Raakt Spanje na vierde verkiezing in vier jaar uit de politieke impasse?

Vandaag kiezen de Spanjaarden een nieuw parlement, amper zes maanden na de vorige parlementsverkiezingen op 28 april dit jaar. De socialisten wonnen toen ruimschoots, maar haalden geen meerderheid en slaagden er niet in om een regering te vormen. Verwacht wordt dat de socialistische partij van uittredend premier Pedro Sánchez ook nu weer de grootste wordt, al zakt ze licht in de peilingen.

En ook een rechts blok van drie partijen schiet - net als vorige keer - tekort in de peilingen. De conservatieve Partido Popular gaat er behoorlijk op vooruit, en ook het uiterst-rechtse Vox stijgt. Maar het liberale Ciudadanos verschrompelt dan weer tot bijna de helft van wat de partij vorige keer nog binnenhaalde. 

Spanje lijkt dus af te stevenen op een herhaling van ongeveer hetzelfde scenario als na 28 april. Pedro Sánchez zal opnieuw een coalitieregering moeten proberen te vormen, of genoeg steun proberen te verwerven voor een minderheidsregering. Precies hetzelfde als wat vorige keer maar niet wilde lukken. (Onderaan dit artikel vindt u een grafische tijdslijn van de voorbije vier jaar politieke crisis in Spanje.)

Coalitieregeringen zijn geen evidentie in Spanje. Na de financiële crisis van 2008 en de volgende jaren, die Spanje bijzonder zwaar trof, is het politieke landschap erg versnipperd geraakt. Drie nieuwe partijen werkten zich naar het nationale voorplan: eerst het uiterst-linkse Podemos, dan het liberale Ciudadanos, en tot slot ook het uiterst-rechtse Vox. De vroegere heerschappij van de twee grote partijen (de socialisten en de conservatieven) werd onderuitgehaald, en de Spaanse politici vinden maar geen oplossingen om met die nieuwe politieke realiteit om te gaan.

Een coalitie over de traditionele breuklijnen tussen rechts en links heen is al helemaal geen evidentie. De twee grote partijen - socialisten en conservatieven - halen samen een ruime meerderheid, maar sluiten een mogelijke coalitie bij voorbaat uit, al twijfelt met name Podemos-leider Pablo Iglesias openlijk aan de waarachtigheid van die belofte.

Pedro Sánchez van de socialisten lonkt wel nadrukkelijk naar de kiezers van het liberale Ciudadanos. Maar voor een coalitie bleek het water tussen Sánchez en Ciudadanos-leider Albert Rivera na de vorige verkiezingen veel te diep.

Intussen smelt de aanhang van Ciudadanos sneller weg dan een ijsje in de Spaanse zon. De partij werd nog maar een paar jaar geleden ei zo na de grootste rechtse partij door zich te profileren als gematigde en bekwame centrumpartij die komaf zou maken met de corruptie in de Spaanse politiek. Maar de laatste jaren schoof ze steeds verder op naar rechts, als reactie op de onrust in Catalonië (de van oorsprong Catalaanse partij is fel gekant tegen onafhankelijkheid van die regio) en de opkomst van het uiterst-rechtse Vox. In de peilingen haalt Ciudadanos nu minder dan tien procent - minder dan Podemos én Vox.

En toen kwam het langverwachte vonnis tegen de Catalaanse leiders die twee jaar geleden een verboden referendum hielden over onafhankelijkheid. Op 14 oktober, net voor de Spaanse kiescampagne officieel van start ging, sprak het Spaanse Hooggerechtshof strenge straffen uit in het proces, dat van begin tot eind live op de Spaanse televisie was uitgezonden. Het vonnis leidde - en leidt nog altijd - tot groot protest in Catalonië, en voor het eerst kwam daar ook geweld bij kijken. De Catalaanse kwestie kwam daarmee opnieuw - en in alle hevigheid - op het voorplan van de Spaanse politiek.

In Catalonië zijn er nog dagelijks acties, betogingen groot en klein, blokkades van straten, recent nog werd het halve centrum van Barcelona geblokkeerd vanwege een bezoek van de Spaanse koning. Sommige Catalaanse actiegroepen roepen ook op om de stembusslag te boycotten. Op verkiezingsdag wordt een indrukwekkende politiemacht voorzien, in die mate zelfs dat de politievakbonden klagen dat de agenten zélf niet meer kunnen gaan stemmen. Het is maar de vraag wat voor effect een mogelijk gewelddadige verkiezingsdag in Catalonië op het resultaat kan hebben. 

Want de onrust verleidt de Spaanse politici ertoe zich almaar harder op te stellen tegenover de Catalaanse separatisten. Tijdens het grote verkiezingsdebat afgelopen maandag beloofde premier Sánchez dat hij het houden van een illegaal referendum opnieuw zou opnemen in de strafwet. In 2005 haalde de socialistische regering-Zapatero dat immers uit het strafwetboek, al kan het nog altijd wel als bewijs worden aangevoerd voor andere strafbare feiten zoals opruiing en misbruik van overheidsgeld, zoals tijdens het proces tegen de Catalaanse leiders gebeurde.

Bovendien beloofde Sánchez in één moeite door dat hij de voormalige Catalaanse minister-president Carles Puigdemont vanuit België naar Spanje zou halen om hem daar te berechten - waarmee Sánchez voorbijging aan de scheiding der machten en de onafhankelijkheid van het gerecht.

In het verleden toonde Sánchez zich nochtans veeleer een voorstander van dialoog met de Catalanen, al was het maar uit pragmatisme. De Catalaanse partijen konden (en kunnen wellicht opnieuw) een sleutelrol spelen in de Spaanse regeringsvorming en een linkse coalitie aan een meerderheid helpen. Maar niet alleen bleek een akkoord tussen de linkse partijen na de verkiezingen van april onmogelijk, samenwerking met de Catalanen was politiek ook véél te delicaat. De huidige onrust zal dat alleen maar moeilijker maken.

Als gevolg van de Catalaanse storm krijgt ook het uiterst-rechtse Vox opnieuw de wind in de zeilen. De partij brak voor het eerst door tijdens regionale verkiezingen in de zuidelijke regio Andalusië vorig jaar, en kwam na de verkiezingen van april ook in het nationale parlement. Maar sindsdien zakte de partij weer weg in de peilingen, tot ze na de uitspraak in het Catalaanse proces weer de hoogte inschoot. Vox stelt zich van alle partijen het allerhardst op tegenover het Catalaanse separatisme. Als de peilingen kloppen, zou Vox zowaar de derde partij van Spanje worden.

Maar ook al beheerst de Catalaanse kwestie de kiescampagne, en zal ze zonder twijfel het resultaat beïnvloeden, de ironie wil dat de Spanjaarden nog altijd veel meer wakker liggen van andere zaken. Regelmatig peilt het Centrum voor Sociologisch Onderzoek naar wat er leeft in de Spaanse samenleving. Uit de cijfers van eind oktober blijkt inderdaad dat de Catalaanse kwestie leidt tot een plotse opstoot in de bekommernissen.

Toch rangschikt maar een tiende van de bevolking de Catalaanse kwestie bij de drie belangrijkste problemen waarmee Spanje te kampen heeft. De hoge werkloosheid en de economische problemen scoren een pak hoger, in een land waarin velen nog lang niet profiteren van de economische heropleving na de zware crisisjaren. Ook de politieke instabiliteit baart zorgen - het feit dus dat er maar geen stabiele regering gevormd kan worden om die problemen aan te pakken.

Ook ironisch - en in de ogen van vele linkse kiezers wellicht erg wrang - is dat net een socialistische politicus als Pedro Sánchez er maar niet in slaagt de steun van zijn kiezers om te zetten in een regering die aan die bezorgdheden tegemoetkomt. Een grote vraag blijft daarom ook of veel van die kiezers niet stilaan genoeg krijgen van deze impasse, en dan maar thuisblijven. Want traditioneel zijn het vooral linkse kiezers die geneigd zijn om niet te gaan stemmen, en dat kan doorslaggevend zijn voor het resultaat.

Bekijk hieronder het liveveslag van onze collega André Vermeulen uit "Het Journaal":