Rwandees Fabien Neretse staat terecht in Brussel, allereerste assisenproces in ons land over genocidemisdaden

Het is al het vijfde proces over de Rwandese genocide in België. Maar in de eerste vier assisenzaken (tussen 2001 en 2009) werden de daders berecht voor ‘oorlogsmisdaden’, geen ‘genocidemisdaden’. Deze keer gaat het om beide. De jury – die vandaag wordt samengesteld – zal dus niet alleen moeten oordelen of de Rwandees Fabien Neretse verantwoordelijk is voor de moorden, maar ook of hij daarbij de bedoeling had een hele bevolkingsgroep uit te roeien. 

Claire Beckers is een jonge vrouw als ze in België verliefd wordt op de Rwandese ingenieur Isaiah Bucyana. Ze trouwen en besluiten in Rwanda te gaan wonen. We zijn dan midden jaren zeventig. Claire begint er een ijssalon, La Sorbetière, het eerste en enige in Rwanda. Van heinde en ver komen ze haar ijsjes proeven, die ze speciaal voor arme mensen klein en goedkoop houdt.

Claire en Isaiah krijgen drie kinderen, een jongen en twee meisjes. Ze voelt zich thuis in Rwanda. Ze is gelukkig.

Maar ze voelen ook de etnische spanningen die in de lucht hangen. Ze horen de geruchten over Tutsi’s die verdwijnen en aangevallen worden. Isaiah is zelf een Tutsi.

In de nacht van 6 april 1994 wordt het vliegtuig van de Rwandese president Habyarimana, een Hutu, uit de lucht geschoten, net vóór de landing in Kigali. Het startsein voor de genocide, want onmiddellijk daarna begint het moorden. Extremistische Hutu-milities beginnen overal Tutsi’s en gematigde Hutu’s te vermoorden.

Claire en Isaiah zijn bang. Hun oudste zoon en dochter zijn in het buitenland, maar hun 18-jarige dochter Katia woont nog bij hen. Terwijl enkele wijken verderop 10 Belgische para’s worden vermoord, denken Claire en Isaiah over een vluchtplan. Te voet de straat op gaan is als Tutsi geen optie meer. Dat betekent zoveel als je vrijwillig overgeven aan de doodseskaders.

Ze bellen de Belgische ambassade, maar niemand neemt op. Ze bellen de VN-blauwhelmen, die vlakbij een basis hebben. Die willen hen niet komen evacueren. Ze moeten op eigen kracht op de basis zien te geraken.

Omdat ze zelf geen auto hebben, spreken Claire en Isaiah af met de buren. Maar terwijl ze zich klaarmaken, komen Rwandese regeringssoldaten en leden van de Interahamwe, de extremistische Hutu-milities, aangereden. Ze verplichten de vijftien achterin de tuin te verzamelen. Ze schieten hen in koelen bloede af. Claire Beckers, Bucyana en Katia komen alle drie om. Tien anderen, hun vrienden, hun buren, ook.

Twee kinderen, van elf en vijftien jaar oud, worden als bij wonder niet geraakt en doen alsof ze dood zijn, tussen de lijken. Zij overleven de genocide en komen later in dit proces getuigen.

Iemand moet de families hebben verlinkt, denken de Belgische speurders, die verschillende keren naar Rwanda trokken. Verschillende getuigen wijzen in de richting van Fabien Neretse, een Hutu-buurman. Heeft hij de milities en het leger verwittigd dat de families op het punt stonden te vluchten en heeft hij hen de dood ingejaagd? Het is een vraag die de jury zal moeten beantwoorden.

Fabien Neretse was een hooggeplaatste in het Hutu-regime van de omgekomen president Habyarimana. Volgens de federaal procureur werkte hij samen met de plaatselijke Interahamwe-militie. Neretse, die in 2001 in Zuid-Frankrijk is gearresteerd en werd uitgeleverd aan België, ontkent alles.

Enkele dagen na de dood van zijn buren vertrekt Fabien Neretse uit Kigali, omdat het er te onrustig wordt. Hij keert terug naar zijn geboortedorp Mataba, in het noordwesten van Rwanda, waar hij veel respect geniet. Hij heeft er ook een school opgericht.

Volgens de onderzoekers leidt Neretse ook daar een Interahamwe-militie. Getuigen zeggen dat Neretse en Interahamwe-milities Joseph Mpendwanzi hebben laten verdwijnen. Mpendwanzi is een gematigde Hutu die zich had aangesloten bij de oppositiepartij. Hij had zich verstopt in een nabijgelegen dorp. Zijn zoon, Jacques Rwegenza, woont in België en is burgerlijke partij op dit  proces.

In dezelfde maand juni zou Neretse nog verschillende andere Tutsi’s om het leven hebben laten brengen. Hun lichamen zijn nooit teruggevonden.

Na 25 jaar zijn weinig fysieke bewijzen overgebleven. De jury zal zich grotendeels moeten beroepen op getuigenissen. In totaal zijn er zo’n 120 getuigen opgeroepen. Sommigen worden van Rwanda naar België gevlogen, anderen wonen in België of zullen via videoconferentie worden ondervraagd, omdat ze in een Rwandese gevangenis zitten. Maar enkele belangrijke getuigen zijn intussen ook overleden of zijn onvindbaar.

De jury zal niet alleen moeten oordelen over de verantwoordelijkheid van Fabien Neretse voor al die doden, maar ook of hij de intentie had een volledige bevolkingsgroep uit te roeien, de Tutsi’s. Daar de bewijzen voor vinden, is bijzonder moeilijk. De reden ook waarom bij de vorige vier genocideprocessen ‘genocidemisdaden’ niet weerhouden werd als kwalificatie.

Uit getuigenissen blijkt trouwens ook dat Fabien Neretse vóór de genocide de reputatie had een tolerant man te zijn die openstond voor andere etnieën.

Hij riskeert levenslang.

De zus van slachtoffer Claire Beckers getuigt in "Het Journaal". Bekijk hieronder de video:

Bekijk de analyse van Stijn Vercruysse uit "Het Journaal" hier: