Geert Mak somber over Europa in nieuw boek: "Gevoel dat het niet altijd beter zal gaan, is fundamentele omslag"

Zo'n 20 jaar geleden buitelden gevoelens van optimisme en triomfalisme nog over elkaar heen, wanneer het over Europa ging. Europa toonde de weg, de Unie was de toekomst – zo voelde het toen we samen met auteur Geert Mak op weg gingen, in zijn enorm populaire boek “In Europa”. De gelijknamige televisiereeks was later ook te zien op Canvas. Meer dan een half miljoen mensen kochten het boek, dat een overzicht biedt van de Europese geschiedenis, tot 1999.

"Het kan niet op", zo kopte de Nederlandse Telegraaf bijvoorbeeld op 31 december 1999. "Nooit eerder ging het de burgers, in elk geval in de westerse wereld, zo goed als nu", stond er te lezen. Van dat gevoel blijft weinig over in de opvolger van "In Europa", die Geert Mak vanavond voorstelt op de Boekenbeurs in Antwerpen. In het boek "Grote Verwachtingen" trekt Mak opnieuw door Europa, en vertelt hij de meest recente geschiedenis van het continent, van 1999 tot 2019. 

Wat is er gebeurd met die grote verwachtingen van 20 jaar geleden? “Niets is moeilijker dan geschiedenis herkennen als je er middenin zit”, erkent de bijna 73-jarige Geert Mak. Ook al waren er hier en daar al wel breuken te ontdekken, de verschillende crisissen (banken, euro, vluchtelingen, Brexit, ...) troffen het Europese project harder dan de auteur kon vermoeden. “Geschiedschrijving valt niet te voorspellen.” 

Dit boek met nieuwe inzichten over Europa moést geschreven worden, vertelt Geert Mak: “Er zit een seismograaf in elke journalist, en die begon te rinkelen en te springen bij mij. Ik had het heel sterk, zo rond 2015. Er zijn zoveel politieke aardbevingen in de wereld aan de gang. Dan moet je gewoon weer aan de gang.”

"Tijdens een Europese bevraging in 1999 zei de overgrote meerderheid: ‘ja, het wordt beter voor mijn kinderen’. In 2018 zei de overgrote meerderheid in dezelfde enquête: ‘neen, het wordt niet meer beter’. Niet dat er meteen grote rampen gaan gebeuren, maar het is wel een diepe, fundamentele omslag. Het gevoel dat het niet altijd beter zal gaan."

"Ik ben bezorgd dat, onder leiding van de Amerikaanse president Donald Trump, constructies worden afgebroken, die in de tweede helft van de twintigste eeuw zijn opgericht om de wereld een veiligere plek te maken. De Europese Unie is ook zo’n constructie. Je ziet een stoommachine waar allerlei veiligheidskleppen worden gesloopt, en waarbij alarmsystemen onklaar worden gemaakt. Dat maakt mij onrustig."

“In de 20^e eeuw zijn er ook van die momenten geweest, maar dit is anders. De aardschollen van de wereldgeschiedenis zijn aan het schuiven. De verhoudingen tussen de Westelijke wereld en de rest van de wereld zijn sterk aan het veranderen. We leven in een tijd waarin allerlei gevestigde meningen fundamenteel beginnen te veranderen: de beïnvloeding van mensen tijdens verkiezingen, de discussie over “de waarheid”, en - als stille olifant in de porseleinkast - het klimaatprobleem. Dat is allemaal begonnen deze 20 jaar."

En wat met de Brexit die de laatste jaren de Europese Unie domineert? Is het niet lastig om te stoppen met schrijven over de recente geschiedenis, terwijl alles door blijft gaan? "Brexit draait rond de vraag: wat voor land wil het Verenigd Koninkrijk zijn de komende eeuw? Wat voor continent wil Europa zijn?", besluit Geert Mak. "Als je dit soort geschiedenis schrijft is elk moment om te stoppen willekeurig. Pas achteraf kan je het in een context plaatsen. Geschiedenis is geen boek met een einde. Een van mijn laatste regels luidt dan ook: ‘Het wordt de hoogste tijd om afscheid te nemen. Vanaf nu weet u, lezer, meer dan ik.’.”