informatie’
Bij de huiszoeking bestudeerden de speurders ook documenten op het bureau van de advocate. Daaronder bevond zich een lijst met opposanten van het Kazachse regime, weet La Libre. Zelfs als Jardemalie uiteindelijk onschuldig blijkt te zijn en de zaak geklasseerd wordt, houdt Kazachstan kostbare informatie over aan het bezoek. Verstrepen: “Ze weten waar ze woont, hoe ze daar woont, ze hebben lijsten met andere activisten gezien. Zelfs het loutere feit dat ze überhaupt in ons land bescherming heeft gekregen, is uiterst delicate informatie.”
Haar advocaat probeert nu de schade te beperken. Hij vraagt dat de spullen en documenten van Jardemalie teruggegeven worden, en dat er geen verdere informatie wordt overgemaakt aan Kazachstan. Het parket van Brussel kon vrijdag geen commentaar kwijt over het onderzoek of over de huiszoeking. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wil op dit moment niet communiceren over de zaak, omdat het om een lopend onderzoek gaat. Wel is duidelijk dat hij volgende week vragen kan verwachten in het parlement.
Lichtzinnig
“Het is gewoon onvoorstelbaar, een regelrechte schande”, zegt Alexis Deswaef van de Franstalige Liga voor de Mensenrechten. “We zien internationaal hoe belangrijk het is om mensenrechtenactivisten te beschermen. En wat doet België? Hen gewoon in gevaar brengen. Justitie moest in dit geval een bijzondere voorzichtigheid aan de dag leggen. Maar de Kazachen konden confidentiële informatie inkijken zonder enige filter. De mensen op die lijst lopen daardoor gevaar. Het toont aan hoe lichtzinnig we omgaan met mensenrechten en vluchtelingenbescherming.”
Zowel Verstrepen als Deswaef benadrukken dat er heel wat andere mogelijkheden waren om de zaak te onderzoeken. De speurders konden Jardemalie meenemen voor verhoor en daarna een huiszoeking uitvoeren. Bovendien werd de stafhouder niet vooraf ingelicht, wat volgens Verstrepen – zelf voormalig stafhouder – absoluut noodzakelijk is voor een huiszoeking bij een advocaat. “Ik begrijp ook niet waarom die Kazachen daarbij moesten zijn. We hebben een competent gerecht, voor een huiszoeking hebben ze geen hulp nodig.” Een bron binnen Justitie zegt dan weer dat het niet uitzonderlijk is dat er buitenlandse agenten aanwezig zijn wanneer het verzoek uit het buitenland komt.
Mislukte ontvoering
Jardemalie zit al veel langer in het vizier van de Kazachse autoriteiten. Enkele jaren terug was ze nog het doelwit van een mislukte ontvoeringsoperatie, waarbij onder andere twee voormalige agenten van de Stasi, de inlichtingendienst van de DDR, werden ingezet.
Een en ander is het gevolg van haar professionele activiteiten: Jardemalie is de advocate van Mukhtar Ablyazov, een zakenman en voormalig minister die al jaren gezocht wordt door Kazachstan. Het land verdenkt Jardemalie ervan Ablyazov te hebben geholpen met het verduisteren van fondsen bij de Kazachse bank BTA. Intussen loopt daar in ons land al geruime tijd een klacht rond. Kazachtstan heeft weliswaar geen uitleveringsverdrag met ons land: de klacht werd daarom ingediend via de Oekraïense tak van de bank.
De lijst met beschuldigingen tegen Ablyazov is overigens erg lang: onder andere corruptie, witwassen en bendevorming worden hem aangewreven. Maar in een land als Kazachstan, waar corruptie tot de way of life van de machtshebbers behoort, klinken die beschuldigingen enigszins hol. Ablyazov verblijft momenteel in Frankrijk, waar hij drie jaar achter de tralies zat. In 2016 werd een uitwijzingsbevel tegen hem vernietigd, waarna hij op vrije voeten kwam. Mogelijk probeert Kazachstan via Jardemalie dichter bij Ablyazov te raken.
Ook de broer van Jardemalie is geen onbekende voor de Kazachse veiligheidsdiensten. Hij zit al sinds 2017 vast na een veroordeling voor fraude. Mensenrechtenorganisaties hebben zijn detentie al meerdere keren veroordeeld en denken dat zijn veroordeling politiek gemotiveerd was.